Osteoporoz..

Düşük kemik kitlesi ve kemiğin mikrimimari yapısının bozulması sonucu kemik krılıganlığı ve kırılganlığa yatkınlıkta artışla karekterize, en sık görüleen metabolik kemik hastalığıdır

Son zamanlarda oldukça önemli hale gelmiştir Bunun en önemli sebepleri teknolojinin bizlere sağladığı imkanlarla daha kolay ve sedanter yaşam sürerken ortalama insan ömrünün de uzamasıdır Genelde orta ve ileri yaş, postmenapozal kadın hastalığı olan osteoporozla her geçen yıl daha çok insan yüzyüze gelmektedir

Sınıflama

Osteoporozu; açık olarak tanımlanabilen bir etyolojik faktörün var olup olmamasına göre primer ve sekonder osteoporoz olarak sınıflandı-rabiliriz Bu sınıflama klinik olarak yararlıdır Çünkü osteoporozun sekonder bir nedeninin tanımlanması spesifik tedavisini mümkün kılacaktır

1- Tip I Osteoporoz (Postmenapozal OP)

2- Tip II Osteoporoz (Senil OP)

3- Jüvenil Osteoporoz olarak üçe ayrılır

Tip I ve Tip II Osteporoz arasında yaş, ****, kemiğin tutulma yeri, kemik kırıklarının özellikleri, kemik kaybınm hızı, olayın fizyopatolojik özellikleri açısından farklılıklar vardır Tip I OP da kortikal kemiğin rölatifkorunması ile belirgin trabeküler kemik kaybı vardır, îlişkili ol kırık tüm vertebralar ve Colles kırığıdır Tip II OP da ise kortikal kemik kaybı ön plandadır, îlişkili olduğu kırk kalça kırığıdır

Sekonder Osteoporoz nedenleri arasında en sık karşılaşılanları tirsek; Hiperkortikolizm, hipogonadizm, hipertiroidizm, antikonvulsanlar, malabsorbsiyon, romatoid artrit

Risk Faktörleri ve Korunma

Aşağıdaki durumların varlığında osteoporoz riski artmaktadır

A- Yapısal ve genetik faktörler

l -Yaşlanma

2- Düşük kemik kitlesi

3- Dişi cinsiyet

4- Beyaz ırk

5- Annede osteoporoz varlığı

6- Erken menapoz

7- Narin-ince vücut yapışı

B- Yaşam biçimi ve beslenme:

l - inaktif ve sedanter yaşam

2- Kalsiyum ve D vitamininden fakir diyet

3-Alkol kullanımı

4- Sigara kullanımı

C- Tıbbi durumlar:

l - Kullanılan ilaçlar (kortizon, metotreksat gibi)

2- İmmobilizasyon

3-Amenore

D- Düşmeye yönelik kişisel ve çevresel risk/faktörleri:

1-Dengenin ve normal yürümenin bozulması

2- Sedatif kullanımı

3- Kas zayıflığı

4- Kognitif bozukluklar Bu risk faktörleri içinde yaşam biçimi ve beslenme özelliklerin! inceleyecek olursak;

İnaktif ve Sedanter Yaşam:

Fiziksel aktivite doruk kemik mineral dansitesinin önemli belirleyicilerinden biridir, inaktif ve sedanter yaşam sürdürenlerde kemik mineral yoğunluğu ve aktif kas desteği azalmaktadır Atlama ve zıplama içeren fiziksel aktiviteler büyük bir osteojenik potansiyele sahiptir Egzersizlerin özelliği iskelete dik olarak yük bindirici olmalıdır Yüzme ve bisiklete binme gibi aktiviteler iskelete yük bindirme etkileri az olmakla beraber kemik yoğunluğuna olumlu etkileri vardır Bunun yanında çok aşırı sportif aktiviteler kemik mineral yoğunluğunu olumsuz etkiler (özellikle kadınlarda amenore ve düşük kiloya yol açması nedeniyle)

Kalsiyum ve D vitamini

Büyüme sırasında yeterli kalsiyum ve D vitamini alınmazsa iskelet yapımının doruk noktaya ulaşamayacağı aşikardır Kalsiyum ihtiyacı sadece büyüme sırasında değil tüm yaşam boyunca devam eder

Optimal Kalsiyum (ca) ihtiyacı (günlük)

1- infantlarda 0-6 ay: 400 mg / 6 ay-1 yaş: 600 mg

2- Çocuklarda 1-5 yaş: 800 mg / 6-10 yaş: 800-1200 mg

3- Adolesan - genç erişkinlerde 11-24 yaş: 1200-1500 mg

4- Erkek 25-65 yaş: 1000 mg / 65 yaş üzeri: 1500 mg

5- Kadm25-50 yaş: 1000 mg / 50 yaş üzeri ve Östrojen alan: 1000 mg

/ Östrojen almayan: 1500 mg / 65 yaş üzeri ve gebelik laktasyon dönemin-de: 1200 mg

Optimal kalsiyumun diyetle alınması tercih edilmelidir Gıdalardaki kalsiyumun biyoyararlanımı %30 civarında olmaktadır Başlıca kalsiyum kaynakları süt ve süt ürünleridir Ayrıca koyu yeşil yapraklı sebzeler, soya fasulyesi, baklagiller, fındık, pekmez, tahin ve küçük balıklar kalsiyumdan zengin gıdalardır Günlük kalsiyum ihtiyacı gıdalarla karşılanamıyorsa kalsiyum tuzları şeklinde ilave kalsiyum kullanılmalıdır

Alkol Kullanımı;

Alkol, kalsiyum dengesini sağlayan hormonları etkiler, kemik yapımını azaltır ve osteopeni oluşturur Alkol sitokrom P 450 enzimini indükleyerek 25 (OH) vit D nin karaciğerde yıkımını artırmaktadır Ayrıca hipogonadizm, hiperkortikolizm, metabolik asidoz ve ileri dönemlerde karaciğer sirozuna yol açarak osteopeni oluşturur Yetersiz kalsiyum alımı (yanlış beslenme) ve kalsiyum e-miliminin bozulması da söz konusudur Aşın alkol tüketimi hem kadın hem de erkekte kemik yoğunluğunu azaltmakla birlikte düşme riskin! de artırdığı için ayrı bir risk faktörü olarak görülmektedir Sosyal alkol tüketiminin kemik yoğunluğu üzerindeki etkileri çok net değil ise de çoğu veri yoğunluğu azalttığı yönündedir

Sigara Kullanımı

Bir çok araştırma sigara içme alışkanlığı ile osteporotik kırık riski ve sıklığı arasında paralel bir ilişkiyi göstermiştir Bunun nedenleri arasında nikotin ve diğer toksik maddelerin karaciğerde sitokrom P 450 enzimini indüklemesi yanında sigaranın antiöstrojen etkileri de yer almaktadır Sigara içenlerde kalsiyum emiliminde azalma gösterilmiştir Sigara içenler genellikle zayıftır ve daha erken menapoza girerler Sigara içen kadınlarda osteoporoza bağlı kırıklar 1,5-2,5 kat daha fazladır Yapılan bir araştırmada erkeklerde l yıl sigara içiminin kalça kırık riskini % l artırdığı gösterilmiştir

Klinik Bulgular

Osteoporozda semptomların ortaya çıkmasından önce tıpkı hipertansiyonda olduğu gibi uzun, sessiz bir dönem vardır Bulgular kemikte oluşan mikro yada makro fraktürler sebebiyle ortaya çıkar Ağrı, fonksiyonel kısıtlanma, boy kısalması dorsal kifozun artışı ve deriye yakın kemiklerde presyonla hassasiyet başlıca bulgulardır Bir kez vertebra cisminde kırık oluştuğunda normal anatominin sağlanması mümkün değildir Genellikle beklenen sonuç aynı vertebranm yeniden kırılması ve şekil bakımından daha da bozulmasıdır Dorsal bölgede kifoz artarken lomber bölgede lordoz azalırTANI

Tanı

Klinik bulguların değerlendirilmesi, risk faktörlerine sahip kişilerin betirlenmesi ve laboratuvar bulgularına dayanır Bugün için osteoporoz tanışı ve tedavisinin takibinde en yaygın kullanılan test DEXA (Dual enerji X-ray Absorbiyometre)

Dünya Sağlık Örgütünce kabul edilen Kemik Mineral Yoğunluğu ölçümlerine göre tanımlar

Normal:

Genç erişkine göre kemik mineral yoğunluğunun (KMY) l standart (SD) altında olması

Osteopeni:

Genç erişkine göre KMY nin 1SD arasında olması

Osteoporoz:

Genç erişkine göre KMY nin 2,5 SD' nin üzerinde olması

Yerleşmiş Osteoporoz:

KMY nin -2,5 SD nin üzerinde ve ek olarak bir veya daha fazla kırık olması

Tedavi:

Tedavinin esasını risk faktörlerinin ortadan kaldırılması, fizik tedavi rehabilitasyon ve medikal tedavi oluşturur Amaç; kemik mineral yoğunluğunun stabilize edilmesi ve artırılması, kırıkların önlenmesi, iskelet rin deformitelerine bağlı belirtilerin iyileştirilmesi ve yaşam kalitesinin artırılmasıdır

Dengeli beslenme ( yeterli kalsiyum ve protein alımı), yeterli fizik aktivite, aşırı alkol ve sigara kullanılmaması tedavide önemli yol almamızı sağlar

Hastalar ağır yük kaldırmaktan kaçınmalı, yük taşırken de gövdeye yakın olarak tutmalıdır Çünkü öne eğilerek kaldırılan yük bel bölgesinde kaldırılan ağırlığın 10-20 kat fazlası yüklenmeye sebep olmaktadır Kemik mineral dansitesinin devamlılığı ve artması için iskelete yük bindirici egzersizler verilmelidir Ayrıca fleksiyon egzersizleri yapılmamalı, ekstansiyon egzersizlerine ağırlık verilmelidir

Akut ağrının tedavisinde analjeziklerin yanında uygun pozisyonlama, yatak istirahat! ve TENS, hot pack, infraruj gibi fizik tedavi modaliteleri kullanılır

Kronik ağrıda kifotik postürün düzeltilmesi için uygun ortez kullanılabilir Fakat kas güçsüzlüğüne yol açabileceği için kullanım süresi iyi ayarlanmalı ve beraberinde sırt ekstansör güçlendirme egzersizleri verilmelidir Yine bu dönemde analjezik etkili fizik tedavi modaliteleri kullanılabilir

Medikal tedavide kullanılan ilaçlar iki ana grupta toplayabiliriz

I- Kemik yıkımım azaltanlar:

1- HRT (östrojen-progesteron)

2- Antiöstrojen (raloksifen)

3- Kalsitonin

4- Bifosfanatlar

5- Kalsiyum

6- Vitamin D ve deriveleri

7- Tiazid diüretikleri

II -Kemik yapımını artıranlar:

l - Florid

2- Testesteron

3- Anabolik steroidler

4- Parat hormon

Bu çok geniş medikal tedavi seçeneklerinden hastanın yaşı, risk faktörleri, kemik mineral yoğunluğu ölçüm sonuçları ve ülkemizin sosyo ekonomik durumu da göz önüne alınarak (çünkü uygulanan tedaviler genelde pahalı tedavilerdir) Hasta için en uygun kombinasyon yapılmalıdır Bugün için tedavinin birinci basamağında HRT, Alendronat, Vitamin D ve deriveleri, Kalsiyum ve Raloksifen görünmektedir ikinci basamakta Kalsitonin ve Etidronat, üçüncü basamakta diğer tedavi seçenekleri yer almaktadır

Uz Dr Mustafa Yelkovan
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı
70Yıl İstanbul Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi