Davranışçı Terapiler

DAVRANIŞÇI TERAPİLER

Deneysel çalışmalarla geliştirilmiş, öğrenme kuramları referans alınarak; hayvan davranışlarının incelenmesinde kullanılan teknik ve buluşların klinik ortamda insan anormal davranış, düşünce, duygularının değiştirilmesi amacıyla kullanılmasıdır

İvan Pavlov, Edward Thorndike, Skinner yaptıkları hayvan deneylerindeki hayvan davranışlarından yola çıkılarak insan davranışına egemen olan öğrenme izah edilmiş, Olumsuz insan davranışlarının oluşum sürecine göre tedavi teknikleri geliştirmişlerdir

Bilimsel anlamda 1920 yılında Davranışçılık okulunun kurucusu John B Watson?dur Temel ilke uyaran - tepki modeli üzerine kurulmuştur Tüm davranışlarımız ister açık ister kapalı olsun, tamamı öğrenme yoluyla sonradan kazanılmıştır Bu yaklaşım insan davranışlarını sadece uyaran - tepki modeline göre izah etmektedir Öğrenme ile ilgili birçok konuyu açıklığa kavuşturmalarına rağmen insan davranışlarını sadece uyaran - tepki prensibine göre anlamak ve izah etmek mümkün değildir İnsan daha kompleks bir yapıya sahiptir

İnsan davranışlarının oluşması, davranışsal bir öğrenme olan Klasik Koşullama (İvan Pavlov), Edimsel Koşullama (Thorndike, Skinner) ve başkalarını gözleyerek öğrenme olan sosyal öğrenme ile izah edilmeye çalışılır Bazı insan davranışları edimsel ve klasik koşullamanın öğrenme ilkelerine göre izah edilebilirken; birçok davranışın arkasında öğrenme ilkelerinin ötesinde bir takım karmaşık sistemler mevcuttur Örneğin, depreme maruz kalan insanlar aynı bölgede, aynı şartlarda, aynı depreme, yani aynı uyarana maruz kaldıkları halde o insanların aynı tepkilerde bulunması beklenirken hepsi farklı tepki vermektedir Bir kısım insan korku ve panik içine düşmekte, bir kısım depresyona girmekte, bir kısım öfkelenmekte, bir kısım inanç ve değer yargılarını değiştirmekte, bir kısım pencereden atlamakta, bir kısmı yatağından bile kalkmamaktadır

Klasik koşullama (İvan Pavlov); yeni bir uyaranın var olan bir uyaran ? tepki ilişkisiyle eşleştirilmesiyle oluşur Bu durumda normalde korkutucu olmayan bir uyaran (koşullu uyaran) korkutucu bir uyaranla eşleştirildiğinde korkutucu olmayan uyaranın korkutucu uyaran haline gelmesidir Örneğin, kızımın önüne aniden bir alışveriş merkezinde mağaza kapı arkasından yüksek sesle bir palyaço çıkması üzerine kızım çok korktu Bu olay sonrasında palyaço fobisi gelişti Alışveriş merkezlerine palyaço olmaması koşuluyla gitmek istiyordu

Edimsel koşullama; yapılan davranış ardından olumlu pekiştireç (ödüllendirme) ya da olumsuz pekiştireç geldiğinde yaşanan koşullanma durumudur Yani yapılan davranış sonucunda kişi bundan ya hoşlanır veya elem duyabilir ya da nötr bir duyguya sahip olabilir Örneğin, özellikle bir kısım ergen danışanlarımda ebeveynleriyle ilişkilerinde çocukluğundan beri istediği yapılmadığında ağlayan üzülen bir davranış sergilediğinde anne ve baba dayanamayıp doğru bulmasa da istediğini yaptığında; hiç farkına varmadan ağlama ve dayatmaları ödüllendirilmektedir Edimsel koşullama ile hayatı boyunca sızlanarak ve dayatarak istediğini yaptırma davranışı alışkanlık haline gelmektedir

Bir yönüyle araba kullanmayı, basketbol oynamayı, yemek yemeyi hatta konuşmayı ve yazmayı da edimsel koşullamayla öğreniriz Bu öğrenme yaşantılarının her birinde amaca ulaşmak için pekiştirilen sınama yanılma denemeleri bulunur Buna göre organizma için korku yaratan olay koşullu ve koşulsuz olsun birey bu uyarandan kaçınma eğilimindedir

Pekiştireç; bir davranışı kuvvetlendiren ya da zayıflatan uyarıcıların genel adıdır Birincil pekiştireç; organizma tarafından öğrenilmemiş olan bir değişkendir Su, susuz bırakılmış bir hayvan için birincil pekiştireçtir İkincil pekiştireç organizma tarafından öğrenilen ve onu amaca ulaştıran kuvveti tanımlamaktadır Para ve başarı ile ilişkilidir Parasızlık ve başarısızlık olumsuz bir pekiştireç olarak tanımlanır Çalışma şevkini kırar Örneğin okula ve öğrenmeye yönelik olumlu çabaları pekiştirilen bir çocuk başarılı olma hazzı ile daha çok güdülenirken, başarı hazzından yoksun bırakılan çocuklar giderek çalışma ve öğrenmeye karşı olumsuz tutumlar sergilerler Çocuklarda amaca uygun davranışlar pekiştirilmeli, amaca uygun olmayanlar görmezden gelinmelidir

Başkalarını gözlemleyerek, model alarak öğrenme ile ilgili olarak; örneğin kardeş kıskançlığından ötürü kardeşini döven çocuğuna karşı ebeveyn ?kardeşini dövme? deyip onu döverse; sorunları dayak atarak çözme konusunda çocuğuna model olduğunun farkında olmayacaktır

Davranış değiştirme terapileri danışanlarıyla ilgilenirlerken temel koşullanma ilkelerini kullanırlar Bunlardan sistematik duyarsızlaştırma, karşıt koşullama, alıştırma tedavisi metotları klasik koşullanmaya; jeton ekonomisi (ödül biriktirme tekniği), mola, premack ilkesi tedavi metotları edimsel koşullanmaya dayanır Davranışsal alıştırma içerisindeki girişkenlik eğitimi, sosyal hüner geliştirme yöntemleri, model alma, taklit ve rol provası ise sosyal öğrenmeye dayanır Danışana ilk önce gevşeme ve rahatlama yöntemi öğretilir Sistematik duyarsızlaştırma (Joseph Wolpe, 1958) çalışmalarında, danışanların kaygıları azaltılarak, danışanları korktukları durum ve nesnelerle karşılaştırmaya yüreklendirme yapılır Tedavi seanslarında, imajinasyon çalışmalarıyla kendileri için giderek daha çok korkutucu yaşam olayları ile karşılaştırılırken eşlik eden derin gevşeme çalışması oluşturulur Karşıt koşullama sayesinde (ilk klinik gösterimi Mary Coverjones, 1924), uyarana karşı gösterilen tepki; aynı uyarana karşı değişik bir davranışın ortaya çıkması ile ortadan kaldırılır Alıştırma tedavisi, kişiyi kaçınma davranışlarına neden olan yer, durum, nesne, düşünce, imajlarla yeterince süre karşı karşıya getirerek, kaçınma davranışlarının sönmesi ve alışma durumunun oluşmasını sağlamaktadır Anksiyete ile başa çıkma becerileri kazandırmaktadır Anksiyete bozuklukları, korkutucu olmayan bir uyaranın kişi ile korkutucu bir biçimde karşılaşması sonucu klasik koşullanmayla oluşur, edimsel koşullanma ile devam eder Kaçınma davranışı anksiyetenin azalmasını sağlayarak kişiye ödül verir, olumsuz pekiştireç gibi rol alır