Ecelbeşiği

Ecelbeşiği

Dücane CÜNDİOĞLU

Birini anlamak sanıldığından zordur Birini, yani bir düşünsel yapı'yı, bir bütünü, bir kompleksi

Anlamak demek, çözümlemek demektir

Bir yapı'yı en küçük unsurlarına varıncaya kadar parçalamak, ve sonra aynı yoldan tekrar inşa etmek işte, birine "Seni anladım!" demenin maliyeti

Bir cami'yi değil, bir minare siluetini gözünüzün önüne getirin, ve o basit bütünü en çok nereye kadar parçalarına ayırabileceğinizi düşünün Örneğin gövdesi şerefesi alemi

Başka?

Belki bir de külâhı

En iyisi, kendimizi fazla zorlamadan birlikte bir minareyi unsurlarına ayırıp çözümlemeyi deneyelim, hiç değilse bir minareyi açıklama yoluyla anlamaya çalışalım

Bir minare'nin yedi kısmı vardır

Aşağıdan yukarıya doğru, sırasıyla:

1 Kürsü (Kaide), 2 Pabuç, 3 Gövde (Farisî), 4 Şerefe, 5 Petek, 6 Külâh, 7 Alem

Bir minarenin 'gövde'sinin üstü de tekrar kendi içinde onbeş kısma bölünür

Aşağıdan yukarıya, sırasıyla:

1 Stalaktit, 2 Şebeke, 3 Farisî, 4 Petek, 5 Petek silmesi, 6 Kara çivi, 7 İskaça, 8 Tabla, 9 Payanda, 10 Gergi, 11 Göndel, 12 Çiğdene kaplama, 13 Seren, 14 Bayrak, 15 Alem

Bir minarenin o küçücük görünen 'alem'i bile sekize, bazı unsurlarının tekrarıyla da on bölüme ayrılır

Yine aşağıdan yukarıya doğru, sırasıyla:

1 Kaide, 2 Küp (simit, karpuz) 3 Kaide, 4 Boyun (alt bilezik), 5 Küp, 6 Boyun (orta bilezik), 7 Armudî, 8 Küp , 9 Boyun (üst bilezik), 10 Hilâl (Boynuz)

Minare yapımı kolay değildir En azından taş işçiliği, ahşap işçiliği, bakır işçiliği ve sıcak demir işçiliği gerekir

Ancak bir minarenin yapımından daha zor olanı, o minarenin külâhını tamir etmektir Çünkü bu iş genellikle iskele kurulmadan yapılır, ki zor olanı da budur

Peki bir minare külâhı nasıl tamir edilir?

Şöyle:

- "Minareyi tamir edecek usta, önce seren'in üzerine kendisine basamak teşkil edecek ahşap parçaları çakarak, külâh'ın içinden çıkabildiği yere kadar tırmanır Belirli bir yerde, külâh'ın darlığı yüzünden, çalışamaz hâle gelir Bu noktada kaplama tahtalarını kırarak dışarı çıkabileceği büyüklükte bir delik açar Dışarıya çıktığı nokta, genellikle alem'den birkaç metre aşağıdadır Ustanın, minarenin en tepesine ulaşabilmesi için alem'in tam altına bir kement geçirmesi gerekir Bunu gerçekleştirebilmesi için, bulunduğu noktada minarenin etrafında bir ip dolaştırır ve bu ipin iki ucunu şerefe'de bekleyen çırağına sarkıtır Çırak ipi iki ucundan tutarak burmaya başlar Burulan ip minarenin çevresinde bulunan kısmının çapı daraldığından yavaş yavaş minarenin tepesine doğru 'tırmanır' Usta bu ipe tutunarak tepeye kadar tırmanır ve alem'in hemen altına bir kement bağlar Bu kementin üzerine iki adet makara yerleştirir Bunlardan birisi kendi beşiğini asacağı makara, diğeri ise şerefeden malzeme çekmesini sağlayacak olan makaradır Usta, yukarıda 360Ş dönerek ve makaraya bağlı beşik sayesinde yukarı-aşağı hareket ederek minare külâhını tamir eder, değişecek kurşun levhalarını değiştirir İşi bittiğinde, minarenin etrafında tekrar bir ip dolaştırır ve ipin iki ucunu şerefe'ye sarkıtır Çırak bu ipi yine burarak ustasının minareden inmek üzere kullanabileceği tek bir halat hâline getirir Usta bu halata tutunarak daha önce bağlamış olduğu tüm ipleri söküp şerefeye iner En sonunda da burgulu ipin burgusunu açar ve şerefe'ye düşmesini sağlar"

Minare külâhının tamiri bile bu kadar zorken, koca bir düşünce geleneğinin sorunlarını çözmek kolay mıdır sanıyorsunuz?

Yani düşünsel bir bütün'ü, bir yapı'yı biçimiyle, içeriğiyle anlamak ve açıklamak için onu tüm ögelerine varıncaya değin parçalarına ayırmak ve sorunlu kısımlarını mümkün olduğunca tamir ettikten sonra tekrar o bütünü yeniden kurup işlevini yerine getirmesini sağlamak

Usta'nın çalışırken oturduğu beşiğin adı da çok ilginçtir: ecelbeşiği

Tepelerde çalışmak zordur çünkü

Yaşamdan uzakta, göğe yükselmek nefes almaktan çok nefes vermek bir ileri bir geri gidip gelmek biteviye burçları onarmak haysiyeti izzeti kendini

Yaşamdan ve insanlardan uzakta siyasetten ve ticaretten

Makam, mansıb ve rütbeden

Evden ve aileden

Bir dağın tepesinde, bir mağarada göğsünü yumruklamak

Nefsim, nefsim, nefsim diye inlemek

Sırf dünyayı güzelleştirmek uğruna

Dünyayı, yani bizi, yani beni

Kimbilir belki de burçlarda asılı kimsesiz bir beni

Hâl böyleyken söyle ey talib, düşünmenin ecelbeşiğinde sallanmayı göze almaksızın iki denizin birleştiği yerde senin işin ne?

Not: Bu bilgileri baba, oğul, torun, üç mümtaz mimarın Fatin, Bülent, Mehmet Bengü ULUENGİN'in takdir edilesi emekleriyle neşredilen bir şaheserden aktardım: "Osmanlı Anıt Mimarisinde Klasik Yapı Detayları" (YEM, 3 bas Mayıs 2010) Fatin Bey, hatırlanırsa, Ankara Kocatepe Camii'ni tasarlayan iki mimardan biridir Bu mimar ailenin dördüncü kişisi de Fatin Bey'in gelini mimar Nihal Yöney Uluengin Onun da zevkle okuduğum çok değerli bir çalışması var: "Osmanlı-Türk Sivil Mimarisinde Pencere Açıklıklarının Gelişimi" (YEM, 2 bas Ocak 2000) Bir münasebetsizlik olarak telâkki edilmesin lütfen, ama, nasıl oluyor da bu çalışkan ailenin öyküsü yazılmıyor, hakikaten anlamakta zorlanıyorum Bana verilen bilgi yanlış değilse, Fatin Bey, bir yaşlılar evinde kalıyor Bu büyük zekânın, bu mahviyet ehli değerli mimarın tecrübelerinden nasıl olur da gereğince istifade edilmez, dizinin dibine çökülüp katledilen mimari mirasımızın o asırlık hikâyesi niçin kendisinden dinlenilmez? İnanın, hiçbirinin sebebini bilmiyorum