Canlılarda Anlatım Ve Haberleşme

Hayvan ve insanlarda herhangi bir olayı haber vermek söylemek istediğini ifade etmek, vs gibi durumlarda başlıca aşağıdaki vasıtaları kullandıkları görülür

1 — Kimyasal maddeler: Koku gibi

2 — Belirli hareketler: Duruş, mimik, jestler…

3 — Sesler: Meleme, bağırma, ötme, vs

4 — Kelimeli konuşmalar: Çeşitli insan dilleri gibi

5 — Yazışma: Mektup, kitap, vs

6 — Posta, telgraf, telefon, vs

7 — Şiir, müzik, vs gibi sanat anlatımları,

Biz burada hayvanlar âleminden ve insandan birer misal vermekle yetineceğiz

A — Bal arısında anlatım ve haberleşme,

Bal arılarında abdomen dansı veya titreme dansı denilen anlatım gerek bazı haberleri ve bilgileri kovan arkadaşlarına yermek ve gerekse dışarıda karşılaştığı bir çiçek kaynağının yerini tarif etmek için iyi bir misaldir

Dışarıdaki vazifesinden kovana dönen arı bulduğu çiçek kaynaklarını diğer onlara çok tipik hareketler yaparak tarif eder Bu tarifi şöyle yapar Yatay bir yüzey üzerinde titreme dansına başlayan arı tam hedef yönünde ve düz bir çizgi üzerinde bir miktar yürür Sonra sağdan veya soldan bir yay çizerek geri gelir ve tekrar başladığı noktadan yine düz hatta yürür ve sağ veya soldan yeniden bir yayçizer Arının böylece çizdiği yol yan yatmış bir 8 harfi gibidir Düz çizginin yönü hedefi gösterdiği gibi, onun uzunluğu, daha doğrusu bu bölümde geçirilen süre de çiçek kaynağının kovana olan uzunluğunu verir Eğer bu mesafe 1 saniyede kat edilmişse 2000 metre civarındadır

Çiçeğin yerini tarif etmek isteyen arı, evvela kendisinin bünyesindeki bezlerden birisinden kokulu bir madde salgılar Bu salgı diğer işçi onların dikkatini çekmek içindir

Dansı izleyen işçi arılar derhal kovanı terk eder ve uçuşa geçerler Bu uçuş sırasında yönlerini koruyabilmek için anlar, izleyecekleri doğrultunun güneşten ve kovandan geçen düşey düzlemle yaptığı acıyı, başlangıçta tespit eder ve bunu koruyarak giderler Yeter derecede uçtuktan sonra yere inen arı, bal kaynağına ulaşmış veya az çok yakınına kadar gelmiştir Yani bu çok ince ve hassas işler esrarlı bir el tarafından bu küçücük canlıya öğretildiği için gelebilmiştir

Bal arılarında diğer bir haberleşme maddesi «feromon» lardır Bunları salgılamak için özel bezleri vardır Feromonlar aynı koloninin fertleri arasında birinden diğerine verilmek suretiyle bütün koloniye yayılır ve belirli haberleri veya emirleri ifade ederek onların bir bütün halinde çalışmalarına yön verir

Arı feromonları içinde en önemlileri kraliçe arının mandibuler (çene) bezinden salgılanan kraliçe maddesidir Hizmetçi anlar kraliçe arıyı temizlerken bu salgıyı da yutarlar ve geviş getirerek verilen diğer maddeler gibi bunu da ortak çorba çanağı yolu ile diğer arkadaşlarına vererek bütün koloniye yayarlar Kral içe maddesinin etkisi ile işçi arılarda 2 çeşit davranış gözlenir a) Bu anlar larvaları beslerken «kraliçe yapıcı besin rejimini» uygulamazlar b) Kendileri de kraliçe arı yapamazlar Bu iki etki neticesi kraliçe arı kovanda tek başına kalabilir

Uzaya gönderilen füzenin hareketinin bizatihi kendisinden olmayıp onu yapan yeryüzündeki insanların kontrol etmesi gibi yukarıdaki her iki halde de yapılan işler basit tesadüfî şeyler olmayıp bunları idare ve sevk eden bir zatı bize göstermektedir

B — İNSANDA ANLATIM VE HABERLEŞME

Bugün geniş kültür hazinelerinin bütün meyvelerini toplamak ve bunu diğer insanlara anlatabilmek için engin kelimeler hazinesine dayalı diller kullanılmaktadır Keza insan aynı kelimeleri başka başka yerlerde kullanarak çok farklı cümleler oluşturabilmektedir

Bir çocuk bir kelimeyi tam veya kısmen benzettiği gün konuşmaya da başlar Bu yolda çok belirli bir gayret içinde olduğu görülür Eksik, yanlış bir takım kelimelerle cümleler kurmaya uğraşır Yani bir bakıma hayatının sona ermesiyle bir mektup hayatına başlamış olur

İnsanların haberleşmesinde yazışmalar, iletim araçları, toplu konferansların büyük yeri vardır İnsan dilini yerinde kullanırsa onları doğru yönlere götürebildiği gibi, aynı dil yerine göre saldırı ve tehlike aracı da olabilir

O halde insan anlatım ve haberleşmesinde kutlandığı malzemeleri en doğru tarzda ve gerçek amacını bilerek kullanmak zorundadır İnsanın anlatım gücü, kazandığı kültürle paralel olarak artar İnsan konuşurken ve dinlerken sağduyudan ayrılmazsa insanlığı da yüce olur İnsanın dili insanı yüceltir, aynı dil insanı küçültür Arılarda milyonlarca senedir bozulmayan ve değişmeyen bu durum insanda irade işe karıştığından esas doğru yol (sıratı müstakim) bulunamadığında herşeyin bozulduğu gibi anlatım ve haberleşme de bozulmaktadır

Dr Y DOĞANER