Sera Ve Seracılık Hakkında

SERA PLANLAMA
Sera işletmeciliğinde planlamanın gayesi Bitkilerin yetiştirilme, büyüme ve gelişmeleri için uygun olmayan çevre koşullarında, en uygun bitki gelişme koşullarını yapay olarak oluşturmaktır
Sera tipinin seçiminde etkili unsurlar :

• Kullanılma amacı,
• İhtiyaç duyulan sera büyüklüğü,
• Civar iklim şartları,
• Yerleşim yerinin fizyografik ve ekolojik özellikleri,
• İşletmeye ayrılan sermaye,
• Alet ve ekipman kullanma imkanları,
• Yetiştirilecek bitki türleri ve yetiştirme tekniği,
• Sera işletmesinin gelişme planı, İşletme sahibinin istekleri,

Kullanılma Amacı:

Seradan beklenen amaç, sera tipine etki yapan en önemli faktörlerden biridir Sera amatör, araştırma, yarı profesyonel veya tam ticari amaçlı olabilir
İhtiyaç Duyulan Sera Büyüklüğü:
Bir seracının işletmesinde sera ünitelerinin ayrı ayrı veya toplam olan büyüklüğü, işletmenin işçilik miktarı ve çeşidine bağlıdır Eğer işletmede kullanılabilecek fazla sayıda alet ve ekipman varsa, seralar daha büyük, üniteler de daha fazla sayıda planlanabilir

Civar iklim şartları:

Bir yörenin en yüksek ve en düşük sıcaklık değerleri, rüzgar durumu, yağış şekli, yoğunluğu ve süresi, güneşlenme ve bulutlu günler sayısı ve enlem derecesi gibi çeşitli etmenler, sera tipinin seçiminde etkilidir Örneğin : soğuk, rüzgarlı ve kar yağışlı yerlerde seraların çatısı daha dayanıklı ve alçak, ılık yerlerde ise seraların daha yüksek tipte yapılması gerekir

Yerleşim yerinin fizyografik ve ekolojik özellikleri:
Sera kurulması istenilen yerin topografyası, arazi eğimi, arazinin marazı, mikro klima koşulları, kapalı veya açık vadide bulunması gibi ekolojik koşullar göz önüne alınır

İşletmeye ayrılan sermaye:
İşletmenin ekonomik gücü ve sera için ayrılabilen sermayenin büyüklüğü, uygulanacak sera tipinin seçiminde en önemli etmenlerden biridir
Sermayesi yeterli olan işletmelerde ek yapım masrafı yüksek, fakat yıllık bakım masrafları daha düşük olan cam örtülü çelik veya alüminyum iskeletli sera tipleri, sermayesi yeterli olmayan işletmelerde ise ilk yapım masrafı düşük fakat yıllık bakım giderleri büyük olan plastik örtülü, ahşap iskeletli tipleri seçilmelidir

Alet ve ekipman kullanma imkanları:
Sera içi tarımsal işçiliğin daha çok elle yapıldığı işletmelerde, sera boyutları, mekanizasyonu fazla olan toprak işçiliği, gübreleme, ilaçlama, toprak dezenfeksiyonu, ürün temizleme gibi işlerin alet ve ekipmanlarla yapıldığı seralara göre daha küçüktür

Yetiştirilecek Bitki Türleri Ve Yetiştirme Tekniği:
Gelecekte serada yapılacak yetiştiricilik şeklinin değiştirilmesi düşünülmeden sera kurulursa, daha sonra yapılacak değişikliğe uyum sağlamada zorluk çekilir veya değişiklik olanaksız olur Örneğin yalnız alçak boylu bitkilerin yetiştirileceği basit bir serada, uzun boylu bitkiler yetiştirilemez Bu nedenle gelecekte başka bitkilerin yetiştirilebileceği seraların tip ve boyutları bu bitkiler içinde uygun olmalıdır

Sera İşletmesinin Gelişme Planı:
İşletmede zamanla seranın genişletilmesi düşünülerek sera tipinin seçiminde planlama ve konumunda zamanla oluşacak bu büyüme ve gelişme gözden ırak tutulmamalıdır

İşletme sahibinin istekleri:
İşletme sahibinin istekleri, beğenisi, seranın estetik görümünde tipinin seçiminde etkilidir Ancak estetik görünüm kullanışlılık ve faydalılık ile birleştiği zaman bir anlam taşır
Ülkemizde yetiştiriciler ihtiyaçlara uyacak bir sera seçimi yerine, genellikle yakın çevrede görüp beğendikleri bir tipin aynısını yapmasını isterler
SERALARIN SINIFLANDIRILMASI

1 Orta Yastık Durumuna Göre Seralar:

Orta yastıksız seralar: Orta yastıksız seralarda 80cm kadar genişlikte orta yolun iki tarafında, tercihen 110cm genişliklerinde birer üretme yastığı bulunur Yan yastıklar çoğu kez çelik üretimi ve aşılara tahsis edilir

Orta yastıklı seralar: Orta yastıklı seralarda iki tarafa uzanan yastıkların arasında sranın ortasında boylu boyunca, tercihen, 220cm genişliği ile bir orta yastık bulunur Bu seralar orta yastıksızlardan tabiatıyla daha geniş alınır Eğer böyle bir serada hem üretme ve hem de yetiştirme yapılıyorsa, orta yastık üretmeye, kenar yastıklar da saksıya, kaba veya tüpe alınan fidan ve aşıları yetiştirmeye tahsis edilir Zira orta yastıklar bu seralarda daha sıcak olur

2 Çatı Şekillerine Göre Seralar

Tek çatılı seralar: Bunlarda çatılar tek meyilli ve dolayısıyla tek yüzeylidir Genellikle bir binanın veya bir duvarın güneye bakan tarafına dayanır Aynı çatı tipi meyilli yerler için de söz konusu olabilir Bunlarda çatı eğimi güneye baktığından güneş ışınlarından ve sıcaklığından iyi faydalanır Genellikle amatör seralardır, tesisleri ucuzdur Ayrı, yani bir kenarı bir yere dayanmayan müstakil olarak da tek çatılı seralar yapılabilir Fakat bu takdirde çift meyilli veya iki çatlı seralar tercih edilmelidir

İki çatılı seralar: Bunlar daha iyi ışık alırlar Çatının iki yüzü birbirine eşit ise ''ikiz kenar çatılı seralar'' olurlar Çatının biri uzun diğeri kısa ise ''iki çatı kenarı eşit olmayan seralar'' söz konusudur Meyilli arazilerde de bu tip sera kuruluşlarına sıkça başvurulur

M çatlı seralar: Bunlar ise yan yana gelen blok seralardır Bunlar ikiz kenar veya iki kenarı eşit olmayan çatılı seraların yan yana gelmesinden oluşur

Blok seralar: Blok seralar birbirlerine ekli olarak tesis edildikleri için tesis giderleri daha azdır Aynı tür bitki yetiştirme söz konusu ise aralarında ara duvar gerekmez Fakat her blok için ayrı bir türün yetiştirilmesi öngörülüyor ise her türe uygun farklı ekolojik koşullar yaratmak için blokların arasına perdeler koyarak bir birinden ayırmak gerekir

SERALARDA İSKELET VE ÖRTÜ MALZEMELERİ VE ÖZELLİKLERİ

A) İskelet Malzemeleri Ve Özellikleri

• Seralar taşıyıcı fonksiyon yapan temel, duvarlar, iskelet ve onu örten bir koruyucu örtüyü gerektirirSeraların iskeletleri ahşap, demir, beton, alüminyum olabilirler
• Ahşap iskeletliler çabuk çürür, ömürlerini uzatmak için emprenye etmek ve sık, sık boyamak gerekir
• Sıcak yörelerde ahşap iskelet, kamışlardan da oluşabilir
• Demir iskelet daha uzun ömürlüdür Bunlarında paslanmaması ve uzun ömürlü olmaları için antipas ile boyanmaları gerekir Son yıllarda galvanize edilmiş veya galvaniz borularından oluşan sera iskeletleri de yapılmaktadır
• Beton iskeletler ise az kullanılır, beton daha ziyade temel ve duvarlarda söz konusu olur
• Alüminyum veya hafif metal iskeletler kullanılırsa seranın ışık alımını ahşap gibi fazla azaltmaz Bunlar hafif, sağlam, uzun ömürlüdür
• İskelet ahşap+demir kombine olarak da yapılabilir

B) Örtü Materyalinin Özellikleri

Örtü materyali güneş ışınlarını rahatlıkla geçirebilecek nitelikte olmalı, sıcaklığı tutmalı, hafif ve ucuz, montajı kolay, dayanıklı, ışık geçirgenliğini zamanla kaybetmeyen cinsten ve kolay yıkanarak temizlenebilir olmalıdır

Örtü materyali olarak seralarda

• Cam,
• Yumuşak plastik,
• Sert plastik Fiber

kullanılır

Camların ışık geçirgenliği en fazladır Plastik örtü kullanılacaksa iskeletin ahşap, cam örtü materyali kullanılacaksa iskeletin metal olması gerekir Plastik örtü metal iskelete doğrudan gerilirse rüzgarla daha çabuk yırtılır Ahşap iskelet de zamanla eğildiğinden, çalıştığından cam örtü önerilmez, zira camlar ahşap çalıştıkça çabuk kırılır, ancak yarı silindirik seralarda metal iskelete temas yerleri ahşapla veya sert plastikle takviye edilerek plastik örtü geçirilebilir

1- Plastik Örtüler

1-a) Plastik Örtülerin Sakıncaları

• Plastik örtüler genellikle polietilen veya PVC olurlar Bunlar 1-2 yıl ömürlüdürler Genellikle plastikler fiziksel ve mekanik etkilere karşı dayanıksızdırlar Plastik örtü materyalinin, bitkilerde renk oluşumu ve büyümeyi engelleyen, onların cüce kalmalarına neden olan ultraviole (kısa dalga) ışınları geçirme niteliği, cama kıyasla çok daha fazladır Bu sakınca son yıllarda plastiğin bileşimine, ultraviole ışınların etkisini azaltan bazı katkı maddeleri ilavesi ile giderilmeye çalışılmıştır
• Plastiklerde ışık geçirgenliği son yıllarda geliştirilerek cam gibi hatta daha yüksek ışık geçirgenliği sağlanabilmiştir Örneğin camda ışık geçirgenliği %89-92 olmasına karşılık son yıllarda üretilen plastiklerin geçirgenliği %85 ile 89'dur Bu değer %92-95'e kadar çıkarılabilmiştir Ancak plastik zamanla kirlenme ve yıpranma nedeni ile ışık geçirgenliğinde büyük düşmelere sebep olur ve bu geçirgenlik %62-65'e kadar inebilir Plastikler yıkandıklarında da kirliliklerini cam gibi atamazlar, yani temizlenemezler Çünkü tozlar plastik üzerine elektriksel yük ile bağlanır Kirlilik devamlı kalır
• Plastik, yüksek sıcaklıkta kendisini salıverir ve soğukta da büzüşme yapar Ancak son zamanlarda bazı ilave maddelerle bu kusur da bir ölçüde azaltılabilmiştir
• Eğer plastik örtüye sahip seralarda yeterli havalandırma yapılamazsa, bunlarda hava boşlukları yok denecek kadar az olduğundan cam seraya kıyasla çok fazla nem tutarlar ve bu fazla nem de sakınca yaratır

1-b) Plastik Sera Örtülerinin Faydaları

• Hafiftirler, 1m²'lik plastik sera örtüsü 100-125 gramdır
• Ayrıca istenen şekilde ve kolaylıkla iskeleti kapaması ve şekil vermesi mümkün olur
• Çift kat kullanıldığından daha da iyi koruyucu olurlar
• Bedel ve tesis giderleri ucuzdur

2- Polietilen Örtü özellikleri

• Polietilen örtü materyali 015-030 mm kalınlıkta olup ucuzdur
• Dış koşullara, öncellikle rüzgara karşı dayanıklılığı azdır
• Kolay yırtılıp, çabuk kirlenir

3- PVC Örtü özellikleri

• Yumuşak ve geçirgendirler
• -10° ila +60°C arasında stabildir Ancak daha soğukta büzüşür, kırışır, çatlar, daha sıcakta yumuşar Bu itibarla kışın soğuk olan yerlerle yazın çok sıcak olan yerler için uygun değildir
• Işık geçirgenliği %85-96 olup kirlendikten sonra bu değer %50-70'e düşer
• Ömrü polietilen örtü materyalininkinden daha uzundur (2-4 yıl) Ancak daha pahalıdır

4- Diğer Örtüler

• Polyvinylfuorid (PVF) örtüler: ömrü 4-8 yıl,, geçirgenliği %92-93'tür
• Polyester (Maylar) plastik örtüler: ışık geçirgenliği (%80-85) tir
• Plaklar halinde sertleştirilmiş polyesterler: Bunlar esasta cam ile plastik arasında yer alan suni elyaf örtülerdir Yırtılma ve kırılmaya dayanıklıdırlar 10-15 yıl kullanılabilirler Ancak başlangıçtaki %80-90 ışık geçirgenlikleri kirlenerek zamanla %50'ye kadar düşer Düz veya dalgalı plaklar halinde olup tahta ve demir iskelet üzerinde kolayca çivilenip veya vidalanıp yerleştirilebilirler Cam takviyeli veya çift katlı (Acryglas) lar ile Fiber glaslar da bu tip örtülerdendir
• Cam örtü materyali: %89-92 olan ışık geçirgenliği kirlenip azaldığında yıkanarak eski duruma yükseltilir Yağışı fazla olan yerlerde yıkanmaya lüzum kalmadan kendiliğinden temizlenir Bunlarda yansıma ile kaybolan ışık azalması, güneş ışınları cama ne kadar dik gelirse o kadar az olur Seralarda kullanılan cam kalınlıkları, ebatlara göre 2-4 mm arasında değişir
• Örtü malzemesi olarak cam, parlak cam veya mat (buzlu) cam olarak kullanılır
• Parlak cam pencere camıdır
• Mat cam (buzlu cam) bir yüzü düz öteki yüzü dalgalı olan buzlu camdır Parlak camdan yarı yarıya ucuzdur Düz yüzü dışa dalgalı yüzü içe getirilir Güneş ışınları rahatça sera içine girer, pürüzlü yüz ışınları yansıtarak seradan çıkmasını engeller

SERA PLANLAMASINDA ETKİLİ ÇEVRE KOŞULLARI

Seralarda verimin daha yüksek, ürün niteliğinin daha iyi ve aynı zamanda ürünün gelişme ve olgunlaşma süresinin daha kısa olması için ekonomik koşullar dikkate alınarak sera planlayıcısının bitkilerin isteklerine göre çevre etmenlerini uygun hale getirmesi gerekir

Sera planlamasında çevre etmenleri;

1derece çevre etmenleri: Işık, sıcaklık, nem ve havalandırma

2derece çevre etmenleri: Havanın içerdiği Co2 miktarı, toprak suyu, drenaj, toprak bitki besin maddeleri ve hastalık etmenleri

1) Işık

Işık, bitkilerin fotosentezde kullandığı en gerekli temel etmendir Bitkilerin gelişmesinde ışık rengi, yoğunluğu, günlük ışıklanma periyodu ve gelişme süresince toplam ışıklanma süresi önemlidir
Seraların ışık kaynağı güneştir ve güneşten gelen ışınların dalga boyları ve ışık renkleri farklı farklıdır

Görülebilir ışık ışınları:

• Mavi ışık bitkilerin fazla boylanarak gelişmesini sağlar
• Kırmızı ışık olmazsa tohumların çimlenmesi ve gelişmesi yavaşlar ve çiçeklenme hızlanır
• Yeşil ışık; bitki büyümesini olumsuz olarak etkiler Kızılötesi ışınlar: Güneş ışığıyla gelen ışınların yaklaşık % 50 sidir Bu ışınlar, ısı oluştururlar

Sera içindeki bitkilerin dengeli büyüme ve gelişmeleri için seraların ve sera içindeki bitki sıralarının yönlendirilmesi gerekir Bitki sıralarının kuzey-güney doğrultusunda düzenlenmesi ile dengeli bir şekilde ışıktan yararlanması için seranın doğu-batı yönünde yerleştirilmesi gerekir

Daha iyi ışıklanma için;

• Münferit olarak yapılan seralar özellikle kışın doğu - batı doğrultusunda yerleştirilmeli
• Blok seralar ise kuzey güney doğrultusunda yönlendirilmeli,
• Bireysel seralar birbirini gölgelememelidir
• Serayı oluşturan kiriş ve kolon gibi yapı elemanlarının kesit yüzeyli mümkün olduğu kadar ince yapılmalı,
• Daha iyi bitki gelişimi için ışığın yetmediği yerlerde yapay ışıklandırma yoluna gidilebilir

2) Sıcaklık

Bitkiler için en uygun sıcaklık, sera içerisinde soğuk günlerde en az 15 C, güneşli ve sıcak günlerde ise en çok 30 C olmalıdır Sera toprak sıcaklığının da belirli bir sınır altına düşmesi bitki gelişmesini durdurur Sera içi sıcaklığının en yüksek sıcaklığı aşmasıyla , bitkilerde özümleme durmaktadır

Isıtma için, güneş enerjisinden en iyi şekilde yararlanacak sera tipinin geliştirilmesi gerekmektedir Seralar soğuk mevsimlerde ısıtılmalı, sıcak mevsimlerde ise soğutulmalıdır

Soğuk günlerde sera dışındaki toprak sıcaklığının daha düşük olması seranın dış duvarlarına en yakın bitki sıralarının soğuktan zarar görmesine neden olabilir Bu durum seranın dış drenaj sisteminin yapılması ile engellenebilir

3) Nem

Sera toprağının, bitkilerin ihtiyaçlarına göre sulanması gerekir Sulamayla sera içindeki havanın nem oranı artar Havalandırma ile de sera içindeki havanın nem oranı düşer Bu nem çeşitli önlemlerle tekrar normal düzeyine yükseltilmelidir

Seradaki havanın nem oranının en uygun sınırları, yetiştirilen bitki türüne, seranın sıcaklığına, ışıklandırma yoğunluğuna ve özümleme hızına bağlı olarak değişir Oransal nemin çok düşük olması bitki büyümesi ve gelişmesini geriletmesi yanında, çok yüksek nem oranı da sera örtüsünün iç yüzeyinde yoğunlaşır Yoğunlaşan nemin bitkiler üzerine damlaması bitkilerin hastalanmasına da neden olur

Ayrıca yüksek hava nemi, bitkiler için zararlı mikroorganizmaların gelişmesi için uygun ortam oluşturur ve mantar hastalıklarının çıkmasına neden olur

4) Hava ve Karbondioksit

Oksijen bitkilerin solunumu için; karbondioksit ise bitkilerin özümleme yapmaları için gereklidir Seralarda havalandırma yapılmazsa sera içinde gece Co2 artar ve gündüz azalır

Serada CO2 oranını yapay yollarla artırmak CO2 gübrelemesiyle olabilir CO2 gübrelemesi en kolay olarak sera içinde organik gübre kullanılmakla olur Organik gübrenin sera toprağında parçalanması ile ortaya çıkan CO2 sera havasının CO2 oranını yükseltir CO2 gübrelemesinin başarısı, sera içi sıcaklık derecesi ve seranın ışıklanma yoğunluğuna bağlıdır

Sera içinde gece CO2 artar Fakat sabahları güneş ışıkları ile bitkilerde başlayan özümleme sonucunda, sera içinde CO2 normal havadakinin altına düşer CO2 oranının azalması özümlemenin de yavaşlamasına neden olur Bunun için ya serada havalandırma ile serada CO2 oranı yükseltilmeli, ya da CO2 gübrelemesi yapılmalıdır

5) Diğer Etmenler

Enerji : Seranın kurulacağı yerde, sürekli ve ucuz olarak kullanılabilecek bir enerji kaynağı olmalıdır Bu enerji kaynağı seranın ısıtılmasında kullanılabileceği gibi, serada çalıştırılacak araç ve gereçler için de gereklidir

Ulaşım : Seralar, yola ve büyük tüketim merkezlerine ve ulaşım yollarına yakın olmalı

Pazar : Seralar, büyük tüketim merkezlerine yakın olmalıdır

İşçi : Serada yapacak işlerden anlayan işçilerin yakın civarda bulunması gerekir
Su: Sera kurulan yerde su bulunması gerekir

Gübre : Seralarda çiftlik gübresine fazlaca ihtiyaç vardır Çiftlik gübresinin sağlanacağı yerler daha önceden belirlenmelidir

Rüzgar : Sera kurulacak yerlerde ortalama rüzgar hızının ve yönünün bilinmesi gerekir Rüzgar hızına göre, seraya gelen yükün bilinmesi ve rüzgarla kaybolacak ısının hesaba katılması gerekir

Toprak : Serada sera toprağın tuzlu besin maddesi yüksek, su tutma kapasitesi yüksek ve drenaj olanaklarının iyi olması gerekir

Sera olarak kurulacak yerin eğimi az olmalıdır Plastik sera malzemelerinden imal edilen seralar eğimli arazilerde de kurulabilirler

Sera kurulacak toprağın taban suyu düzeyi en az toprak yüzeyinden 1 m aşağıda olmalıdır

Endüstri Bölgeleri : Hava kirliliği seraların kirlenmesini hızlandırdığı için endüstri bölgelerine uzakta kurulmalıdır

SERA YAPI MALZEMELERİ VE YAPI ELEMANLARI

Seralarda kullanılan yapı malzemeleri, ve yapı elemanlarının planlanmasında ve seçiminde bölgenin iklim durumu, serada yetiştirilmek istenen bitki türü, seracılık işletmesinin büyüklüğü ve işletme tipi dikkate alınır
Seranın yapım malzemesi seçilirken dikkat edilecek hususlar:

• Sera yapı malzemesi ucuz, sağlam ve hafif olmalı
• Seri üretime uygun olmalı,
• Enerji tasarrufunu sağlamalı,
• Kuruluş ve tamiri kolay olmalı,
• Hava koşullarından etkilenmemeli,
• Sera içinde yeterli iklim ayarlaması yapılabilmelidir

Seranın Temeli

Temel kolonlarla kendi üzerine gelen seranın tüm yükünü taşıyabilmelidir

Cam seralarda temel duvarı yapmak için, 70 cm genişlikte ve 80-100 cm derinlikte sera çevresi boyunca temel çukuru kazılır Eğer zeminin emniyeti yeterli değilse alt kısmına 20 cm yükseklikte betonarme sömel yapılır

Bu sömel yerine tesviye betonu da yeterli olabilir Sömelin üzerine temel çukuru iki taraftan 10 cm örme payı olarak boş bırakılır ve 50 cm kalınlığında taş duvar çimento takviyeli kireç harcıyla zemini en az 10 cm geçecek şekilde örülür

Plastik seralarda her dikmenin altına 20x30x40 cm boyutlarında veya 20-30 cm çapında 30-40 cm derinliğinde silindirik beton dökmek yeterli olur Ayaklar üzerine dikmelerin (kolonların) bağlanacağı şekilde vidalanacak veya kaynaklanacak gibi lama demirleri yerleştirilmelidir

Plastik örtülü ahşap seraların temel duvarları fazla yük taşımadıkları için, tuğla, beton birket, beton veya taş ile yapılabilir

Temel duvarların genişliği, beton sömeller ve briket duvar için en az 35 cm, tuğla duvar için 23-35 cm taş duvar 50 cm olmalıdır

Taban suyu yüksek olduğu yerlerde toprak seviyesinin biraz üstüne çıkılmalıdır
Sera içinde masalar ve tezgahlar bulunuyorsa toprak üstü duvarlarının yüksekliği 10-15 cm daha yüksek olabilir

Seraların çevresinde yağışlarla oluşabilecek arazi yüzey ve durgun yüksek taban suyunun drenajını sağlamak amacıyla, sera temel duvarları çevresinde bir drenaj sisteminin yapılması gerekir

İskelet Malzemeleri ve Elemanları

1 İskelet malzemeleri

Seraları iskeletinde ahşap ve metal malzemeler kullanılır

11 Ahşap yapı malzemeleri

Ağaç malzemesinin hafif ve dayanıklı olması, kolay işlemesi, çivilenmesi ve vidalanması gibi iyi özellikleri vardır Ayrıca hem çekmeye, hem de basınca çalışması gibi üstünlüğü vardır Ama ağaç malzeme kısa zamanda deforme olur

12 Metal Malzemeler

Seralarda kullanılan değişik metaller mevcuttur Bunlardan en fazla kullanılanları , I profiller , T-Profiller, L-Profiller , Kutu Profiller,Boru Profiller, ve Çelik Levhalardır: Çelik profilleri birçok üstünlüğü yanında, paslanması en önemli sakıncasıdır Bunun önlenmesi ya boyamayla ya da galvanize edilmesi gerekir

2 İskelet Elemanları

İskeleti oluşturan elemanların şu özellikleri olması gerekir

• İskelet elemanları sağlam, ucuz ve hafif olmalı,
• Kolay kurulabilmeli,
• Gölgelemesi az olmalı yani sera içine giren ışığın miktarını azaltmamalı,
• Hava geçirgenliği yani ısı kaybı az olmalıdır

Bir seranın iskeletinde kolonlar (dikmeler) ve çatıyı oluşturan çeşitli elemanlar bulunursa da , çatı elemanları ayrı bir başlık altında incelenecektir

3Çatı Elemanları

Sera çatısı, çatıyı oluşturan elemanların kendi ağırlıklarını, çatıyı örtü malzemesini, çatı örtüsüne etkili olan kar ve rüzgar yükünü, tamir ve bakım için çatıya çıkan işçilerin ağırlığını ve çatıya asılan çeşitli bitki ekiliş yerlerini taşıyabilecek durumda olmalıdır

31 Çatı İskeleti Elemanları

Bir seranın çatı iskeletini, mertekler, aşıklar, çatı kirişleri ve su olukları oluşturur

32 Çatı Örtü Malzemesi

Serayı yağmur, kar ve rüzgar gibi dış etkenlerden koruyarak sera içinden ısı kaybını azaltan ve ışığı olanaklar ölçüsünde sera içine fazla geçiren saydam bir malzemeyle sera çatısı kaplanır Sera kaplama malzemesi cam veya plastiktir Seranın yan duvarına da bu malzeme ile kaplanır

Sera örtü malzemesinde aranan özellikler:

• Örtü, güneş ışığını en iyi şekilde geçirmeli, yansıtma, emme ve iletme gibi olaylarla ışık kaybına neden olmamalıdır
• Örtü altındaki ısıyı en üst seviyede tutmalı,
• Örtü maliyeti yüksek olmamalıdır
• Örtü malzemesi fazla ağır olmamalıdır
• Monte edilmesi kolay olmalıdır
• Kolay deforme olmamalı, uzun ömürlü olmalıdır
• Işık geçirgenliğini kolay kaybetmemeli, kirlendiğinde kolay temizlenmelidir
• Örtünün iç yüzeyinde rutubet oluşturmamalıdır
• Kolay taşınabilmelidir
• Herhangi bir nedenle bozulma ortaya çıktığında kolay değiştirilebilmelidir

Seralarda ısı yalıtımı arttırmak için plastik ve cam örtüler birlikte kullanılabilir Bu şekilde ısı yalıtımı ile sera içinde %40 a varan enerji tasarrufu olmaktadır Çift malzeme kullanma ile seraya giren ışık miktarı tek cama göre çift camda %10 ikinci kat olarak plastik kullanılmasında yoğunlaşma suyu ile birlikte bu oran %20 değerinde azalmaktadır

321 Cam

Cam örtü malzemesinin avantajları

• Uzun süre kullanılabilirler
• Işık geçirgenliği yüksektir
• Kolay temizlenir ve bakım masrafı yoktur
• Cam seralarda verim, plastik örtülü seralara göre daha yüksektir
• Mor ötesi (Ültraviyole) ışıklarından etkilenmez
• Kolay kirlenmedikleri için ışık geçirgenlikleri azalmaz
• Camlarda buğulanma ve nemlenme olmadığından, bitkilerin üzerine su damlaları gelerek bitkilerin hastalanması önlenir

Cam örtü malzemesinin kaplanması: Örtü malzemeleri ısı ve nemin sera içinden sızmasını engelleyici şekilde kaplanmalıdır camın genleşmesi göz önüne alınmalıdır

Montajda cam macunu kullanılmalıdır cam kaplama bindirme veya uç uca ekleme yöntemiyle yapılır Bindirmede camların uçları birbiri üzerine 3-4 cm bindirilerek arasında boşluk bırakılmadan veya uç uca eklenerek yapılmalı, eklenerek kaplama yapılacaksa, ek yerlerin arası macunlanmalıdır

322 Plastik

Plastik örtünün avantajları

• Plastikler vurma ve çarpmalara karşı duyarlı değildir
• Paslanmazlar
• Ucuzdurlar
• İşletme özelliği iyidir
• Kolay temizlenir ve saklanabilirler
• Kimyasal maddelere , özellikle asitlere karşı dayanıklıdır
• Güneş ışığını iyi geçirirler
• Renklendirme özellikleri iyidir
• Biyolojik zararlardan etkilenmezler

323 Seralarda Kullanılan Plastik Levhalar

Seralarda Kullanılan plastik levhalar polyester, PVC, Plexicam olarak sınıflandırılırlar:
a) Cam lifleri kuvvetlendirilmiş Polyester Levhalar
Polyester Levhaların özellikleri:

• Dalgalı olarak üretilirler
• Dayanıklı ve tamiri kolaydır
• Hafiftirler
• Üst yüzeylerinin kirlenmemesi ve ışıktan etkilenmemesi için bazı kimyasal maddelerle işlenmiştir
• İşlenmeyenler 5-8 yıl, işlenenler ise 10 yıl dayanırlar
• Morötesi ışıkları emerler

b) PVC Levhalar

PVC Levhaların özellikleri:

• Bu levhalar piyasada mat ve şeffaf olarak bulunur
• Işık geçirgenliği %85 dolayındadır
• Çivi ile çakılabilirler vidalanabilir ve yapıştırılabilir
• Zamanla ışık geçirgenliği azalır
• Mat olanlar zamanla beyazımsı bir renge dönüşür ve ışık geçirgenliği %30 oranında kaybeder
• Doluya karşı dayanıklı değildirler ve kolayca parçalanabilir
• Kolayca yanabilirler

c) Plexicam :

Plexicam Levhaların özellikleri:

• Boşluklu ve çift katlı olarak üretilmektedirler
• Özel aliminyum ya da çelik malzeme üzerine monte edilirler
• Isı ve nemle genleşmeye uğrayabilirler
• Işık geçirgenliği cama oranla biraz azdır
• Zamanla ışık geçirgenliğinde bir azalma olmaz
• Morötesi ışıkları geçirmezler
• Kolay yanarlar,
• Doluya karşı dayanıklıdır,
• İşlenmesi, delinmesi, kesilmesi biçilmesi ve yapıştırılması kolaydır

Plastik örtünün kaplanması: Plastikle seranın kaplanmasında, plastik örtü seranın uzun ve dar ekseni boyunca serilebilir Plastik örtü pürüzsüz yüzeyli iskelet üzerine çakılmadan önce gerginleştirilip birbiri üstüne bindirilerek ve ince ahşap çıtalarla çivilenerek tutturulurÇivileme yerine bazı sert plastik, alüminyum veya çelikten yapılan kıskaç ya da mandal kullanılabilir

4 Oluklar ve Damlalıklar

Sera içinde yoğunlaşan örtü malzemesinden sızarak akan damlaları toplamak için çatı yan duvarın birleştiği yere küçük oluklar yapılabilir

5 Rüzgarlıklar

Rüzgarlıklar, rüzgar etkisini önlemek için çatı ve yan duvarlardaki kolonlar arasında çapraz çatı elemanları kullanılarak yapılır

6 Kapılar

Kapılar serada yapılacak işler için giriş ve çıkışı sağlar Kapılar doğal olarak ışığı geçiren sera içinde engel olan şeffaf örtü malzemesiyle kaplanır Kapılarda genişlik ve yükseklik ihtiyaca göre minimum olmalıdır Kapılar büyük yapılırsa açılıp kapanma esnasında serada ısı kaybı artar
Küçük seralarda kapı genişliği 70 - 90 cm den daha dar olmalıdır
Büyük seralarda rahat çalışmak için kapı genişliği 180 - 200 cm olmalı
Sera boyunun 30 m den fazla ise havalandırma iş akışının kolaylığı vb için birden fazla kapı kullanılabilir
Kapılar sera içinden dışarıya doğru açılmalıdır

7 Pencereler

Pencereler, CO2, O2 ısı ve nem kontrolü için havalandırma yapılması için sisteme yerleştirilirler
Pencereler kapalı durumda dışardan içeriye ışık, içerden de dışarıya ısı geçirmemelidir Bunun için pencereler şeffaf örtü malzemesi ile kaplanmalıdır
Doğal havalandırmanın yeterli miktarda olabilmesi için önerilen çatı pencerelerinin toplam alanın sera taban alanının %16-20 arasında olmalı ve bu açıklıklar çevre koşullarına uygun olarak ayarlanabilmelidir Soğuk bölgelerdeki seralarda çatı pencere alanı daha küçük tutulmalıdır
Sera pencereleri düzenlenirken havalandırma etkinliğinin maksimum olması Pencerelere ulaşımın kolay olması ve sera faydalı alanının maksimum tutulmasına dikkat edilir
SERALARIN ISITILMASI

Sera ısıtmasında, en önemlisi ısının sera içinde dengeli olarak dağılmasıdır
Sera ısıtma sisteminin özellikleri ;

• Sistem, dış hava sıcaklığına bağlı olmadan sera içi sıcaklığını istenilen sınırlar içinde tutabilmeli,
• Isı sera içinde dengeli olarak dağılmalı,
• Sık arızalanmamalı,
• Kolay yakıt sağlanabilmeli,
• Verimli çalıştırılabilmeli,
• Maliyet ve yakıt masrafları az olmalıdır

Seraların örtü malzemesi olan cam ve plastiğin ısı geçirme özelliğinin yüksek olması nedeniyle seralar çabuk ısınır ve çabuk soğurlar, Serada bitkinin iyi bir şekilde gelişebilmesi için seranın sıcaklığı düştüğü zaman sera içine ısı verilmesi gerekmektedir
Seraya verilecek ısının miktarı ;

• Sera dışındaki hava sıcaklığına,
• Sera içinde istenilen sıcaklık derecesine,
• Seranın dış yüzeylerinin toplam alanına,
• Sera örtü malzemesinin tipine ve kat sayısına,
• Seranın yapı kalitesine bağlı olarak değişir

Seraların bulunduğu yerde çevre sıcaklığının en düşük olduğu zamanlarda, sera içinin istenilen sıcaklık derecesinde (15-25 C) tutulabilmesi için seranın ısıtılması gerekir Bu şekilde ısıtma fazla pahalı olacağından sera içi sıcaklığı bir süre 7-10 C' de tutulabilir Bu sıcaklık derecelerinde bitkilerin gelişme hızı yavaşlasa bile, bitki yetiştiriciliği yönünden sakıncalı sayılmayabilir

Seralarda Kullanılan Isıtma Yöntemleri:

• Sobalarla ısıtma,
• Kaloriferli ısıtma,
• Sıcak havayla ısıtma: Isıtılmış havanın belli aralıklarla küçük delikleri bulunan ince polietilenden yapılmış boru kanallara, bir basınç altında sürekli olarak gönderilmesi ilkesine dayanır
• Doğal enerji kaynaklarından yararlanarak ısıtma,
• Elektrik enerjisiyle ısıtma,
• Atık enerjiden yararlanarak ısıtma

SERALARIN SOĞUTULMASI
Havalandırma

Sera Havalandırmasının Nedenleri:

• Oksijen ve karbondioksit dengelemesi
• Sera içi sıcaklığının dengelenmesi,
• Güneşlenmeyle ortaya çıkan yüksek ısının sera dışına atılması,
• Nemin dengelenmesi,

Havalandırma sisteminin özellikleri ;

• Havalandırma sistemi bitkiler üzerine bir hava hareketi oluşturabilmeli ve bu hareket bitki üstü boşlukta olmalı,
• Seraya giren taze hava doğrudan bitkileri çarpmamalı,
• Havalandırma elemanı sağlam olmalı ve iyice kapanabilmeli, (böylece hava değişimi ile ısı kaybı az olur)
• Havalandırma sistemi dış etkilerle açılıp kapanmamalı,
• Havalandırma açıklıkları yeterince büyük olmalı,
• Havalandırma düzeni işletmede teknik sorunlar yaratmayacak, az bir kuvvetle açılıp kapanabilecek durumda olmalıdır

SERALARIN BOYUTLANDIRILMASI

Seraların genişliği

Seraların genişliği, bitki sıraları arasındaki uzaklığa ve bitki sırasının boyuna sera çatı şekline,yetiştirilecek bitki türüne ve miktarına, serada çalışabilecek işçi sayısına ve sera kurulacak alanın büyüklüğüne göre değişir

Bu etkenler düşünüldüğünde, bir bireysel seranın taban alanı en çok 400-500 m2 ; genişliği ise 9 - 12 m arasında olmalıdır Sera genişliğinin 3 ve 3 ün katları olacak şekilde ayarlanırsa, sera iç planlaması kolay olur Çatı genişliğinin ise cam örtülü seralarda 9-12 m, plastik örtülerde ise 6-9 m arasında olması tavsiye edilir

Seraların Uzunluğu

Sera boylarının fazla uzun olması, ısının sera içerisinde homojen olarak dağılımını engellemektedir Buna karşılık çok kısa seralarda ise hareket ve çalışma zorluğu vardır Bu nedenlerle sera uzunluğunun 40 -50 m dolayında olması gerekir

Seraların Yüksekliği

Sera yüksekliğini; yetiştirilecek bitki boyu, türü ve miktarına, Sera içinde işçiliğin rahatça yapılabilme yüksekliğine, civar iklim şartlarına, bağlı olarak değişir Ortalama Sera yüksekliği 180-190 cm civarında olmalıdır Eğer Serada makine kullanımı düşünüyorsa, sera yüksekliğini daha yüksek tutulabilir İç mekan süs bitkileri ve diğer süs bitkilerinin yetiştirildiği seralar en az 2,5 metre olmalıdır

Seralarda Havalandırma

Yaygın olarak kullanılan doğal ve zorlamalı havalandırma sistemleriyle, seralarda yeterli düzeyde hava değişimi sağlanır Seralardaki havalandırma sistemleri aşağıdaki etmenler üzerinde etkilidir:

# Hava sıcaklığı
# Hava bağıl nemi
# Yüzeyler üzerinde nem yoğuşması
# Sera ortamında sıcaklık dağılımı
# İç ortamdaki hava hızı
# Ortam havasındaki koku ve gaz yoğunluğu
# Bitkilerin bulunduğu ortamda zararlı organizmaların gelişmesi

Ilıman iklim bölgelerinde açık ve güneşli günlerde, sera ortamında güneş ışınımından kazanılan fazla miktardaki ısı enerjisinin uzaklaştırılması için seraların havalandırılması gerekir Seralarda havalandırmanın amaçlan aşağıdaki gibi özetlenebilir:

# Sera içerisinde ortam sıcaklığının aşırı yükselmesini önlemek
# Sera ortamındaki bağıl nem oranını bitki gelişimi için uygun bir düzeyde tutmak
# Bitkilerden transpirasyon sonucunda açığa çıkan su buharını ortamdan uzaklaştırmak
# Bitkiler tarafından fotosentez işleminde kullanılan CCb gereksinimini karşılamak
# Sera içerisinde tekdüze bir hava akımı sağlamak
# Sera ortam havasındaki gaz yoğunluğunu kabul edilebilir bir düzeyde tutmak

Seralarda havalandırma işleminin en önemli amacı, ortamdaki duyulur ısı ve su buharının (gizli ısı) uzaklaştırılmasıdır Toplam güneş ışınımının yüksek okluğu durumlarda, sera ortamında kazanılan ısı enerjisinin önemli bir bölümü bitkiler tarafından transpirasyon işleminde kullanılır Bu durumda güneşten kazanılan duyulur ısı gizli ısıya dönüşür Sera ortamına ulaşan güneş ışınımının % 50-801 evapotraspirasyon için kullanılır (Van der Post ve ark, 1974)
Havalandırma aynı zamanda, sera içerisindeki bitkilere zararlı gazların ortamdan uzaklaştırılmasında da önemli rol oynar

Seralarda yetiştirilen bitkilere zarar verdiği bilinen kirletici etmenler; ozon, etilen, sülfürdioksit, civa buharı ve fenollerdir (Aldrich, 1986) Sera ortamındaki zararlı gazlar aşağıdaki kaynaklardan aşığa çıkar:

# Bitkinin kendisi (etilen)
# Fotokimyasal tepkimeler
# Yakıtların yanması
# Fungusit-pestisitler
# Ahşap malzemeleri korumak için kullanılan kimyasal maddeler
Havalandırmayla, bu kaynaklardan açığa çıkan zararlı gazların sera içerisinde birikmesi önlenir

Sera ortamındaki hava hızı; transpirasyon, solunum ve fotosentez gibi bitki büyümesiyle ilişkili bir çok işlemi etkiler Bitki büyüme ve gelişmesi açısından sera ortamındaki en uygun hava hızı 05-07 m/s olmalıdır (Aldrich ve ark, 1983) Hava hızının l m/s'den daha yüksek olması durumunda bitki büyümesi yavaşlar ve 45 m/s'den daha yüksek olan hızlarda bitkiler fızikse olarak zarar görür Havalandırmanın diğer bir işlevi de, sera ortam havasındaki CO2 miktarını artırmak veya belirli bir düzeyde tutmaktır

Seralarda Doğal Havalandırma
Seralarda doğal havalandırma, sera içerisinde ve dış ortamdaki doğal basınç farklılıkları nedeniyle, serada kontrol edilebilen havalandırma açıklarından oluşan hava değişimidir

Seralarda doğal havalandırma sistemlerinin uygun olarak tasarımı güç olmakla birlikte, bu tip sistemlerin bazı üstünlükleri vardır

# Elektrik enerjisi tüketimi daha düşüktür
# Az sayıda alet-ekipmana gereksinim vardır
# Kullanılan alet-ekipmanların bakımı kolay ve ucuzdur
# Sistemde fan kullanılmadığından, zorlanmış havalandırma uygulamalarına oranla daha 32 gürültü oluşur

Seralardaki doğal havalandırma uygulamalarında, doğal hava akışının ayrıntılı olarak incelenmesi için hesaplamalı akışkan dinamiği (CFD) modeli kullanılmaktadır

Diğer yöntemlerle karşılaştırıldığında CFD modeli, seralardaki doğal havalandırma uygulamalarının incelenmesinde bazı üstünlüklere sahiptir CFD modelinde; kararlı ve belirli sınır koşulları sürdürülürken, gerçek hava koşulları ve yapısal özellikler simüle edilebilmekte ve değiştirilebilmektedir Enerji dengesi modellerinden farklı olarak CFD modeliyle, sera iç-dış ortamındaki her bölgede hava akışı ve psikrometrik özellikler hesaplanabilmektedir (Lee, 1998) Woodruff (1997), Kaçıra ve ark (1998), Lee (1998), Al-Helal (1998) ve Lee ve Short (2000) tarafından doğal ve mekanik havalandırmalı farklı tip seralarda yürütülen araştırmalarda CFD modeli kullanılmıştır 6u araştırmalarda; hava koşullan, seranın yapısal özellikleri, havalandırma açıklığı şekilleri ve yerleşimi, iç-dış ortam gölgeleme perdeleri, seradaki bölme sayısı ve bitki-yetiştirme masalarının bulunuşunun seradaki hava değişim oranına etkisi incelenmiştir

Doğal Havalandırmada Etkili Kuvvetler
Seranın doğal olarak havalandırılabilmesi için, rüzgar veya sıcaklık farkı nedeniyle basınç farkı oluşması gerekir Doğal havalandırma, ısınan havanın yükselmesi için yüzdürme kuvveti veya hız basıncına ve rüzgar tarafından oluşturulan kuvvetlere bağlıdır Sera içerisinde güneş ışınımı veya ısıtma sistemi etkisiyle ısınan havanın yoğunluğu azalır Bu durum, havanın sera çatısına doğru yükselmesine neden olur Ilık hava sera çatısındaki açıklıklardan dışarıya çıkar ve seranın alt kısmında bulunan havalandırma açıklıklarından soğuk ve temiz hava girer Etkin bir şekilde havalandırma sağlanabilmesi için, Havalandırma açıklıklarının boyutları çok önemlidir

Rüzgar ve sıcaklık farkı etkisiyle basınç farkı oluşabilmesi için, seranın çatı ve yan kenarlarında havalandırma açıklıkları bulunmalıdır Sadece yan kenarlarında havalandırma açıklıkları bulunan seralarda hava değişimi, sadece rüzgar basıncına bağlıdır ve genellikle daha az etkilidir Doğal havalandırmada rüzgar tarafından oluşturulan kuvvetlerin etkisi, hız basıncı ve yüzdürme kuvvetlerinden daha fazladır Sera yüzeylerinde rüzgar etkisiyle oluşan pozitif ve negatif basınçlar Şekil 1'de gösterilmiştir

Serada rüzgar etkisiyle doğal havalandırma sağlanması için, havalandırma açıklıklarının sera yan kenarına ve çatıya yerleştirilmesi önemlidir Seranın rüzgar etkisindeki kenarında oluşan pozitif basınç, havanın sera içerisine girmesini sağlar Çatı ve kenar duvarın rüzgar etkisinde olmayan bölümlerinde oluşan negatif basınç ise, havanın seradan dışarıya çıkmasına neden olur

Akdeniz bölgesindeki seralar doğal havalandırma açısından genellikle aşağıdaki özelliklere sahiptir:

# Bölme sayısı azdır
# Sera taban alanı küçüktür
# Havalandırma için sürekli açıklıklar bulunmaktadır

Bu özelliklere sahip olan seralarda, rüzgar hızının düşük olduğu sıcak dönemlerde yetiştirilen ürünler için en düşük havalandırma oranı, ısıl yüzdürme kuvvetlerce sağlanır Isıl yüzdürme kuvvetleri, serada çatı ve yan kenarlardaki havalandırma açıklıklarını ayıran mesafeye bağlıdır Çatı ve yan kenarlarında havalandırma açıklığı bulunan seralarda doğal havalandırmada etkili kuvvetler:

# Baca Etkisi Isıl yüzdürme kuvvetleri nedeniyle oluşurÇatı ve kenar açıklıkları arasındaki basınçların düşey dağılımında etkilidir
# Statik Rüzgar Etkisi Rüzgar hızı nedeniyle oluşur Serada basınçların uzaysal dağılımını sağlar
# Rüzgarın Türbülans Etkisi Havalandırma açıklıkları boyunca rüzgar hızı etkisiyle düzensiz basınç değişimi nedeniyle gerçekleşir Havalandırma açıklıklarından giren-çıkan hava akımlarını artırır
Doğal havalandırma açısından statik rüzgar etkisinin işlevleri aşağıda verilmiştir:
# Çatı ve kenar açıklıkları arasında düşey basınç dağılımı sağlar
# Seranın rüzgar altı ve rüzgar üstü bölümleri arasında yatay basınç dağılımında etkilidir
Statik rüzgar etkisi, yukarıda belirtilen etkileri nedeniyle "yan duvar etkisi" olarak adlandırılır Statik rüzgar etkisi, yukarıda belirtilen etkileri nedeniyle aşağıdaki hava akımlarının gerçekleşmesine neden olur:
# Düşey Havalandırma Akımı Baca etkisi ve statik rüzgar basıncının düşey dağılımıyla gerçekleşir
# Yatay Havalandırma Akımı Yan duvar ve türbülans etkileri nedeniyle gerçekleşir

Doğal Havalandırma Açıklığı Alanı
Serada doğal havalandırmayla en uygun oranda hava değişimi sağlanması için, çatı ve yan duvarlardaki havalandırma açıklıklarının toplam alanı, sera taban alanının en az % 15'i oranında olmalıdır Doğal havalandırma için seradaki toplam havalandırma açıklığı alanının, taban alanın % 15-251 oranında olması gerekir Bununla birlikte, seradaki toplam havalandırma açıklığı alanının taban alanının % 30'una eşit olması önerilir

Cam seralarda genellikle çatıdaki havalandırma açıklıklarından yararlanılır Çatıdaki havalandırma açıklıklarının etkinliği, doğal taşınım akımlarına ve seradan havanın taşınması için rüzgar etkisine bağlıdır Sera çatısındaki havalandırma açıklıklarının aşağıdaki özelliklere sahip olması gerekir:

# Çatının en üst bölgesinde ve sera sırtının her iki tarafında olmalıdır
# Sera uzunluğu boyunca kesintisiz olarak bırakılmış olmalıdır
# Çatıdaki havalandırma açıklıklarının alanı, sera taban alanının 1/6'sına eşit olmalıdır
# Çatı ve yan duvarlardaki havalandırma açıklıklarının alanı yaklaşık olarak eşit olmalıdır
# Havalandırma açıklıkları, yatay durumda yukarıya doğru ve çatıyla 60° açı yapacak şekilde açılabilmelidir

Sera yan duvarları ve çatısındaki havalandırma açıklıklarının yeterli büyüklükte olması ve uygun olarak tasarımlanması durumunda, bir çok iklim bölgesinde etkin sıcaklık kontrolü sağlanarak, gerekli havalandırma oranına ulaşılabilir

Seralarda doğal havalandırmayla ulaşılabilen havalandırma oranı aşağıdaki etmenlere bağlıdır:

# Rüzgar hızı ve yönü
# Havalandırma açıklıklarının boyutları ve yerleşimi
Toplam havalandırma açıklığı alanı taban alanının % 27'sine eşit olan bir serada, sadece çatıdaki havalandırma açıklıklarının açık olması durumunda, 10 Km/h rüzgar hızında dakikada 075-1 hava değişimi sağlanamaz Çatı ve yan duvarlardaki havalandırma açıklıklarının tamamının açık olması durumunda, sakin bir günde normal olarak önerilen havalandırma oranından biraz daha düşük (dakikada 068) hava değişimi sağlanır (Whittle ve Lawrence, 1960)
Rüzgar, seraya köşelerden etki ettiğinde bazı sorunlarla karşılaşılır Bu durumda hava, seranın rüzgar alan ucundan girer ve sera içerisindeki hava rüzgar almayan uçta birikir Bu sorun, seranın rüzgar alan ve almayan bölümlerindeki havalandırma açıklığı boyutları ayarlanarak önlenebilir

Doğal havalandırma sistemlerinin en önemeli olumsuzluğu, havalandırma açıklıklarının otomatik kontrolünün güç ve pahalı olmasıdır Bu nedenle, doğal havalandırma açıklıkları genellikle elle açılıp-kapatılır Bununla birlikte, modern seralardaki doğal havalandırma sistemlerinde, termostatla kontrol edilen ve elektrik motorundan hareket alan dişli-kol üniteleri kullanılmaktadır Elektrik motorundan hareket alan kontrol ünitelerinin kullanıldığı seralarda, genellikle sadece çatıdaki havalandırma açıklıkları otomatik olarak kontrol edilir Havalandırma pencerelerinin açılıp-kapatılması sırasında mekanik zorlanma oluşursa, seradaki camların kırılması gibi yapısal zararlarla karşılaşılabilir Açma-kapatma sistemleri ahşap konstrüksiyonlu seralarda etkin olarak çalışmaz

Cam Seralarda Doğal Havalandırma

Modern seralarda ortam kontrolü önemli bir gereksinim olduğundan, havalandırma açıklıklarının tasarımı günümüzde giderek önem kazanmaktadır Venlo tip seralarda,
# İki veya üç yarım cam paneli (boyu 0825 m ve genişliği normal cam panelinin yarısı kadar olan iki veya üç cam paneli) ve
# Bir cam paneli(her sera bölmesinde 075 m x 165 m ebatlı bir pencere paneli)
boyutlarındaki pencereler kullanılır İki yarım cam paneli boyutlarında havalandırma penceresi bulunan Venlo tip bir sera çatısı aşağıdaki şekil 3’de verilmiştir Bu tip seralarda l m boyundaki pencereler de kullanılmaktadır

Havalandırma açıklıkları sera çatısının sırt kısmında bırakılmalıdır Venlo tip seralarda çatıdaki havalandırma pencereleri,
# Git-gel hareketi yapan bir mil yardımıyla veya
# Kafes kiriş üzerinde düzenlenen ray mekanizmasıyla açılıp-kapatılır
Ray mekanizmasında sistemin ana mili kafes kirişin üst kısmına yerleştirilirken , git-gel hareketli mekanizmalarda kafes kirişler arasına yerleştirilmektedir
Kaydırma hareketiyle pencerelerin açılıp-kapanmasını sağlayan ray mekanizması, çatıdaki gölgeleyici elemanları azaltmak için geliştirilmiştir

Plastik Seralarda Doğal Havalandırma

İklim koşullarının yetiştiricilik açısından daha uygun olduğu Akdeniz bölgesinde sera tarımı yaygın olarak uygulanmaktadır Örtü altındaki birim alanda daha düşük maliyetle üretim yapabilmek için, sera tasarımına ilişkin bazı özelliklerin dikkate alınması gerekir Bu nedenle, sera tekniğinde aynı çatı altında daha geniş üretim alanının kaplanması istenir Sera çatısının daha geniş üretim alanını kaplaması durumunda aşağıdaki üstünlükler sağlanır:
# Etkin üretim yönetimi
# Etkin bir şekilde ve daha tekdüze sıcaklık kontrolü
# Enerji korunumu
# Tasarım malzemelerinin daha ekonomik kullanımı
Sera çatısının daha geniş üretim alanını kaplaması için oluktan bağlantılı 'sera tasarımı uygulanır

Seraların bu şekilde tasarımlanmasıyla, tasarım maliyeti azalır ve daha etkin olarak doğal havalandırma sağlanır Oluktan bağlantılı seraların çatısı, sera ortamından ılık hava çıkışını engellemeyecek ve çatı iç yüzeyi boyunca yüksekliği artan şekilde tasarımlanabilir Bu tip seralarda, düşey durumdaki havalandırma açıklıklarının tasarımında oluklardan yararlanıldığı için maliyet azalır

SERALARDA SULAMA YÖNTEMLERİ

Ülkemizde seracılığın önemi artık iyice anlaşılmıştır Seracılık, uygun bölgelerimizde yoğun olarak yapılmakta ve hızla yayılmaktadır Her bitkinin iklim, toprak, besin maddesi, su gibi istekleri, birbirinden farklı olduğu için, bütün yıl boyunca her bitkinin tarlada açık alanlarda yetiştirilmesi mümkün değildir Yılın her mevsiminde taze meyve ve sebze ancak Seracılık yapılarak sağlanabilir Seracılık aynı zamanda üreticimize kazanç sağlayarak, ülke ekonomisine de katkıda bulunmaktadır
Seracılıkta tarımın her dalının çok titizlikle kullanılması zorunluluğu vardır Kaynakların çok iyi kullanılması gereklidir Bu yönüyle de seracılıkla uğraşanların çok iyi tarım bilgisine sahip olmaları gerekmektedir Seracılıkta iyi bir tohum seçimi, bitki koruma, gübreleme, çapa ve bakım işlerinin yanısıra uygun ve randımanlı sulama yapmakta çok önemlidir
Bitkinin ihtiyaç duyduğu sudan çok az, veya çok fazla su vermek verimin ve kalitenin düşmesine neden olmaktadır Buda oldukça büyük yatırımlar gerektiren ve girdileri de yüksek olan seralardan beklenilen yararın sağlanamamasına ve parasal yönden zarara uğranılmasına neden olmaktadır
Bütün bunların önüne geçebilmek için seralarda sulamayı nasıl, hangi yöntemlerle yapmalıyız, nelere dikkat etmeliyiz, eksik veya fazla verilen su ne gibi zararlara neden olur Bu dersimiz de bunları öğreneceğiz
SERALARDA ÇOK VEYA AZ SULAMANIN NEDEN OLDUĞU ZARARLAR NELERDİR
Seralarda aşırı sulama:
1 Sera içerisindeki havanın nispi nemini yükselterek hastalık ve zararlıların üremesine uygun bir ortam hazırlar
2 Bitki kök sisteminin havalanmasını engeller
3 Topraktaki bitki besin maddelerini yıkayarak derine süzülmesine neden olurBöylece hastalık ve zararlıların hücumuna uğrayan, kök sistemi zarar gören, yeterli besin maddesi bulamayan bitkilerin veriminde ve kalitesinde önemli düşüşler görülür


Çok az su uygulaması ise bitkilerde yeterli gelişmeyi sağlayamayacağından, yine verimin vs kalitesinin düşmesine neden olacaktır
SERALARDA İYİ BİR SULAMA NASIL OLMALIDIR
İyi bir sulama yapmanın ilk basamağı, bitkinin ve toprağın özelliklerine uygun bir Sulama Yöntemi seçmekle başlar
Bitkiye uygun olmayan bir sulama yönteminin seçilmesi veya seçilen sulama sisteminin uygun şekilde kullanılmaması da fayda yerine zarar vermektedir Bu nedenle de suyun ne zaman, ne kadar ve nasıl verileceğinin bilinmesi gerekmektedir Şimdi bunları inceleyelim

SERALARDA SULAMA ZAMANI NASIL BELİRLENİR
Seralarda sulama zamanı
1 Bitki gözlemleri
2 Toprağa yerleştirilen Tansiyometrelerdenyararlanarak belirlenir
Bitkiyi Gözleyerek seralarda yetiştirilen sebzelerin su isteğini tespit edebilmek için belirli bir tecrübeye sahip olmak gerekir Bitkilerin su isteği belirtileri farklı olmakla birlikte, genellikle yaprak renklerinin koyulaşmaya ve pörsümeye başlaması sulama zamanının geldiğini göstermektedir Bu amaçla yapılacak gözlemler, bitkilerin suya düşkünlükleri göz önünde bulundurularak günün belirli saatlerinde yapılmalıdır Örnek vermek gerekirse, suyu çok seven bitkilerin kontrolleri günün erken saatlerinde yapılmalıdır Genellikle sabah 8-9 arasında yapılan gözlemlere uygun olmaktadır
Tansiyometre uygun derinliklere yerleştirilerek seralarda sulama zamanı kolayca belirlenebilir

Tansiyometre derinlikleri, bitkinin etkili kök derinliğine bağlıdır Genel olarak yüzlek köklü bitkilerde 30-45 cm derinliğe bir adet, orta derin köklülerde 45 ve 60 cm derinliklere olmak üzere 2 adet, derin köklü bitkilerde ise 75, 90 ve 100 cm derinliklere üç adet tansiyometre yerleştirmek gerekmektedir Eğer sera toprağı çok farklı değilse her seraya bir tansiyometre bataryası yeterli olmaktadır
Suyun ne zaman verileceğini belirledikten sonra ne kadar ve nasıl verilmesi gerektiğinin bilinmesi gerekir Bunun içinde uygun sulama sistemi (yöntemi) seçilmelidir

SERALARDA KULLANILAN SULAMA SİSTEMLERİ NELERDİR
Seralarda bir çok değişik sulama sistemleri kullanılmakla birlikte en yaygın olanlar aşağıdaki gibi sıralanabilir
a) Karık Sulama
b) Mini Yağmurlama
c) Damlama Sulama
a) Karık Sulama
Seralarda karık sulama yapılırken sulama zamanını ve sulama suyu miktarını çok iyi düzenlemek gerekir Seranın en yüksek tarafına ana karık açılır Ana karığa verilen su naylon veya bez şavak ile kontrol edilerek şişirilmesi sağlanır Toprağın yapısına bağlı olarak sıra aralarına açılan karıklara sulama tüpleri veya sifonlarla su verilerek sulama gerçekleştirilir Sera toprakları genellikle süzek (geçirgen) topraklardır Bu yönden sera alanını bölümlere ayırarak sulamak daha yararlı olacaktır Bu yolla sulamanın bir yararı da karık kolayca suya doyurulacağından, derine sızma daha az olacak ve bitki besin maddelerinin yıkanması önlenmiş olacaktır

b) Damla Sulama
Seralarda damla veya damlama sulama dediğimiz bu yöntem en iyi, en uygun sulama yöntemidir Sera koşullarında yetiştirilen hemen hemen bütün bitkilere uygulanabilir
Diğer sulama yöntemlerine göre birçok üstünlükleri vardır Bunları şöyle sıralayabiliriz:
a) Sulama randımanı çok yüksektir
b) Az su ile daha bol ve daha kaliteli ürün alınır
c) Sulama işçiliği en az düzeydedir
d) Toprak yüzeyi tamamen ıslatılmadığından, yabancı otların, hastalık ve zararlıların gelişmesi engellenmiş olur Böylece bakım masrafları düşer
e) Sulama sırasında veya sulama sonrasında, diğer sulama yöntemlerinin aksine, sera içerisinde çalışma olanağı bulunur
f) Düşük kaliteli sulama suları kullanılabilir
g) Sulama suyu ile birlikte, gübreleme ve toprak ilaçlaması da yapılabilir
DAMLA SULAMA SİSTEMİ NASIL OLUŞUR
Bir damla sulama sistemi genel olarak su kaynağından başlayarak
a) Kontrol ünitesi
b) Ana boru hattı
c) Yan boru hattı
d) Lateral boru hattı
e) Damlatıcılardan oluşmaktadır
Kontrol ünitesi; pompa, basınç düzenleyici, filtreler, gübre tankı ve vanalardan oluşmaktadır
Sistemin en önemli unsurlarından birisi de Lateral hattı ve damlatıcılardır Lateral boru hattı basınçlı suyu damlatıcılara taşır Suyun basıncı damlatıcılarda kırılır ve çıkışta sıfıra düşer Böylece damlama olayı gerçekleşir
Damla sulama sistemi ile verilecek su miktarı bitkinin isteğine bağlı olarak basınç-damlatıcı debisi çalışma süresi ilişkisinden yararlanılarak ayarlanır Sulama zamanı bitkinin su isteğine bağlı olarak 1 ile 7 gün arasında değişebilmektedir Burada önemli olan ne zaman ve ne kadar su verileceğinin bilinmesidir
c) Mini Yağmurlama
Seralarda yetiştirilen bazı ürünlerin sulanmasında mini yağmurlama sistemi kullanılmaktadır Özellikle sıra bitkisi ve ocaklarda yetiştirilmeyen bitkiler için kullanılması yerinde olur (Semizotu gibi) Mini yağmurlama sistemleri çok değişik tip ve özelliklerde imal edilmektedir Bitkiye verilecek suyun miktarı, seranın tipi ve büyüklüğüne göre uygun başlık seçilmelidir

Kaizen Kök Isıtma ve Sera Otomasyonu

Seralarda Devrim Niteliğinde Bir Buluş

Seralarda iklim faktörlerinin köntrolü; ürün kalitesi ve miktarında artış,maliyetlerinde azalış sağlayarak işletmeye kazanç sağlar Sera otomasyon sistemleri iklim faktörlerinin kontrol altına alınması yanı sıra üretimin kontrolü açısından da kolaylık sağlar

Çiftçilerimiz, yeterli Isıtılmış seradan elde edilecek tonaj ve kalite farkıyla daha fazla kazanç elde edebileceklerini tahmin edemedikleri İçin Isıtmaya yatırım yapmaya korkuyorlar

Sera ısıtma sistemlerinin çiftçinin kaliteli ve tonajlı ürün elde edip daha yüksek gelir düzeyine ulaşmaları için gerekli bir sistem olduğu gözlemlenmiştir

Türkiyede yıllardır seracılık sektöründe yeterli ısıtma yapılamamış, ısıtma yapılmadığı için de ısıtmanın gerekliliği tam olarak kavranamamıştır Çiftçimiz ısıtmanın faydasını görememiştir Durum böyle olunca da ürün veriminin ısıtma ile arttırılabileceğine inanmaları neredeyse imkansız olmuştur

Üreticimiz gün boyu odun kırmayı ve gece boyunca sobalara odun taşımayı, sabaha kadar uykusuz kalmayı kendisine kader görmüş buna rağmen odun sobaları ile sera içini sabit ısıda tutamamış,5 derecenin üzerine çıkamadıklarından dolayı tonaj ve kaliteyi yakalayamamış, başkada hiçbir çözüm yolu olmadığını düşünmüştür

Bitki köklerinin ve sebzelerin yeterli gelişmeyi gösterebilmesi için nasıl ki toprağa, suya, gübreye, güneşe, çapalamaya ihtiyacı varsa aynı şekilde ısıya da ihtiyaçları vardır

Örtü altı bitkisel üretim (seracılık) ile amaçlanan genel olarak; üretilen bitkilere asgari 15 C civarında sıcaklık sağlayarak sezon dışı bolca mahsul üretmek ve bu ürünleri de değer fiyattan satarak karlı bir üretim yapmaktır

Kışın bu sıcaklığı sağlayabilmek için öncelikle kapalı bir ortam sağlanması gerekmektedir Bitkilerin fotosentez yapmak amacı ile güneş ışığına ihtiyaç duymaları sebebi ile bu kapalı ortam ışık geçirmek zorundadır Bu sebeple temel olarak seralar, genelde metal iskeletin üzerine şeffaf cam veya plastik malzeme kaplanması ile tesis edilir

Isıtma Giderleri

Seracılıkta en önemli gider ısıtma gideridir 1 dönüm (1000 m2) seranın Ekim ayından Nisan ayına kadar 7 ay süreyle 15°C de tutulması için yapılacak ısıtmalarda; Antalya'da 22 ton Fuel- Oil, Yalova'da 46 ton Fuel Oil, Ankara'da 86 ton Fuel Oil gerekir

Mevcutta kullanılan yakıt tipleri

Doğalgaz

Yaptığımız fizibilitelerde yakıt olarak doğalgaz kullanıldığında, Antalya koşullarında bile doğalgaz ile ısıtmanın karlı olmadığı ve işletmenin zarar edeceği çıkabilmektedir

Kömür

Antalya koşullarında uygun fiyatlı kömür ile ısıtma karlı olabilmekle beraber seranın genelde en büyük gider kalemini oluşturur Ancak işletme, Antalya; dan kuzeye gittikçe kömür ile ısıtma da karlı olmaktan çıkmaktadır Ankara koşullarında kömür ile ısıtma da işletmeyi zarar ettirecektir

Jeotermal

Jeotermal kaynakları kullanarak ısıtma, tüm olasılıklar içerisinde hem en karlı üretimi yapmayı sağlayan, hem de en temiz ısıtma şeklidir

Türkiyedeki yaygın uygulama

Özellikle güney bölgelerde seracılık yaparken ısıtma denildiğinde anlaşılan; sera içinde birkaç odun sobası yakarak soğuğu kırmak şeklinde olmaktadır

Ancak bu çok sakıncalı, hatalı ve aslında astarı yüzünden pahalıya gelen bir uygulamadır Bu uygulamanın sakıncalarını kısaca saymak gerekirse:

Çiçeklerin döllenme oranı düşer Hatta bazı hallerde doğal döllenme (arı kullanılsa bile) hiçbir şekilde gerçekleşmez Bu durumda üretici hormon kullanmak zorunda kalabilir Ancak sıcaklık yeterli değilse hormon bile döllenmeyi sağlamayabilir

Bir şekilde döllenme gerçekleşse bile ürün tatsız tuzsuz olur Bitki, meyvesini gereği gibi besleyemez Bazı besin maddelerini meyveye ulaştıramaz Toprak veya ortam ile verilen besin maddeleri düşük sıcaklıklarda bitki tarafından gereği gibi alınamaz

Bitki sürekli ısı değişimine maruz kaldığı ve ihtiyacının altında ısınabildiği için hastalık ve zararlılara dayanıklılığı zayıf olur Bu durumda üretici sürekli ilaçlama yapmak zorunda kalır Bu durum üreticiyi ekonomik açıdan zorladığı gibi üründe kalıntı problemi çıkma ihtimalini de arttırır

Tabiidir ki bu, ekonomik analizi iyi yapılması gereken bir konudur Soğuk mevsimlerde, özellikle jeotermal gibi elverişli enerji kaynağı olmayan tesisler için + 2 C fazla ısıtma büyük bir mali yüktür

Sonuç

Ülkemizde yoğun olarak yetiştirilen domates, patlıcan, biber, kabak ve salatalık gibi sera bitkilerinin daha sağlıklı, daha tonajlı, daha lezzetli olmaları için gerekli Isı 18-24 Derece aralığındadır ancak sera içi sıcaklığının 7-10 Derece arasında tutulması da yeterlidir Bu derecenin altındaki ısılarda bitkinin gelişimi çok yavaşlar, hastalıklara dayanıksızlığı artar, daha çok ilaç gideri oluşturur Şekil bozuklukları ve lekeler oluşur Pazarda sadece İç piyasaya hitap eden, İhracata uygun olmayan ürün elde edilir

Kaizen yaklaşımı

Kaizen ısıtma sistemleri, serada öncelikli olarak insan karar faktörünü devre dışı bırakarak, PLC veya bilgisayar kontrollü, sera zemin ısısı, nisbi nem oranı,karbondioksit ve ışık seviyesini analog ve dijital sensörler ile izleyerek zirai danışmanın ekilen bitki için önerdiği senaryolar eşliğinde, en uygun ısı,nem,hava,ışık oranında tutarak serada %100-200 lere varan verim artışı,erkencilik,daha az ilaçlı ve hormonlu ihraçata yönelik kalitede ürün almayı olanaklı kılmaktadır

Kaizen sera ısıtmada Türkiye de ilk defa, kök ısıtma sistemini gerçekleştirmiştir Sistemde klasik ısıtma yerine bitki ekim sıralarının 30-40 cm altına izolasyon yapılarak, elektrikli ısıtıcı kablolar yerleştirilip, bitkinin ihtiyacı olan minimum ısı bitkinin altından verilmekte, böylece kömür , odun, fuel-oil gibi klasik ısıtma tekniklerine göre % 70 varan tasarruf sağlanmaktadır Bu sistem yurt dışında özellikle İsrail, Hollanda, Fransa, Japonya'da yıllardır başarı ile denenmiş, etkinliği kanıtlanmış bir teknik olup, özellikle avrupa da yıllardır kullanılan yerden elektrikle ısıtma tekniğinin sera versiyonudur