Tiyatro-Tiyatro Türleri

Tüm dünyada tiyatro gülen ve ağlayan iki maskeyle temsil edilir
Tiyatro, bir sahnede, seyirciler önünde oyuncuların sergilemesi amacıyla hazırlanmış gösteridir Genel olarak temsil edilen eser anlamında da kullanılır

Tiyatro, bir sahne sanatıdır Tiyatro eseri, olayları oluş halinde gösterir Bu yönüyle konuşma ve eyleme dayanan bir gösteri sanatı olarak da tanımlanabilir Yaygın hümanist bir deyişle tiyatro; insanı, insana, insanla, insanca anlatma sanatı olarak ifade edilir

Tiyatro eserinin diğer türlerden en önemli farkı; diğer edebi eserler okumak ve dinlemek için yazılmışken, tiyatro oyununun sahnede seyirci önünde oynanmasıdır Değer ölçülerini, izleyenin kanaat ve anlayışlarından alır Göze görünür bir karaktere sahip olması, canlı olarak meydana geliş niteliğiyle toplum psikolojisine hitap eder Temsil yeri ve eser, tiyatronun edebiyat öğesidir Bu edebiyat öğesi yanında tiyatro kavramı içinde oyunculuk, sahne düzeni, ışıklandırma, dekor, kostüm, müzik gibi unsurların bütünlüğü söz konusudur

Tiyatro metinlerine "oyun" metinleri yazan kişiye oyun yazarı (müellif) ve oyunu sahnede canlandıran kişilere ”oyuncu” (ya da daha genel olarak tiyatrocu) denir Ayrıca eserin sahnelenmesinde görev alan sahne amiri, dekor ve kostüm sorumlusu, ışıkçı, suflör gibi diğer yardımcı elemanlar da vardır

Konu başlıkları

* 1 Tarihi
o 11 Erken dönem
o 12 Orta dönem
o 13 Günümüz Tiyatrosu
* 2 Türleri
o 21 Trajedi
o 22 Dram
o 23 Komedi
o 24 Opera
o 25 Pandomim
o 26 Tuluat
o 27 Operet
o 28 Bale
o 29 Revü
o 210 Skeç
* 3 Bazı tiyatro terimleri
o 31 Perde
o 32 Jest-Mimik
o 33 Suflör

Erken dönem

Tiyatro, Yunanca theatron (θέατρον), yani "görme yeri" sözcüğünden gelmektedir Çünkü günümüzdeki anlamıyla çağdaş tiyatronun tarihi bağ bozumu tanrısı Dionysos adına yapılan dinsel törenlere dayanmaktadır

İlk tiyatro şenliği MÖ 534 yılında Atina'da yapılmıştır[kaynak belirtilmeli] Antik çağ'da tiyatro, üst sınıfa özgü bir etkinlikti Her yıl Dionysos'u kentin hangi ileri geleninin onurlandıracağına karar verilir ve bu kişi etkinlikleri düzenlerdi Bu nedenle sosyal itibarla doğrudan ilgiliydi Tanrı adına bir yarışma yapılır ve en iyi oyun, hazırlayan kişinin itibarını arttırırdı Festival niteliğinden dolayı popüler olarak nitelendirilebilecek olan antik tiyatro, günümüze de örnekleri kalmış olan, genellikle amfitiyatro olarak adlandırılan sahnelerde sergilenirdi Türkiye'de oldukça iyi durumda örnekleri olan bu amfitiyatroların boyutları, dönemin tiyatrosunun halk için önemini göstermektedir Ayrıca, ilk tiyatro eserleri ile Yunan mitolojisinin el ele olduğunu söylemek gerekir Bu nedenle bu iki alan birllikte değerlendirilmelidir

Bu dönemde oyunlarda dekor ya da kostüm bulunmazdı Sahne tamamıyla boş olur, baş roller de önemli kişiler tarafından oynanırdı Bir de anlatıcı görevi gören "koro" bulunurdu Günümüzde geçerli olan oyunculuk anlayışı yoktu ve ifade edilen duygular oyuncuların ellerinde tuttukları ve yeri geldikçe yüzlerine koydukları maskelerle belirtilirdi Bugün tiyatronun simgesi haline gelen gülen ve ağlayan maskeler bu uygulamanın bir uzantısıdır Nitekim, Yunan tiyatrosunda sadece iki tür oyun vardı: trajedi ve komedi

Trajedilerde içerik daha çok Tanrılarla insanların çatışmaları üzerineydi Dönemin dini inanışlarının sembolik bir ifadesi olarak, oyunlarda Tanrılar ile insanlar arasında doğrudan etkileşim normaldi Bu mitik düzen tarih boyunca edebiyat eserlerini etkileyen bir nitelik olmuştur Komedilerin ise çoğunlukla siyasi alay içerikli oldukları söylenebilir Kullanılan dil ise yoğunlukla argodur

Ayrıca bu dönem tiyatrosu Aristoteles'in "üçlü birlik" ilkesine dayanır: olay, yer ve zamanda birlik Aristoteles'e göre oyunda baştan sona takip edilen tek bir hikâye olmalıdır Ara hikâyeler ya bulunmamalıdır, ya da çok az olmalıdır Bir oyun tek bir yerde geçmeli, farklı yer ve coğrafyalara yayılmamalıdır Sahne tek bir yeri temsil etmelidir Olay örgüsü bir günden fazla bir zamanı kapsamamalıdır

Orta dönem

Tiyatro perdesi

Özellikle William Shakespeare'in ön plana çıktığı bu dönemde artık tiyatro dinsel niteliğini yitirmiştir ve popüler bir eğlence türü olarak dikkat çekmektedir Antik Yunan'dan izler taşısa da, halkla olan doğrudan ilişkisi nedeniyle tiyatro yaklaşımları değişime uğramıştır Komedi ve trajedi türlerine "tarihsel" oyunlar kategorisi eklenmiştir Aristoteles'in "üç birlik" kuralından vazgeçilmiştir Ayrıca tiyatro artık "profesyonel" bir etkinlik olmuştur Shakespeare'in kraliçeden maddi destek aldığı ve kar üzerinden dönen bir tiyatro grubu olduğu bilinmektedir Bu dönemde oyunculuk kavramı değişmiş olsa da, henüz kadın oyuncular bulunmamaktadır Kadın rolleri genç erkek oyuncular tarafından oynanmaktadır Shakespeare bunu özellikle kıyafetle cinsiyet değiştiren roller yazarak oldukça komik ve ironik hale getirmiştir

Günümüz Tiyatrosu
Modern tiyatroya damgasını vuran önemli isimlerden biri belki de Konstantin Stanislavski'dir 19 yüzyıl'ın sonralarına doğru "sihirli eğer" diye bilinen oyunculuk kuramını geliştiren Stanislavski özellikle gerçekçi akıma yön vermiştir Söz konusu kuramda, oyunculardan kendilerini, canlandırdıkları karakterlerin yerlerine koymalarını ve bu şekilde seyirciye söz konusu duyguları vermeleri beklenmektedir

Tiyatro Türleri

Tiyatro eserleri müziksiz (trajedi, komedi, dram) ve müzikli (opera, operet, müzikal, pandomim bale, revü, skeç) olmak üzere iki grupta toplanır Edebi türler içinde en canlı ve yaşama en yakın olanı tiyatrodur

Trajedi

Trajedi, kişilere korku, heyecan ve acındırma telkinleriyle ders vermek amacı veren en eski tiyatro çeşididir Şiirsel olarak yazılması ve değişmez kurallara bağlı olması sebebiyle öbür tiyatro çeşitlerinden kolayca ayrılır Yunan tanrısı Dionysos'un şenliklerinde yapılan yarışmalarda sahnelenen oyunlarla varolagelmiştir

Klasik trajediler genellikle beş perdelik oyunlardır Eski Yunan’da başlayan bu eserler 3 veya 6 perdelik olurdu O zamanki tiyatrolarda dekor bulunmaz, ancak sahnenin bir köşesinde olayların sebep ve sonuçlarını anlatan bir koro yer alırdı

Yine klasik trajedilerde, kahramanlar, kral, kraliçe, prenses, Eski Yunan’ın tanrı ve yarı tanrıları gibi en üst tabaka kişilerden seçilirdi Orta tabaka ve basit halk adamlarına rastlanmazdı Kahramanları arasında geçen olaylar insanların ruhsal zayıflıklarını, tutkularını, iradeye bağlı yüce davranışlarla çakıştırırdı Özellikle karakterlerin bir "katharsis", yani arınma sürecinden geçmeleri gerekirdi Bu da ancak farkında olarak ya da olmadan kahramanın büyük bir hata yapması, bu nedenle acı çekmesi ve bu süreç sonunda arınmış olarak doğru bir özü bulmasıyla olabilirdi

Klasik trajedi Aristoteles tarafından kuramsallaştırılmıştır Bu kurama göre olay, zaman ve çevrede birlik demek olan ”üç birlik kuralı” benimsenmiştir İç içe girmiş karışık olaylar bulunmaz Ayrıntıya girmeden tek bir olay gösterilir Olayın ön ve son tarafları, sebepleri ve sonuçları gerektikçe konunun ağzından halka duyurulur Buna “olay birliği” denir Trajedi olayının bir günde (24 saat) olup bitmiş gibi gösterilmesine “zaman birliği”, tek bir şehrin belli bir köşesinde başlayan olayın yine orada bitmesine de “çevre(mekân) birliği” denir

Trajedilerde parlak söylevleri andıran yüksek ve asil bir üslup kullanılır Kaba, çirkin ve niteliği düşük sözler bulunmaz Trajedi şairleri mısralarının derin manalı ve bilgelik dolu olmasına önem vermişlerdir

Trajedilerde kadere, ahlak, töre ve geleneklere üstün bir değer verilmiştir Trajedinin amacının, “insanın acılarının ifade edilerek seyircilerin ruhunda korku ve merhamet uyandırılması” olduğu kabul edilmektedir Bazı klasik trajedi örnekleri, Aiskhylos'un Titan Prometheus'un hikâyesini anlattığı Zincire Vurulmuş Prometheus'u, Sophokles'in Kral Oidipus'u ve Euripides'in Andromakhe'ı sayılabilir

Yunan ve Roma dönemi trajedilerinin kuramsallaştırdığı bu kurallar daha sonra modern tiyatroda değiştirilmiştir Bazı oyun yazarları özellikle bu kurallarla oynayarak farklı türler yaratmıştır Bunlara örnek olarak Bertolt Brecht ve Epik Tiyatro verilebilir

Dram

Trajediyle komediyi bir araya getiren tiyatro çeşididir Modern tiyatronun sürekli olarak aristokrat zümrenin yaşayışını veya sadece hayatın gülünç taraflarının sahneye konmasını yeterli bulmayarak hayatı birçok tarafıyla temsil etme arzusundan doğmuştur

Dram, düzyazı ve şiirsel halde yazılabildiği gibi üç perdeden beş perdeye kadar olabilir Üç birlik kuralını tamamen reddeder İnsani temalardan çok toplumcu ve milli konuları işler Konular da çok çeşitli olabilir En kanlı ve çirkin, ya da gerçekçi olayları seyirciye göstermekten çekinmez

Konuları tarihten ve hayatın acıklı veya gülünç, çirkin veya güzel hemen her olayından alınabilen dramda kader, umut, neşe, kuşku, tasa, facia ve komik davranışlar bir arada bulunabilir Kahramanları her sınıftan (halk - soylu ayrımı gözetmeksizin) seçilebilir Her türlü karaktere yer verilir Dram eserleri gerçekleri göstermeyi amaçlamışlardır

Dramın ciddi ve ağırbaşlı yazılmış şekline “piyes”, duygulandırıcı ve fazla heyecan verici olanına “melodram” denir Melodram müzikli oyun demektir, yalnız günümüzde müzik kısmı atılmıştır Bununla birlikte yine dram türlerinden olan "feeri" ise bir masalın sahneye konulmuş şeklidir Kahramanları cin, peri, dev gibi düşsel varlıklardır Olayın geçtiği yer ve zaman belli değildir

Komedi

Bir konunun komik yönlerini vurgulayarak sahneye konmasıdır Günümüzde kalıpları aşmış ve komediden yola çıkarak absürd komedi türüne de yol açmıştır

Opera

Opera, insanların konuşmak yerine tiyatro oyununu şarkı söyleyerek sahneye koymasıdır Operanın tiyatrodan ayrılan başlıca özelliği, bir müzik bölümünün de bulunmasıdır

Pandomim

Düşünce ve duyguları müzik veya türlü eşyalar eşliğinde bazen dansla, bazen de gövde ve yüz hareketleriyle yansıtmayı hedefleyen sözsüz oyun türüdür Yüz mimikleri, el, kol ve beden hareketleri kullanılarak tema anlatılmaya çalışılır Pandomim (mim), evrensel bir tiyatro dili sayılır

Tuluat

Tiyatro türlerinden biridir Sanatçılar, oynadıkları eserin konusuna bağlıdırlar; ama oyundaki sözleri içlerinden geldiği gibi söyleyerek, doğaçlama yaparlar Yazılı esere uymak mecburiyetleri yoktur Perdeli orta oyunu da denir

Operet

Sözlerinin müziksiz kısımları müziklerden çok olan tiyatro eserleridir Halka hitap etmek için yazılır Operetlerde renk, ışık, kıyafetler ve dans en göze çarpıcı şekilde kullanılır

Bale

Müzikli, dansın daha çok öne çıktığı, daha çok lirik ve dram arası bir temada oynanan oyunlardır Diğerlerine nazaran estetiğe daha çok önem verilir

Revü

Olaylı eleştirili yapılan tiyatro türüdür Konu açısından bir bütünlüğü olmayan, birbirlerine gevşekçe bağlanmış, kendi başlarına anlamlı olan, tablolardan kurulu, ezgi, monolog, skeç, dans ve karşılıklı nükteli konuşmalardan oluşan bir gösteri biçimidir

Skeç

Beş-altı dakikaya sığdırılan tablolar şeklinde kısa, müzikal oyunlardır Bir çeşidi de radyo skeçleridir İnsanların oynamaktan hoşlandığı bir sahnelemedir

Bazı tiyatro terimleri

Perde

Bir sahne eserinin her bir bölümüne verilen isimdir

Jest-Mimik

Jest herhangi bir olayı açıklamak için oyuncunun yaptığı el kol hareketleridir Mimik ise herhangi bir olayı açıklamak için oyuncunun yaptığı yüz hareketleridir

Suflör

Oyunculara, rollerinde unuttukları sözleri seyircilere duyurmadan hatırlatan kişidir