Radyasyon Ve Canlılar Üzerindeki Etkileri

Radyoaktivitenin Canlılara Etkileri ve Mutasyon

Radyasyon;

Radyasyon ya da ışınım, bir ışık kaynağından çıkarak düz bir çizgi şeklinde bize ulaşan ince ışık demetlerine denir Atomlardan, Güneş’ten ve öbür yıldızlardan yayılan enerjiye bu terimlerden esinlenerek ışınım ya da ışıma denmiştir Işınımın batı dillerindeki karşılığı olan ve yine ışın anlamına gelen radyasyon terimi de sık kullanılır Işık ışınları, ısı, X ışınları, radyoaktif maddelerin saldığı ışınlar ve evrenden gelen kozmik ışınların hepsi birer ışınım biçimidir

Radyoaktivitenin Canlılara Etkileri;
Bir canlı tarafından absorbe edilen radyasyon enerjisinin bünyeye olan etkisi ikiye ayrılır
1 Kronik
2 Akut

1 Akut etkiler

Kanda geçici hafif değişikliklerden ani ölüme kadar değişebilir Ayrıca, organlar ve sistemler düzeyinde sıralayacak olursak, deride kızarıklık, saç ve kıllarda dökülme, geçici veya sürekli kısırlık; bulantı, ishal ve kusma, kansızlık, vb sayılabilir Temel olarak, akut radyasyon etkileri kısa süreli olup, en geç bir ay sonra ortaya çıkabilir

2 Kronik etkiler

Bir kez veya yinelenen radyasyon durumlarından uzun bir süre sonra ortaya çıkabilen etkilerdir Bu etkiler kanser, yaşam süresinin kısalması, cenin ve gelişmesi üzerindeki etkilerdir

Kronik etkiler izafi olarak küçük radyasyonlara uzun süre maruz kalınması neticesinde meydana gelir Akut etki ise tek ve büyük bir radyasyon dozuna kısa sürede (24 saat) maruz kalındığında ortaya çıkar

Radyasyonun canlılar üzerindeki etkisi "rem" birimi ile ifade edilir Bu, X ve gama ışınlarının geçtikleri atmosferde meydana getirdikleri iyonlaşmanın bir ölçüsüdür 5 ve daha küçük değerler izafi olarak küçük radyasyonlardır Gözlenebilir bir etkisi olmamakla beraber 25 rem büyük radyasyon sayılır 50 rem'lik dozajlarda kaz özelliklerinin değiştiği, 300-500 rem'lik dozlarda doktor müdahalesi olmaksızın yaşama şansı olmakla beraber, 650 rem'lik dozların öldürücü olduğu gözlenmiştir

Genel olarak radyasyona maruz kalınması halinde ömürde bir kısalma beklenir Maruz kalınan süre veya dozajın artması ömürde beklenen kısalmanın miktarını artırır

Tablo-1 Radyasyonun Beklenen Akut Etkileri
Doz (rem)
Etkileri

0-50
Kandaki ufak değişmeler dışında bariz etkisi yok

80-120
Kusma, bulantı(kişilerin %5-10 unda), yorgunluk
130-170
Kusma ve bulantı(kişilerin %25 inde), radyasyon hastalığının diğer belirtileri
180-220
Kusma ve bulantı(kişilerin %50 sinde), Ölüm yok
270-330
1 gün tüm kişilerde kusma sonra radyasyon hastalığının diğer belirtileri, radyasyondan 2-4 hafta sonra %20 ölüm, nekahat devresi yaklaşık 6 ay sürer
400-500
1 gün tüm kişilerde kusma, radyasyon hastalığı belirtileri, 1 ay içerisinde %50 ölüm, nekahat süresi 6 ay
550-750
4 saat sonra tüm kişilerde kusma, %100'e yakın ölüm, pek az yaşabilenlerde nekahat süresi 6 ay
1000
1-2 saat içinde tüm kişilerde ölüm, büyük bir ihtimalle kurtulan olmaz
5000
Bir hafta içerisinde tüm maruz kalanlar ölür

a) Kanserleşme etkisi
Radyasyon, hemen hemen bütün dozlarda ve bütün dokulardan tümörlerin oluşmasına yol açabilir, ancak bazı tip tümörler, diğerlerine oranla daha yaygın görülürler Genellikle sık bölünen hücrelerden oluşan doku ve organlar, bu konuda daha elverişlidirler Radyasyonun kansere neden olduğu, genellikle deneysel hayvan çalışmaları ve bazı gözlem ve epidemiyolojik çalışmalar sonucu ortaya çıkarılabilmiştir özellikle radyasyonla çalışanlarda daha çok meydana gelen deri kanserleri; yine radyasyonla çalışanlar, atom bombası felaketzedeleri, çeşitli nedenlerle X ışını ile tedavi edilenler, Bikini Marshall adalarında yapılan nükleer denemelerden etkilenenlerde ortaya çıkan lösemiler; tiroid tümörleri; akciğer tümörleri ve kemik tümörleri radyasyonun neden olduğu tümörler arasında en önemlileridir

b) Yaşam süresi (Anlık ölümler değil)
Radyasyona maruz kalmanın yaşam süresini kısalttığı çeşitli araştırma sonuçlarına dayanarak, öne sürülmektedir, örneğin, 1956'da 80 bin Amerikalı hekimde yapılan bir araştırmada, ortalama yaşam süresinin radyasyonla çalışanlarda 60,5, radyasyonla çalışmayanlarda 655 yıl olduğu; Japon bomba felaketzedelerinin ortalama yaşam sürelerinin diğer Japonlara kıyasla çok daha kısa olduğu belirlenmiştirt1)

Radyasyonun Diğer Etkileri;
Radyoaktivitenin mutasyon gibi zararlı etkileri de vardır

Mutasyon Nedir?

Mutasyon bir canlının vücudunda meydana gelen olumsuz yöndeki değişikliklerdir Mutasyonlara radyasyon veya kimyasal maddeler neden olur Radyasyonun veya kimyasal maddelerin canlılar üzerindeki etkileri her zaman zararlıdır Örneğin günümüzden yaklaşık 55 yıl önce 1 Dünya Savaşı’nda Japonya'nın Hiroşima kentine atom bombası atılmıştı Atom bombası atıldığı yerin çevresine radyasyon yaydı ve bu, insanlara çok büyük zararlar verdi İnsanların birçoğunun ölmesine veya ciddi şekilde hastalanmalarına neden oldu Hatta insanların vücutlarındaki bazı sistemleri bile bozduğu için bu insanların ileride doğan çocukları da hasta veya sakat doğdular

Buna benzer bir olay da 1986 yılında Rusya'nın Çernobil kentinde meydana gelmişti Çernobil'de bir nükleer santralda patlama meydana gelmiş ve bu yüzden tüm kente ve çevresine radyasyon yayılmıştı Aynı Japonya'da olduğu gibi orada yaşayan insanlar ve onların sonradan doğan çocukları, radyasyonun sebep olduğu mutasyonlar nedeniyle sakat kalmışlar veya ölmüşlerdi Görmüş olduğunuz resimler hep radyasyon nedeniyle mutasyona uğramış insanların ve diğer canlıların nasıl sakat kaldıklarını göstermektedir

Mutasyonlar canlılara hep zarar verirler Onları ya sakat bırakırlar, ya da hasta ederler
Eğer mutasyonlar faydalı olsalardı, Çernobil'de radyasyon sızıntısı olduğunda evrimleşip daha gelişmiş bir canlı olmak için herkes oraya giderdi Halbuki herkes Çernobil'den kaçmıştır Ve Çernobil'in olumsuz etkileri hala sürmektedir
Mutasyonlar bir canlının özelliklerini geliştiremezler Hatta mutasyonlar canlıya resimlerde de görüldüğü gibi zarar verirler

Radyasyonun hiçbir şekilde canlılara yararlı olmadığı bilimsel çalışmalarla da kanıtlanmıştır ve Dünya bir daha Çernobil nükleer sızıntısı ve Hiroşima nükleer patlamaları gibi radyasyon tehlikeleri yaşamamaya çalışıyor bunlar gibi tehlikeler için büyük yatırımlar yapıp çok büyük önlemler alınıyor sizce ülkemizde de önlemler alınması gerekmez mi?

Örnek olaylar

Tüm bunları sıraladıktan sonra, Çernobif kazası benzeri, çevrede uzun süre etki yapan örnekleri incelemekte yarar var Çünkü, radyasyonun akut etkileri hemen hemen bilindiği için, bu konuda çok fazla spekülasyon yapma olanağı yok Etkiler kısa sürede gözle görülebiliyor Ancak, uzun süreli etkiler çeşitli olduğundan ve spesifik bir özellik gösteremediğinden, bu konuda birbirine zıt savlar rahatlıkla ileri sürülebilmektedir Dolayısıyla Çernobil kazası sonrası tartışmalara bir parça ışık tutabilmek amacı ile, benzeri kaza ve olayların sonrasında ortaya çıkan sağlık sorunlarını ve yapılan hesaplamaları aktaracağız

En bilinen örnek, Hiroşima ve Nagazaki'ye atom bombası atılmasından sonra, hayatta kalan 100000 kişide löseminin ve diğer kanserlerin çok fazla artmasıdır Halen, Japonya'da kanser ölümleri normalin 24 katıdır J2) Bu sırada, 8-15 haftalık gebe kalan kadınların çocuklarının hemen hemen tümü sakat doğmuştur J3) Ayrıca, 1950-74 yılları arasında Atom bombası nedeniyle ölen 4339 kişi üzerinde inceleme yapan Dr Alice Stewart, bu kişilerin 2/3'ünün kanserden öldüğünü, bunun da beklenen sayının yaklaşık 10 katı olduğunu belirtti

Sternglass adlı bir bilim adamı da, 1969'da, atom bombası denemelerinin yaklaşık 375000 Amerikan bebeğinin ölü doğum, düşük şeklinde telef olduğunu hesaplamıştı Andrei Sakharov ise, bir atom bombası atıldığında, çevreye saçılan radyoaktif izotoplardan, sadece Carbon-14'ün bir milyon kişinin ölümünden sorumlu olacağını ileri sürmüştür

1954'de Bikini Mercan adalarında nükleer denemeler yapıldığında 10 yaşın altında olanların % 77'sinde, on yıl sonra tiroid tümörü ortaya çıktı

Ayrıca geçmişte yapılan nükleer silah denemelerinden dolayı radyoaktif maddelerle yüklenmiş toz bulutları, atmosferin yüksek tabakalarına ve stratosfere yerleşerek, radyoaktif yağışlar halinde yavaş yavaş yeryüzüne inmekte ve çevrenin, özellikle yüzeysel suların kirlenmesine sebep olmaktadır 1960'lı yıllarda en yüksek seviyeye çıkmış olan radyoaktif yağışlarda, nükleer silah denemelerinin havada yapılmasının yasaklanması sonucu, 1970'li yıllardan sonra azalma görülmüştür

radyasyonun,canlılar,Üzerindeki,etkileri,mutasyo n

Tablo-1 Radyasyonun Beklenen Akut Etkileri

Maruz Kalınan Doz (REM) ve Etkileri

0-50

Kandaki ufak değişmeler dışında bariz etkisi yok

80-120

Kusma, bulantı(kişilerin %5-10 unda), yorgunluk

130-170

Kusma ve bulantı(kişilerin %25 inde), radyasyon hastalığının diğer belirtileri

180-220

Kusma ve bulantı(kişilerin %50 sinde), Ölüm yok

270-330

1 gün tüm kişilerde kusma sonra radyasyon hastalığının diğer belirtileri, radyasyondan 2-4 hafta sonra %20 ölüm, nekahat devresi yaklaşık 6 ay sürer

400-500

1 gün tüm kişilerde kusma, radyasyon hastalığı belirtileri, 1 ay içerisinde %50 ölüm, nekahat süresi 6 ay

550-750 4 saat sonra tüm kişilerde kusma, %100'e yakın ölüm, pek az yaşabilenlerde nekahat süresi 6 ay

1000 1-2 saat içinde tüm kişilerde ölüm, büyük bir ihtimalle kurtulan olmaz

5000 Bir hafta içerisinde tüm maruz kalanlar ölür