Deyimlerin Öyküsü

DİMYAT'A PİRİNCE GİDERKEN EVDEKİ BULGURDAN OLMAK
Dimyat, Mısır'da Süveyş Kanalı ağzında bir limandır Eskiden Mısır'ın meşhur pirinçleri, ince hasırdan örülmüş torbalar içinde buradan Anadolu'ya getirilirmiş
Dimyat'a pirinç almak için giden bir Türk tüccarının bindiği gemi, Akdeniz'de korsanlar tarafından soyulmuş ve adamcağızın bütün altınlarını almışlar
Binbir zorluk içinde İstanbul'a dönen pirinç tüccarı o yıl iflas etmiş İstanbul'dan kalkmış, memleketi olan Karaman'a gitmiş O sene tarlasından kalkan buğdaları da bulgur tüccarlarına sattığından, kendi ev halkı kışın bulgursuz kalmışlar

AKLA KARAYI SEÇMEK (Bir işin üstesinden gelene kadar çok zorluk çekmek, güçlükle başarmak)
Dinimize göre, Sabah namazının kılınma vakti, güneş doğuncaya kadar geçerlidir Ortalık ağarmaya başlayıp da ak iplik ile kara iplik birbirinden seçilinceye kadar Sabah namazı kılma süresi devam eder Ağır hastalar bütün gece sancı ve ızdırap içinde kıvranarak uyuyamadıklarından, Sabahı zor ederler

AĞZINDAN BAKLAYI ÇIKARMAK ( Sabrı tükenip, o zamana kadar söylemediğini söyleyivermek anlamında bir deyim)
Eski zamanlarda çok küfürbaz bir adam varmış Memleketin müftüsü bu adamı çağırıp sık sık nasihat edermiş Küfür edeceği sırada aklına gelip, vazgeçmesi için de ağzında bir bakla tanesi tutmasını önermiş Bir gün yine müftü efendi bu adama nasihat ederken, münasebetsizin biri içeri girmiş ve müftüye sormuş: -Müftü efendi, sağdıcım öldü Bana mirasının kaçta kaçı isabet eder? Canı sıkılan müftü, küfürbaza dönmüş: -Çıkar ağzından şu baklayı da, bu herife gerekli cevabı kendi usulüne göre sen ver, demiş

ANA GİBİ YAR BAĞDAT GİBİ DİYAR OLMAZ
Dilimizdeki?Ana gibi yar,Bağdat gibi diyar olmaz? sözünün aslı muhtemelen?Ane gibi yar;Bağdat gibi diyar olmaz?şeklindedirÇünkü sözün aslındaki Ane kelimesi,Bağdat yakınlarındaki sarp bir uçurumun kuşattığı dik bir geçidin adıdırBağdat gibi(güzel)şehir,Ane gibi de (sarp,ama manzaralı)yar(uçurum) olmaz,demeye gelirAncak,siz Bağdat?ın Osmanlı Türkü için önemine bakınız ki oradaki Ane?yi anne yapıvermişTıpkı?Yanlış hesap Bağdat?tan döner?sözüyle Bağdat?ın eskiden beri bir ilim merkezi olduğunun altının çizilmesi gibi

İKİ DİRHEM BİR ÇEKİRDEK
Giyim kuşamına özen göstermiş,şık ve süslü kıyafetleriyle dikkat çeken insanlar hakkında sık sık?iki dirhem bir çekirdek?sözü kullanılır
Bu yakıştırma,ağırlık ölçüsü olarak okkanın kullanıldığı eski devirlerden kalmadırBelki biliyorsunuz,bir okka,bugünkü ölçülerle 1283 gram tutarOkkanın dört yüzde birine,dirhem adı verilir(Şimdiki gram ile aynı birim olduğunu sanarak gram diyecek yerde dirhem denilmesi hatalıdır)Dirhem,daha ziyade hassas teraziler için kullanılan bir ölçüdürAncak sarraflar,dirhemden daha hassas ölçümler için bir ağırlık birimi daha kullanırlarBuna çekirdek denir ki toplam 5 santigram karşılığıdır

Eski devirlerin en kıymetli parası olan bir Osmanlı altını,toplam iki dirhem bir çekirdek ağırlığa sahiptirBu durumda süslenmiş kimselere,iki dirhem bir çekirdek yakıştırmasında bulunanlar,mecaz yoluyla onlara altın demiş olurlar ki bizce pek zarif bir nüktedir

AVUCUNU YALA (?Beklediğin olmadı; umduğunu bulamadın? anlamında kullanılan bir deyim)
Bu deyim, kışın karlı ve soğuk havalarda inine kapanarak, tabanlarının altını yalamak suretiyle karın doyurmaya uğraşan ayıların hareketinden alınmadır Çünkü ayılar kışın arasa da yiyecek bulamaz hareket edecek olsa da, boşuna enerji tüketmiş olur Bunu iyi bilen ayılar kış uykusuna yatar Ayağını yalamakla yetinir yazın gelmesini bekler Başka yapacak bir şeyi yoktur

GÜME GİTMEK
Zamanında yeniçeriler suçluları yakalayıp zindana kapatırlarken HOOOPPP GÜM
şeklinde nara atarlarmışAncak aynı "kurunun yanında yaş da yanar" atasözünde olduğu gibi bazen zindana atılanlar arasında suçu olmayanlar yani masum kişiler de bulunurmuş
İşte halk suçsuz bir vatandaşın zindana atıldığında,günahsız yere hapse götürülüyor anlamında "ADAMCAĞIZ GÜME GİTTİ,YAZIK OLDU" demiş

KOZUNU PAYLAŞMAK
Koz, ceviz manasına gelirEskiden Kastamonu'nun iki köyü arasında ortak olarak kullanılan bir cevizlik vardıCeviz toplama mevsimi gelince bir gün belirlenir ve iki köy halkı cevizlikte buluşur cevizleri paylaşırlardıAncak her seferinde haksızlık olduğu ileri sürülerek kavga çıkardıHatta olay öyle bir seviyeye geldi ki,köylerde kavgaya müsait eli sopa tutan delikanlılar koz paylaşma gününden önce günlerce hazırlık yaparlardı
Bir ana oğlunun büyüdüğünü anlatmak için,"BENİM OĞLAN KOZUNU PAYLAŞACAK ÇAĞA GELDİ" derdi

FOYASI MEYDANA ÇIKMAK
Kuyumcular yaptıkları yüzük,küpe,gersanlık gibi ziynet eşyalarının üzerine mücevherin ışığı daha iyi yansıtması ve parlaklığının artması için FOYA adı verilen bir madde sürerlerZamanla sürülen bu foya dökülürBu duruma foyası çıkmış denilir

Halk arasında yalan söyleyen,sahtekarlık yapan kişilerin yalanları ortaya çıktığında "foyası meydana çıktı" şeklinde benzetme yapılır

DEVLET KUŞU KONMAK
Deyimin kullanıldığı söz gelişi: Beklenmeyen, büyük, önemli kısmet; şans)

Bir rivayete göre, vaktiyle İran?da hükümdarlar öldüğü zaman, bütün şehir halkı sarayın önündeki meydanda toplanırmış Sarayın balkonundan, adına devlet kuşu denilen bir kuş uçurulur, kimin başına konarsa, o adam ülkeye hükümdar olurmuş

Gerçi tarihte, gerek İsa?dan önce İran?da yaşayan Medler ve Persler, gerek İsa?dan sonra yaşayan kavimler zamanında, böyle garip bir yolla hükümdar seçildiğini gösterir bir kayıt yoktur; üstelik böyle bir seçim yapılmış olması, mantığa da uygun düşmemektedir Ama hak etmediği yerlere, şans eseri gelenler için, ?başına devlet kuşu kondu? denmesi, yukarıda sözü edilen masaldan gelmiş olsa, yerinde ve anlamlı bir sözdür