Büveyhoğulları Hanedanı

onuncu asırda İran’da kurulan ve eski Sâsânî İmparatorlarının soyundan geldiğini iddiâ eden Şiî hânedân Büveyhîlerin kurucusu, Ebû Şûcâ Büveyh çok fakirdi Çocuklarıyle berâber sırtlarında odun taşıyarak geçinirlerdi Büveyh’in üç oğlu, Ali, Hasan ve Ahmed doğup büyüdükleri Deylem’de hüküm süren Deylemî Devletinin ordusunda uzun müddet paralı askerlik yaptılar Zamanla orduda otoriteleri arttı Hazar Denizinin güneyindeki bölgede, iktidâr boşluğundan da istifâde ederek bağımsızlıklarını îlân ettiler

Kendisine halîfe tarafından vâlilik mührü gönderilen Ali bin Büveyh, halîfeye karşı kötü niyet beslemekle birlikte, iyi geçiniyordu Biraz daha kuvvetlenince, halîfeye üstünlüğünü kabûl ettirmeye çalıştı Halîfe de uzlaşma yolunu tercih ederek Fars eyâletinin idâresini ona bıraktı O bölgedeki Türk subaylarından bir kısmı da Ali bin Büveyh’in ordusuna katıldı Ordusu kuvvetlenen Ali bin Büveyh, kardeşi Hasan’ın da desteğiyle Rey, Hemedan, Irak ve Acem’in kalan yerlerini zaptetti Daha sonra kardeşi Ahmed’i Kirman, Ahvaz ve Huzistân’ın fethi ile vazîfelendirdi Buraları fetheden Büveyhîler, birçok Ehl-i sünnet Müslümanı katlettiler Bağdat’taki Şiî komutanlar, onları Bağdat’ı işgâle dâvet ettiler Halîfe Müstekfî de Bağdat’ı yağmadan ve Müslümanları katledilmekten kurtarmak için, Ahmed bin Büveyh’e hil’atlar giydirip hediyelerle karşıladı Ahmed’e Muizzüddevle, Ali’ye İmâdüddevle, Hasan’a da Rüknüddevle ünvânlarını verdi

Buna rağmen Büveyhîler, Ehl-i sünnet Müslümanlara akla gelmedik kötülük ve zulmettiler Hattâ Abbâsî halîfeliğini yıkıp Eshâb-ı kirâm düşmanlığına dayalı bir halîfelik kurmayı dahi düşündüler Halîfe Müstekfî’yi tutuklayıp gözlerine mil çektiler Yerine Ebü’l-Kasım el-Fâzl’ı, El-Mûtî adıyla hilâfet makâmına geçirdiler Ahmed’den sonra yerine geçen oğlu Bahtiyâr, oyun ve eğlenceye düşkündü Halîfe Mûtî’yi halîfelikten alarak, yerine Tâî-lillah’ı getirdi

Bahtiyâr (İzzüddevle)ın izzet ve sefâhata düşkün olup, keyfî davranışları sebebiyle devlet işleri gittikçe bozuldu ve çekişmeler başladı Rey, Hemedan ve İsfehan’da hüküm süren Adudüddevle, İzzüddevle’nin ordusundaki Türk askerleri tahrik ederek isyân ettirdi İzzüddevle önce tutuklandı sonra da öldürüldü

Diğer Büveyhîler üzerine hâkim olan Adudüddevle; Irak, Kirman, Fars, Umman Huzistan, Musul, Diyâr-ı Bekr, Harran ve Menbic’e kadar sınırlarını genişletti Büveyhî Hânedânı en kuvvetli ve güçlü devrine ulaştı Zulmüyle ün yapan Adudüddevle, kırk sekiz yaşında öldü Yerine 983 yılında Samsamüddevle ünvânıyla bilinen oğlu Ebû Kalicâr geçti Diğer kardeşleri Şerefüddevle ve Behâüddevle ile aralarında saltanat kavgaları başladı Şerefüddevle, Samsamüddevle’yi Fâris’te bir kaleye hapsettirdi Saltanat Şerefüddevle’ye geçti Halîfe Tâî-lillah bir ahidnâme yazdırarak bütün devlet işlerini yürütmekle vazîfelendirdi Emirlik tâcı giydirdi Şerefüddevle üç yıla yakın hüküm sürdükten sonra, 989’da vefât etti Yerine kardeşi Behâüddevle hükümdâr oldu Öte yandan Samsamüddevle hapisten kaçıp etrâfına topladığı kuvvetlerle, Behâüddevle ile mücâdeleye başladı İki yıl süren bu mücâdele Samsamüddevle’nin ölümüyle son buldu Bu mücâdeleler sırasında Halîfe Tâî-lillah’la arası açıldı Behâüddevle Tâî-lillah’ı vazîfeden alıp hapsettirdi Sarayını ve hazînesini yağma ettirdi ve yerine Kâdirbillah’ı getirdi

Büveyhoğulları içinde zâlim ve kan dökücülükle meşhur olan Behâüddevle, yirmi beş yıla yakın hüküm sürdükten sonra, 1012 senesinde öldü Yerine oğlu Sultanüddevle geçti Sultanüddevle zamânı kardeşleri Celâlüddevle Ebû Tâhir, Kıvâmüddevle Ebü’l-Fevâris ve Müşerrefüddevle arasında çekişmelerle geçti Sonunda Müşerrefüddevle’nin 23 yaşında ölmesi üzerine yerine kardeşi Celâlüddevle geçti Yeğeni Kalicar’la mücâdeleye girişen Celâlüddevle, Bağdat’tan kaçtı Tekrar anlaşma yaparak Bağdat’ta yedi seneye yakın hüküm sürdükten sonra 1044 (H 435) senesinde öldü Yerine oğlu Fîrûz geçti Ebû Kalicar, Fîrûz’dan Bağdât’ı aldı Taraftarları Hemedân’ı istilâ edip, Selçuklu Sultânı Tuğrul Beyin vekilini kovdular Tuğrul Bey ile anlaşma yapıp karşılıklı akrabâları ile evlenerek sulhu pekiştirdiler Ebû Kalicar 29 yıl hüküm sürdükten sonra, 1048 (H 440) yılında öldü İçki, oyun ve eğlence âlemlerine düşkün olan Ebû Kalicar’ın yerine oğlu Ebû Nasr Hüsrev Fîrûz, Melik-ür-Rahim ünvânını alarak tahta geçti Bunun zamânında da iç karışıklıklar devâm etti Bu sırada kuvvetlenen Ehl-i sünnet Selçuklu Sultânı Tuğrul Bey, bu karışıklıklardan istifâde ve halîfenin de yardım istemesi üzerine, Bağdât’a geldi Son Büveyhoğlu hükümdârı Melik-ür-Rahim’i de tutuklattı Böylece Büveyhoğulları Devletine son verdi

Yüz yıla yakın İran ve Irak’ta hüküm süren, temel fikir ve düşünceleri Eshâb- ı kirâm düşmanlığına dayanan, oyun, eğlence ve içki âlemlerine düşkün bir hayat süren Büveyhoğulları Devleti, halîfelere ve sünnî Samanoğulları ile Gazneli ve Selçuklulara karşı hareket ederek İslâm birliğinin bozulmasına sebeb oldular

BÜVEYHÎ HÜKÜMDÂRLARI

Fars ve Hûzistan Kolu

İmâdüddevle Ali934

Adudüddevle949

Şerefüddevle983

Samsâmüddevle990

Behâüddevle998
Sultânüddevle1012

Müşerrifüddevle1021

Ebû Kalicar1024

Fülâd Sütûn1048

Şebânkâre reisi Fazlûye’nin

hâkimiyeti ele geçirmesi1056

Kirman Kolu

Muizzüddevle Ahmed936

Adudüddevle 949

Samsâmüddevle 983

Behâüddevle998

Kıvâmüddevle1012

Ebû Kalicar 1028

Kirman Selçuklularının kuruluşu1048

Cibâl Kolu

İmâdüddevle Ali932

Rüknüddevle Hasan947-977

Hemedân ve İsfehân Şubesi

Müeyyidüddevle977

Fahrüddevle Ali 983

Şemsüddevle997

Semâüddevle1021

Kâkûye Hânedânı hâkimiyeti1028

Rey Şubesi

Fahrüddevle Ali977

Mecdüddevle Rüstem997

Gaznelilerin hâkimiyeti1029

Irak Kolu

Müizzüddevle Ahmed945

Bahtiyâr967

Adudüddevle978

Samsâmüddevle983

Şerefüddevle987

Behâüddevle989

Sultânüddevle1012

Müşerrefüddevle1021

Celâlüddevle1025

Ebû Kalicar1044

El-Melikü’r-Rahim1048

Selçuklu hâkimiyeti1055