Sığırlarda Ve Evcil Hayvanlarda Dış Ürogenital Hastalıklar Ve Tedavi Yöntemleri

sığırlarda ve evcil hayvanlarda dış ürogenital hastalıklar ve tedavi yöntemleri

VULVA HASTALIKLARI

1- Vulvitis
2- Vulva yaraları
3- Vulvanın ödemi ve hematomu
4- Bartolin Kistleri

5- Ovula Nabothii:
6- Gartner Kistleri
7- Vulva tümörleri
8- Perivulvar dermatitis
1- Vulvitis

Vulva ve vestibulum’un yangısına denir En fazla sığırlarda görülür kuyruk önce dışkıya oradan da vulvaya temas eder ve dışkıyı vulvaya bulaştırır

Nedenleri:
1- Normal doğum veya doğuma yardımcı uygulamalar,
2- Vulva dudaklarının kontüzyonları,
3- Retensiyo sekundinarum Yavru zarlarının atılamaması,
4- Vulvanın yara ve tümörleri,
5- Sürekli vulvayı yalama ve vulvanın dışkı ile bulaşması,

Semptomlar:
Genel semptomlar: Ağrı, huzursuzluk, iştahsızlık, ayağını sık yere vurma, sık idrar ve dışkılama,
Lokal semptomlar:
-Vulvada ödem, şişkinlik, kızarıklık ve ısı artışı
-Ağrı ve ağrı semptomları,
-Vulva az olarak aralanırsa mukuslu veya mukopurulent akıntı,
-Topluiğne başı büyüklüğünde kabarcıklar görülür,
-Arka bacak ve kuyrukta akıntı izleri görülür

Sağaltım:
Hastalık genel ve lokal semptomları beraber gösteriyorsa birlikte sağaltımı yapılmalıdır
Genel sağaltım: Parenteral antiflojistik + aminoasitli preparatlar ve antibiyotik kullanılarak tedavi edilebilirler
Lokal sağaltım:
Alt epidural anestezi yapılabilir (Hastalıklı bölgeye lokal anestezik verilmez Vulvitiste vulvaya verilmez)
Antiseptikler verilir yara sağaltımı için antiflojistik pomat kullanılır, ayrıca kortizol ve antibiyotik kullanılabilir

2- Vulva yaraları

Nedenleri:
Güç doğumlar
Boynuz darbeleri
Kavga sırasındaki ısırık ve tırmıklar
Semptomları
Eğer yara yeni ise kanama görülür Eskimiş olgularda Nekroz görülür, ayrıca sistemik enfeksiyonlar görülebilir

Sağaltım:
Yeni olgularda ilk olarak yara sağaltımı yapılmalıdır yara belirginleştirilir ve dikilir
Eski olgularda nekrozlu doku antiseptiklerle yumuşatılır Daha sonra nekrozlu alan uzaklaştırılır ve yarada çilek görünümü oluşur daha sonra lokal olarak antibiyotik, sikatrizan, analjezik pomat kombinasyonu uygulanır

3- Vulvanın ödemi ve hematomu

Nedenleri:
Fizyolojik: Doğumdan hemen önce ve östrus döneminde görülebilir
Patolojik: Fizyolojik olmayan durumlarda gelişen ödemlerdir Zorla çekme vulva yaraları ve tümörler neden olabilir

Semptomlar: Şişme, ödem, kan sızıntısı, kan toplanması görülebilir

Sağaltım:
Hafif olgular birkaç günde kendiliğinden iyileşir fakat iyileşme soğuk kompreslerle hızlandırılabilir
Şiddetli olgularda hematom hemen açılmamalı olgunlaşması beklenmeli ve daha sonra açılmalıdır
Eğer açılmasa apseleşme görülebilir Olgunlaşınca ufak bir ensizyon ile açılır ve içi boşaltılır Kanama olursa durdurulur Daha sonra antiseptik solüsyon ve analjezik antibiyotik pomat kullanılarak tedavi edilir

4- Bartolin Kistleri: Üretranın vulvaya bakan kısmında bulunurlar, Çiftleşme ve doğum sırasında bu bezler ortaya çıkarlar bu bezlerin tıkanması sonucu kistler oluşur

5- Gartner kistleri:Bartolin kistlerinin daha arkasında (vajinanın daha iç tarafında) yer alır

6- Ovula Nabothii: Serviksteki goblet hücrelerinden mukus salgılayan kanalların tıkanması ile oluşur
Kistler hayvanın fertilitesini etkilemez sadece estetik olarak hoş değildir, içerik boşaltılarak sağaltım yapılır

7- Vulva tümörleri
En fazla köpeklerde görülür Kısraklarda en çok klitoriste görülen adenokarsinomlar görülür ve prognozu kötüdür

Tedavi koterle veya lazer ile yapılmalıdır Ensizyon tavsiye edilmez
Bulaşıcı Veneral Tümör (Transmissible Veneral Tumor) {TVT}
Bulaşma çiftleşme ile olur Sağaltımı yapılsa dahi hasta taşıyıcı olarak kalır Bu yüzden kastre edilmeli ve damızlıkta kullanılmamalıdır Kan yolu ve gen aktarımı yolu ile aktarılabilir Hızlı gelişir Karnabahar görünümünde kesik kokulu ve kanamalıdır Çıplak elle müdahale edilmemelidir Zira insana aktarıldığına dair çeşitli bilgiler mevcuttur

Sağaltım:
Sağaltıma başlanmadan kan tahlili yapılmalıdır Eğer gerekli olursa kan nakli yapılarak sağaltıma başlanmalıdır
Operatif sağaltım yapılmamalı antineoplastik ilaçlar kullanılmalıdır Vincristine 0,05 mg/kg dozda dikkatli olarak 2-6 hafta süresince kullanılmalıdır Damar içi verilmeli damar dışına taşması nekroza neden olur Fazla olursa doz nekrozlu alan kangrenleşir Yan etkisi oldukça fazladır İştahsızlık yaparlar
Bu neden ötürü önce kortizol uygulanıp daha sonra Vincristine uygulanabilir Kortizol Tümör gelişimini azaltır yangıyı ortadan kaldırır Ayrıca vitamin takviyesi yapılır Daha sonra tekrar Kan tahlili yapılır (ilk uygulamadan sonra) Hasta tedaviye uygunsa devam edilir Diğer bir tedavi yöntemi de siklofosfamid tedavisidir

8- Perivulvar dermatitis
Cinsel olgunluğa ulaşmadan kısırlaştırılmış hayvanlarda veya yaşlı hayvanlarda görülür Vulva üzerinde deri parçası vulvanın üzerine sarkar Kaşıntı enfeksiyoz dermatit oluşur Vulvanın sık yalanması şikâyeti ile hasta sahibi kliniğe gelir Dışkı ve idrar atılımında zorluk çekilir Kesin sağaltım derinin operatif olarak uzaklaştırılması ile mümkündür
Vulvanın yapısına benzer ay şeklinde 2 ensizyon yapılır Biri büyük diğeri küçük olacak şekilde böylece hastalıklı bölge araya alınmış olur Daha sonra iki ensizyon arası bölge uzaklaştırılır ve önce cilt altı dorsalden başlanarak sağlı sollu olarak basit ayrı dikiş ile dikilir daha sonra deri aynı yöntemle basit ayrı dikiş ile dikilir
Bu işlem genel anestezi altında yapılır sınırlı uyuşturma yeterli değildir
Vulvitis, Vulva yaraları, Vulvanın ödemi ve hematomu, Bartolin Kistleri, Ovula Nabothii, Gartner Kistleri, Vulva tümörleri, Perivulvar dermatitis,

Vajina Hastalıkları

1- Vaginitisler
2- Vagina Yaraları
3- Pneumovagina
4- Prolapsus vagina
5- Vagina tümörleri

1- Vaginitisler:
Klinik olarak en sık rastlanana olgulardandır Vagina ve vestibulum yangısına denir Bu bozukluklar hiç doğum yapmamış veya gebe hayvanlarda da oluşabilir
Vaginitisler ikikısma ayrılır Bunlar enfeksiyöz ve nonenfeksiyöz vaginitisler

Nonenfeksiyöz Vaginitisler: Basit ve Nekrotik vulvo-vaginitisler olmak üzere ikiye ayrılır

· Nedenleri:
- Doğum sırasında oluşan yaralar, İrritan antiseptikler,
- Hekimin vaginal muayene yaparken kontamine etmesi
- Çiftleşme, Sadomi,
- Atrofik vulva: Kısırlaştırılmış köpeklerde idrar yolu yetersiz kalması ile idrar birikip kalır Prepubertal dönemde kısırlaştırılmış hayvanlarda görülür
- Pneumovagina: Genital kanalın hava emmesi olayı

· Semptomlar:
- Vagina mukozası: hiperemik ödemli ve Vagina tabanında akıntı birikmiştir İdrar ve havada birikebilir
- Mukopurulent sarımsı grimsi akıntı,
- Ikınmalar görülür
- İleri olgularda cervitis ve metritise dönüşür İnfertiliteye yol açar

· Sağaltım
- Basit ama etkili yapılması gerekir sterilite çok önemlidir
- Ikınmalara karşı alt epidural anestezi uygulanmalıdır
- Deformasyon ve yaralar operatif sağaltılmalıdır Antiseptikler irritan olduğundan mümkün olduğunca kullanılmamalıdır Vaginal irrigasyonla akıntı boşaltılır %0,1 lik Rivanol günde 1 doz uygulanmalıdır
- Lokal olarak antiflojistik, antibiyotik, sikatrizan ve östrojen pomad karışımı günde 1 uygulanır

Nekrotik Vulvo-vaginirisler: Güç doğuma müdahale sırasında oluşur

· Nedenleri: Güç doğumlarda Retensiyo sekundinarum, anfizemli yavru, uzun süren fötotomi,

· Semptomları: Lokal semptomların yanında genel semptomlarda görülür
- İştahsızlık, şiddetli ıkınma, ısı artışı
- Basınca bağlı kan oturmaları, vulva dudakları ödemli mor renkli odaklar,
- Ürinasyon ve defakasyon, Vulvada flegmon

· Sağaltım:
- Genel ve lokal tedavi uygulanır
- Vaginal irrigasyon yapılır Ikınmaları kesmek için alt epidural anestezi yapılır
- Lokal olarak antiflojistik, antibiyotik, sikatrizan ve östrojen pomad karışımı uygulanır

Enfeksiyöz Vaginitisler

1- Veziküler vaginitis: Vulva, penis ve preputium üzerinde veziküler oluşumlarla karakterizedir
· Nedenleri
- Etken viüstür (IBR, IPV)
- Bulaşma çiftleşme ile olur Veneral yol ile dişi genital akıntı erken sperma ile bulaştırır Oral yolla da bulaşma olabilir
· Semptomlar:
- Bulaşmadan 1 hafta sonra ortaya çıkar Veziküller ve yangı semptomları görülür
- Ikınma, sık idrar ve dışkılama, ağrı semptomları, irinli akıntı görülür
· Sağaltım:
- Aşısı var fakat hasta hayvanların uzaklaştırılması çiftleşmenin durdurulması
- Genel ve lokal semptomlara yönelik tedavi uygulanmalıdır
- Ayrıca diğer yangı sağaltımı yapılmalıdır

2- Granuler Vulvo-vaginitis:
Nedeni tam bilinmemektedir çeşitli görüşler ileri sürülmektedir
Bulaşma çiftleşme ve genital akıntı ile olur
Semptomlar erkekte preputiumda dişide vulvada granüller şeklindedir Vulva vestibulum ve clitoriste lokalizedir Çevre dokularda değişiklik görülmez Vagina ya yayılmaz
Sadece lokal tedavi uygulanır

Vagina yaraları ve Kontüzyonları
Her hayvan türünde görülebilir Genel olarak güç doğumlar sırasında oluşur Vagina da daha az vulva ve servikste daha fazla görülür

Nedenleri:
- Doğum sırasındaki hatalı uygulamalar
- Vajinanın forseps ile tutulup çekilmesi sonucu oluşabilir
- Kısraklarda doğum esnasında bacakların yanlış durması yırtılmalara neden olur
- Kopulasyon sırasında erkeğin sert ve hızlı yüklenmesi ve Sadomi
- Anfizemli yavruları kuru doğum kanalından zorla çıkarmaya çalışmak

Semptomlar
I dereceden yırtıklar: Sadece yüzey tabakaları etkilenir( Mukoza + Kas tabakası)
II dereceden yırtıklar (Mukoza+ Kas + Perivaginal bağ doku) etkilenmiştir
III dereceden yırtıklar (Mukoza+ Kas + Perivaginal bağ doku) etkilenmiştir
Fakat eğer yırtık dorsalde ise rektuma çıkmıştır Rectovaginal fistül oluşan yırtıktan dışkı vajinaya geçer
Eğer yırtık lateral veya ventralde ise karın boşluğuna çıkmıştır

Sağaltım
- Yaralar mutlaka dikilmelidir
- Eğer yara eskimiş ise yen ihale getirilmelidir, daha sonra dikilmelidir
- Bölge zaten enfeksiyonlara açıktır birde yara bulunması enfeksiyon riskini iyice arttırır
- Sürekli basit dikişle dikilmelidir basit ayrı dikiş kullanılmaz zira atılması zordur
- Operasyondan önce hayvan 24 saat aç bırakılmalı sürgüt ilaçlar 24 saat önceden verilmelidir
- Sığırlarda anestezi için üst epidural anestezi uygulanırken diğer hayvanlarda genel anestezi uygulanır
- Daha sonra vajinadaki akıntı ve dışkı irrigasyon ile uzaklaştırılır
- Sığırlar sağ tarafa kısraklar sol tarafa yatırılarak operasyona alınırlar
- Operasyonun daha kolay yapılması için vajinanın açılması gerekir bunun için otomatik ekartör kullanılmalıdır
- Yara yeni ise hemen dikilir eğer eskimiş ise yenileştirilir daha sonra dikilir 1 numara iplik kullanılır
- Rektum ve Vagina arası dokuya peri-vaginal bağ doku denir
- Rektum = seroza, muskularis ve mucoza katmanından oluşur
- Operatif sağaltımın yanında parenteral uygulamalarda yapılmalıdır
- Antibiyotik (10-12 gün) + B kompleks vitaminleri (10-12 gün) + antiinflamatuar (3-4gün) ilaç uygulanır
- Operasyon sonrası ilk 3 gün sıvı tedavisi uygulanır
- Operasyonda nüks olguları görülebilir böyle durumlarda operasyon yenilenebilir

Pneumovagina:
Kısraklarda oldukça sık sığırlarda ise daha nadir görülür
Genital kanalın hava emmesi sonucu görülür Rima vulva vulva dudaklarını tam olarak kapatamaz
Hayvan adım atarken hastalığa özgü patognomik bir ses çıkarır

Nedenleri
Güç doğumlar, prenium bölgesi yırtıkları yapılan episiyotomilerin düzgün dikilmemesi yaşlı olmak, fazal sayıda doğum yapmış olmak ve östrogenik etkilerde pneumovagianya neden olur

Semptomları
Vagina tabanında köpüklü eksudat görülür Vaginitis meydana gelir
İlerleyen olgular cervisit, metritis, vaginitise neden olur böylece infertilite şekillenir

Sağaltım
En önemli sağaltım operasyondur Coslick operasyonu yapılır Anestezi %2 lik adrenalinsiz lidokain solüsyonu ile yapılır
Kuyruk yukarıya sabitlenir Ortamın dezenfeksiyonu yapılır Vaginal irrigasyon yapılır
Anestezi yerel olarak uygulanır, Olgu eskimiş ise yumuşatılır intrauterin antibiyotik uygulaması yapılır Vulva dudakları üstten 2/3 oranında dikilir Alt 1/3 idrar akışını sağlamak amacı ile bırakılır
Vestibulum ile vulvanın birleşim yerinden (mukoza ile derinin) !cm kadar içeriden mukoza tarafından iğne batırılarak 5ml submukozal anestezik sağ ve sol tarafa verilir Anestezi uygulanan noktalar kabarır daha sonra buralar ensize edilerek taze yaralar oluşturulur çünkü eskimiş yararla dikiş atılmaz Bu yara dudakları karşılıklı olarak basit ayrı veya dikey u dikişi ile dikilir
Döllenme suni tohumlama ile yapılması önerilir Ama özellikle döllenme işlemi aşım yolu ile yapılmak isteniyorsa hayvan östrusta iken dikilen kısım açılır ve aşıma izin verilir daha sonra tekrar kapatılır Doğum zamanı tekrar açılır ve doğumdan sonra yine aynı şekilde kapatılır

Prolapsus Vagina
Vajinanın bir kısmının veya tamamının vulva dudaklarından dışarı çıkmasına denir Kolpoptosis en sık sığırlarda en az kedilerde görülür

Nedenleri:
1- Hiperöstrogenik etki:Fazla miktarda östrojen salgılanması sonucu, dışarıdan orantısız östrojen verilmesi veya metabolik bozukluklar sonucu gelişebilir
2- Kalıtsal duyarlılık özellikle etçil ırklarda daha fazla görülür
3- Genital sistemin atonisi sonucu uterusta oluşan genişleme
4- Genital kanal yangıları sonucu oluşan şiddetli ıkınmalar
5- Çoğul gebelikler de daha fazla yer işgal edildiğinden prolapsus Vagina görülür
6- Çok fazla gıda alımı sonucu oluşan kabızlık genişleme yapar buda vajinanın dışarı çıkmasına neden olur
Vagina hiperplazisi: Östrus dönemi köpeklerde östrojenin vajina duvarı üzerine etkisi vajina duvarında ödemleşmeye yol açar Bu durumda vajina duvarının bir kısmı vulvadan dışına çıkar Prolapsus vagina da ise vajina ile serviks birlikte tamamen olarak dışarı çıkar
- İnversiyo Vagina: Vajina duvarı iç tarafta kendi üstüne geçmiş durumdadır
- Prolapsus Vagina incompletus: Vajina duvarının bir kısmının dışarı çıkması
- Prolapsus Vagina completus: Vajina duvarı ve serviksin tamamen vulvadan dışarı çıkması durumudur

Semptomlar:
- Vajina kısmen veya tamamen yalnız veya serviksle beraber dışarıda görülür
- İdrar yapmada güçlük ve bunun sonucunda böbrek yetmezlikleri görülebilir
- Ikınma ve ağrı belirtileri görülür Ayrıca bölgesel dolaşımda bozulmalar görülür kan akımı durgunlaşır
- Olgular önce nekrozlaşır daha sonra kangrene olur
- Enfeksiyona yol açabilirler bunun sonucunda vaginitis görülebilir

Prognoz:
İversiyo vagina ve Prolapsus Vagina incompletusta prognoz iyidir Kendiliğinden iyileşebilir Arka kısım yukarıda tutularak tedavi kolaylaştırılır Tam olgularda prognoz kötüdür ve operasyon gereklidir

Sağaltım:
- Hayvanın arkası yükseltilerek tedaviye katkı sağlanır Tam olgularda etkisizdir
- Progesteron enjeksiyonu ile progesteron miktarında artış sağlar Uterus endometriyumun da sinerjik etki gösterirler Bu yüzde nprogesteron kullanımı önerilmemektedir Eğer kullanılacaksa düşük dozda kullanılmalıdır Depo etkili ve sentetik progesteronlar kullanılmamalıdır

- Repozisyon: vajinanın normal pozisyonuna manüel olarak yerleştirilmesidir
Ikınmaları kesmek için alt epidural anestezi ve uterus relaksinleri uygulanabilir
Prolapsus olan kitle temizlenir Soğuk antiseptik solüsyonlar kullanılır Serum fizyolojik ve laktatlı ringe kullanılır Yırtıklar varsa dikilir
Soğuk kompreslerle kitle küçültülür Ayrıca basınçlı bandaj uygulanarak kitle küçültülür Daha sonra vajina vulva dudakları içine yerleştirilir Tekrardan dışarı çıkması engellenir arka kısım yükseltilir

Flessa dikişi:
Kendine özgü (kendine özgü trokar ve topuzu var) Sağlı sollu olarak trokar geçirilerek topuzları takılır ve iki dudak birleştirilmiş olur Eğer yerleşme tam yapılmamışsa veya aşırı ıkınmalar oluşursa vulva dudağı zorlanır ve yırtılabilir

Buhner dikişi:
Buhner iğnesi ucuna iplikli sargı bezi takılır Alt comissurumun biraz üstünden iplikli olarak girilip üst comissurumun üzerinden çıkılır Diğer taraftan da aynı şekilde ipliksiz olarak girilir ve çıkılır Daha sonra üst taraftaki ipliğin ucu iğneye takılır ve iğne geri çekilir ve düğüm atılır Böylece ip ‘u’ şeklini almış ve daraltılmış olur

- Prolapsus Vagina completus’un operatif sağaltımı:
Köpeklerde idrar kesesi sondalanmalıdır İdrar akışı kontrol edilmelidir Daha sonra operasyon yapılır ve kitle uzaklaştırılır Vicril ve ipek iplik ligatür olarak kullanılır Üretranın vajinaya açılan noktasında ilk ligatür atılır daha sonra ilkinin içinden geçecek şekilde ikinci ligatür atılır fakat düğüm atılmaz bu şekilde operasyon çevresi sarılır Daha sonra düğüm atılır Uygun bir koterle kitle uzaklaştırılır Açık kalan kısımda dikilir ve vaginaya yapışma önlenir önlenmez ise bu bölgelerde sıvı birikmesi oluşarak basınç yapar ve metritis servisite neden olur Ayrıca antibiyotik antiflojistik ve vitamin takviyesi yapılarak operasyon sonlandırılır Kontrol amaçlı olarak 1 ay sonra tekrardan çağrılır

Cervix Hastalıkları
1- Servisitis Rahim Ağzı yangısı
2- Serviks yaraları: Rahim Ağzı yaraları
3- Serviks stenozları: Rahim Ağzı kapanması tıkanamsı
4- Serviks tümörleri Rahim Ağzı kanseri
5- Serviks anomalileri

1- Servisitis
- Serviksin yangısıdır Güç doğuma müdahale sırasında oluşan travmalar ve benzeri komplikasyonlar
- Abortus, Pneumovagina, Vaginitis, Metritis, Retensiyo sekundinarium, Prolapsus vagina, Urovagina ve hatalı suni tohumlamalar neden olabilir

Semptomları: ödemli, hiperemik, kalınlaşmış ve akıntılı bir görünümdedir

Sağaltım: Prognozu iyidir Nedene yönelik sağaltım yapılır

2- Serviks yaraları

Nedenleri: Normal olmayan geliş pozisyonları, fötotomiler, zorla çekip çıkarma durumlarında hatalı suni tohumlama girişimlerinde ayrıca bazı Genital kanal operasyonların komplikasyonu sonucu oluşabilir

Semptomları: Yırtık alanları bazen kanama ve nekroz alanları görülür

Prognoz: Yırtığın türüne, derecesine göre değişir Tam yırtıklarda peritonitis gelişebilir

Sağaltım:
Taze yaralar hemen dikilir eskimiş yaralar pomat ve antibiyotik uygulanarak yumuşatılır taze hale getirilip dikilir Klasik yara sağaltımı yapılır

3- Serviks stenozları
Doğumsal veya daha sonradan oluşmuş olabilir Gebe ise hayvan sezaryen ile yavru alınır

4- Serviks tümörleri
İyi huylu veya kötü huylu olabilirler Farklı nedenlerden kaynaklanabilirler Köpeklerde oldukça sık, inek ve kısraklarda ise nadir görülürler ve iyi huyludurlar Sağaltımı operatiftir

5- Serviks anomalileri:
Serviksin çift olması: Tavşanda çift serviks anatomik yapısı gereği olarak bulunmasına rağmen diğer hayvanlarda patolojik bir durumdur