Sıcaklık

SICAKLIK

En önemli iklim elemanıdır Diğer iklim olaylarının da oluşmasında sıcaklık etkilidir Güneşten dünyamıza gelen enerji sabittir

SICAKLIK TERSELMESİ (INVERSİON)

Kışın soğuk ve durgun havalarda soğuk hava çökerek zemine yerleşir Sıcak hava da onun üzerinde yükselir Böylece yükseldikçe sıcaklık azalacağı yerde artar Buna denir Bu olay kışın şehirlerde hava kirliliğini daha da artırır

SICAKLIĞIN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1) GÜNEŞ IŞINLARININ DÜŞME AÇISI

Işınların düşme açısı küçüldükçe atmosferdeki yolu uzar Tutulma artar Sıcaklık azalır Güneş ışınlarının düşme açısında etkili faktörler:

a) ENLEM

Enlemin etkisiyle güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru küçülür ve sıcaklık azalır Sıcaklığın dağılışında enlemin etkisine örnekler:

* Ekvator çevresinden gelen rüzgarlar sıcaklığı artırırken kutup bölgesinden gelenler sıcaklığı düşürür

* Kutuplara yakın yerden gelen okyanus akıntıları soğuk iken Ekvatora yakın yerden gelenler sıcak su akıntısı şeklindedir

* Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru azalır

* Tarımın yükselti sınırı Toktağan kar sınırı (Daimi kar sınırı) Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır

* Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar

* Bitki örtüsü aralıksız kuşaklar oluşturur

NOT: Sıcaklık kutuplara doğru azalması gerekirken artıyorsa veya aynı enlem üzerinde sıcaklık farkı var ise bu durum sıcaklığın dağılışında enlemin etkisine ters bir durumdur Örnek: Dünyanın en sıcak yerlerinin dönenceler civarı olması Ekvatoral bölgede daimi karlar görülmesi

b) GÜNLÜK HAREKET

Güneş ışınlarının düşme açısı günün her saatine göre değişir Günün en soğuk vakti güneş doğmadan önceki vakittir Sebebi gündüz alınan enerjinin gece boyunca uzaya geri yansımasıdır

c) MEVSİMLER (EKSEN EĞİKLİĞİ)

Eksen eğikliğinden dolayı güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir

d) EĞİM VE BAKI ETKİSİ

* Işınların düşme açısı eğim ve bakı durumuna göre değişir

* Bakının sıcaklık dağılışı üzerindeki etkisi en fazla ılıman kuşakta görülür

* Bakıdan dolayı Türkiye?de dağların güney yamaçları daha sıcaktır

* Bakıdan dolayı güneşe dönük yamaçlarda;

* Güneşlenme süresi daha uzundur

* Güneş ışınlarının düşme açısı daha büyüktür

* Sıcaklık daha fazladır

* Aynı tür bitkiler daha erken olgunlaşır

* Karlar daha erken erir

* Tarımın yükselti sınırı orman üst sınırı toktağan kar sınırı daha yüksektir

e) DÜNYANIN ŞEKLİ

Yerin şeklinden dolayı güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru küçülür

NOT: Sıcaklığın kutuplara doğru düzenli bir biçimde azalmasını engelleyen en önemli faktör yer şekilleridir

2) YÜKSELTİ

Yükseldikçe her 200 m de 1 C sıcaklık azalır Alçaldıkça da her 200 m de 1 C sıcaklık artar

Sıcaklığın dağılışında yükseltinin etkisine örnekler:

* Ekvatoral bölgede daimi karlar görülmesi

* Bir dağ yamacı boyunca yükselen havanın yağış bırakması

* Bir dağ yamacı boyunca yükseldikçe bitki örtüsünün değişmesi

3) NEM ORANI

* Nem bir yerin fazla ısınmasını ve soğumasını önler

* Nemliliğin fazla olduğu bir yerde hava geç ısınır geç soğur Sıcaklık farkı az olur (Denizel iklimlerde olduğu gibi)

* Nemlilik az ise; hava çabuk ısınır çabuk soğur Sıcaklık farkı fazla olur (Karasal iklimlerde olduğu gibi)

* Yükseklere çıkıldıkça nem oranı azalır (Yoğunluk) Bu sebeple yüksek bir yerde hava çabuk ısınır çabuk soğur

* Güneş ışınları bütün yıl Ekvator çevresine dik ve dike yakın açılarla düşmesine rağmen dünyanın en sıcak yeri dönenceler çevresidir Sebebi Ekvatoral bölgede nemliliğin fazla olmasıdır

* Kışın bulutlu gecelerde hava ılıktır Sebebi bulutların yansıma ile ısı kaybını azaltmasıdır Kışın havanın açık olduğu günlerde hava ayaz yapar Yansıma ile ısı kaybı fazla olduğu için

4) KARA VE DENİZLERİN ISINMA ÖZELLİĞİ

Karalar denizlere göre erken ısınır erken soğur Denizler ise geç ısınır geç soğur Bu sebeple kışın denizden karaya doğru esen rüzgarlar havayı ılımanlaştırırken yazın havayı serinletir

5) OKYANUS AKINTILARI

Genellikle kutup bölgesinden gelen akıntılar soğuk iken Ekvator çevresinden gelenler sıcaktır

Okyanus akıntılarının farklılığından dolayı Batı Avrupa ve K Amerika?nın batı kıyıları aynı enlemde yer alan Asya?nın ve K Amerika?nın doğu kıyılarından daha sıcaktır

6) KARA VE DENİZLERİN DAĞILIŞI:

Kuzey yarım kürede karalar daha fazladır Bunun sonucu olarak;

* Yıllık sıcaklık ortalaması GYK den 2-4 C daha fazladır

* İzoterm eğrileri çok fazla girinti ?çıkıntı yapar

* Yıllık sıcaklık farkı fazladır

7) RÜZGARLARIN ESME YÖNÜ

Kutup bölgesine yakın alanlardan gelen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken Ekvatora yakın alanlardan gelenler sıcaklığı artırır Denizden esen rüzgarlar kışın ılıtıcı yazın serinletici etki yaparlar

İZOTERM HARİTALARI

a) GERÇEK İZOTERM HARİTALARI

Yükseltinin etkisi dikkate alınarak çizilen sıcaklık haritalarıdır

b) İNDİRGENMİŞ İZOTERM HARİTALARI

Her yer deniz seviyesinde kabul edilir Yükseltinin etkisi ortadan kaldırılmıştır

NOT: Bir yerin gerçek sıcaklığı ile indirgenmiş sıcaklığı arasında fark fazla ise o yerin yükseltisi fazladır Fark az ise yükselti de azdır

TERMİK EKVATOR ÇİZGİSİ: Meridyenlerin en sıcak noktalarının birleştirilmesiyle elde edilen çizgidir Yer Ekvatoruna göre Termik Ekvator Çizgisi sapmalar gösterir Bunun sebebi ; okyanus akıntıları ve karasallıktır

DÜNYANIN YILLIK İZOTERM HARİTASI İNCELENDİĞİNDE;

* Sıcaklığın Ekvatordan Kutuplara doğru düştüğü görülür Sebebi enlemdir

* Dünyanın en sıcak yerleri dönenceler civarıdır Nem oranı az olduğu için

* En düşük sıcaklıklar kutuplarda karalar üzerindedir Sebebi enlem ve nem oranının az olmasıdır

* Sıcaklık farkı KYK?de daha fazladır Karalar fazla olduğu için

* KYK?de ılıman kuşakta kıtaların batı kıyıları doğu kıyılarından daha sıcaktır Okyanus akıntılarının farklılığından dolayı