Tıbbi Aromatik Bitkiler Ve Kekik Yetiştiriciliği Hakkında

TIBBİ AROMATİK BİTKİLER ve KEKİK

Günümüz Dünyasında ve Ülkemizde doğaya dönüşüm bir slogan haline gelmiştirÜlkemiz pek çok bitkinin gen merkezidirBunun yanında bazı endemik türlerinde bulunduğu coğrafik bölgeleri barındırmaktadırBugün Ülkemiz florasında 9000 üzerinde bitki türü olduğu kabul edilmiştirBitkilerin 1000 kadarı ilaç ve baharat bitkileridir
Yaşam standartları yükseldikçe tüketimde artmaktadırBu artış Tıbbi ve Aromatik Bitkiler içinde geçerlidir Bu bitkilerin tüketim alanı çok geniştir En önemli kullanım alanı ise ilaç ,parfüm, kozmetik, sabun, şeker, diş macunu sanayi, ayrıca baharat olarak da tüketilmektedir Beslenmede lezzet,tat verici,koku,iştah açıcı vb özelliklerinin anlaşılması kullanımı yaygınlaştırmıştır
İnsanlar yüzyıllardan beri hastalıklara karşı , elde ettikleri bitkilerle çare bulmaya çalışmışlar,oldukça başarılı sonuçlarda alınmıştırBir çoğu tesadüfen bir çoğu da merak sonucu denenerek etkileri anlaşılan doğal ilaçların nesiller boyunca kullanımı devam etmiştirGün geçtikçe daha farklı bitkilerin başka kullanım alanlarında yararlı olduğu anlaşılmıştır Gelişmiş Ülkelerde insanlar tedavilerde bitkisel kaynaklara yönelmişlerdirTedavide kullanılan ilaçların önemli bir kısmını doğal kaynaklı ilaçlar oluşturmaktadırDoğal kaynaklı ilaçların kullanım oranı gelişmiş ülkelerde %60 gelişmekte olan ülkelerde %4 civarındadırYalnız burada dikkat edilmesi gereken konu,bu bitkilerin hastalıkların tedavisi amacıyla kulaktan kulağa duyarak,direk kullanılmasından ziyade;bilimsel tahlil ve araştırmaları yapılarak içerik, doz ve miktarının ortaya konduktan sonra tüketilmesi faydalı olacaktırBilindiği üzere tıbbı ve aromatik bitkilerde diğer önemli bir sorun mevsiminden önce ve yoğun toplanması, doğal floranın tahrip edilmesidirSonucunda ürünlerde istenilen kalite olmamaktadır Bunun için tüketimi yoğun olan bitkilerin kültüre alınması gerekmektedirBu konuda bu bitkilerin kültüre alınması amacıyla,ilimizde Araştırmacı DrAyşe Kıtıkı Orjin Green Pharmacy firması aracılığı ile araştırma çalışmaları yapmaktadırYine Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin değerlendirilmesi,pazarlanması konusunda İlimiz Kırkağaç ilçesinde Ege Lokman firması faaliyet göstermektedir Bundan böyle bizde Dergimizin her sayısında farklı bir aromatik ve tıbbi bitki hakkında bilgi vermeye çalışacağız
KEKİK(THYMUS SP)
Ülkemizde yaklaşık olarak 35 kadar kekik türü 1500m rakımına kadar olan yerlerde ve yaylalarda bulunurÜlkemizde 14 adeti endemik olarak yetişen 37-40 arasında tür mevcuttur
YABANİ KEKİK:Akdeniz bölgesi ve Anadolu da birçok varyetesi vardır
İZMİR KEKİĞİ YADA PEYNİR KEKİĞİ:Batı ve Güney Anadolu
İSTANBUL KEKİĞİ YADA MERCANKÖŞK:Trakya ve Batı Anadolu(eşek kekiği de denir)
BEYAZ KEKİK:Güney ve Batı Anadolu da bilhassa Manisa ve Muğla civarında yayılış gösterir

Önemli ihraç ürünlerinden biridir Ege ve Akdeniz bölgesinde toplanan kekik türleri arasında Origanum onites(İzmir kekiği), origanum majorana(Beyaz kekik), origanum minutiflorum(Sütçüler kekiği),origanum syriacum varBevanii,Thymbra spicata veya Tsintenisii (zahter,kara kekik,sivri kekik) yer almaktadır
1999 yılı verilerine göre Türkiye’den 16556000 dolar değerinde 7640000kg kekik(216 dolar/kg) ve yaklaşık 606600 dolar karşılığında 68500 kg kekik yağı ihracatı yapılmıştırTürkiye kekik ihracatın da özellikle son 10 yılda belirgin bir artış gözlenmiştir Kullanılan kısımları;dallı çiçekli tepe ve yapraklarıdırKimya sanayide,ilaç sanayide,yemeklerde sos ve salatalarda içecek olarak çok yaygın kullanım alanlarına sahiptirİzmir kekiğinin ıslah edilerek geliştirilen tescilli iki çeşidi bulunmaktadırBunlar Ceylan-2002 ve Tayşi 2002 çeşitleridir

İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ
İzmir kekiği sıcağı seven,Akdeniz iklimine sahip yerlerde iyi gelişme gösteren fide dönemi ve ilk dikim yılı dışında soğuklara dayanıklı bir bitkidirHemen her toprakta yetişir,kumlu topraklar yerine tınlı-killi allüvial topraklar tercih edilmelidir
TOPRAK HAZIRLIĞI:
Anız bozulurSonbaharlarda 15-20cm ilkbaharlarda ise fide döneminden önce 10-15cm yüzlek sürülürArdından diskaro ve rotavatör gibi toprak işleme aletleri ile toprak hazırlanır
ÜRETİM TEKNİĞİ:
İzmir kekiği hem vejetatif hem de generatif organları ile üretilebilen bir bitkidir

FİDE YETİŞTİRİLMESİ:
Fideliklerin eni 1-2m gereksinimine göre boyu 10-15m civarında yerden yüksekliği de 15-20cm olacak şekilde hazırlanırFideliğin içeriği 1 ölçek yanmış ahır gübresi , 1 ölçek kum ve 1 ölçek toprak ile hazırlanmış harç ile doldurulurYeterli şekilde bastırılarak pürüzsüz hale getirilirMetre karesine 4-5gr hesabıyla tohum belirlenirEl becerisi önemli olup,homojen bir dağılım için tohum ekiminden önce kum kil vb ile karıştırılarak ekim yapılırEylül ayında ekilen tohumlardan yaklaşık 20 gün sonra fidecikler toprak yüzeyine çıkmakta ve soğuklar başlayana kadar belli bir büyüklüğe erişerek soğuklardan etkilenmemektedir Fidelerde sürekli yapılması gerekli işlerden biriside sulamadırTohum ekiminden sonra çimlenmeye kadar fidelik tavını kaybetmeyecek şekilde iki üç günde bir gerekirse her gün sulanmalıdırFideciklerin toprak yüzeyine çıkışı başladıktan sonra sulama sayısı azaltılmalı sıcak havalarda aşırı nem ile çökerten hastalığına neden olunmamalıdır
TARLA HAZIRLIĞI VE FİDE DİKİMİ:
Fide dikiminden önce sonbaharda tarla tavlı iken derince sürülmeli daha sonra fide dikim zamanı geldiğinde yüzlek bir sürüm daha yapılmalı diskaro ve rotovatör gibi aletlerle toprak ufalanmalıdırFidelikteki fideler 10-15cm kadar büyüdüğünde de tarlaya şaşırtılmalıdırlar
Fidelerin tarlaya dikimi yağışlardan yararlanılacak şekilde;mümkün olduğu kadar erken (şubat-mart aylarında)yapılmalıdırFidelerin tarlaya dikimi tütün dikmede kullanılan fide dikim makinesi gibi alet ekipmanla yapılabileceği gibi elle de yapılabilir Dikimde sıra arası mesafenin ayarlanmasında yabancı ot mücadelesinin elle veya makine ile yapılabilme olanakları göz önüne alınmalıdırDekarda 14-15bin bitki alacak şekilde sıra arası ve üzeri mesafe ayarlanmalıdırÖrneğin;45cm sıra arası ve 15cm sıra üzeri olabilirDikimden sonra hemen can suyu verilmelidir
PLANTASYONUN BAKIMI:
İzmir kekiğine büyük çapta problem olan,bilinen hastalık ve zararlısı yokturBu nedenle yabancı ot kontrolü ve sulama dışında fazla bir bakım gerektirmeyen kimyasal tarım ilacı uygulanmayan ve uygulanması tavsiye edilmeyen bir bitkidir İzmir kekiğinden yüksek verim elde etmek için bu bitkinin yaz aylarında ve özellikle her bir hasattan sonra sulanması gerekmektedirYapılacak sulama sayısı toprağın özelliğine bağlı olarak değişmekte ve kumlu topraklarda bazı aylarda haftada iki sulamaya kadar çıkılabilmektedirSulama: yağmurlama, damlama, karık yöntem veya tava yöntemlerinden biri ile yapılabilirİzmir kekiği yetiştiriciliğinde karşılaşılan en büyük problem yabancı otla mücadeledirİlkbaharda mücadele edilmediğinde yabancı otlar önce gelişmektedir Onun yararlandığı besin maddelerine ortak olarak ve gölgeleme yaparak hem kekik plantasyonunun daha zayıf büyümesine neden olmakta hem de kaliteyi bozmaktadır
HASAT:
Yüksek yaprak verimi ve uçucu yağ oranı elde etmek için kekik plantasyonu %50 çiçeklendiğinde hasat edilmelidirHasat toprak yüzeyinin10-15cm üzerinde elle veya makine ile biçilerek yapılır İzmir kekiğinde bir yılda yapılacak biçim sayısı bitkinin yetiştirildiği ekolojiye ve bakım şartlarına bağlı olarak değişmektedirBu sayı Ege Bölgesinde bir üretim sezonunda üçe kadar çıkılabilmektedir3 biçim yapıldığında 1biçim Mayıs ayı ortalarında 2biçim Temmuz sonu 3biçim Ekim ayı ortalarında yapılmaktadır
KURUTMA:
Baharat olarak tüketilen kekik yapraklarının,canlı yeşil renkte olması istenirYaprakta meydana gelebilecek kararmalar ve renk değişimi kaliteyi düşürmektedirKaliteli ürün elde etmek için kekik gölge bir yerde kurutulmalı, üst üste 30-40cm’den daha kalın yığılmamalı ve kızışmaya meydan vermeyecek şekilde ara sıra karıştırılmalıdır
HARMAN :
Kurutulan kekiği pazarlayabilmek için sap ve yapraklarının birbirinden ayrılması gerekmektedirBu çok küçük alanlarda yapılan üretimlerde;kekik yığın haline getirilir ve bu yığın bir sopa yardımı ile dövülür ve sonra bir elek yardımı ile sap ve yaprakları birbirinden ayrılır Büyük çaplı üretimlerde ise;buğday ve benzeri ürünleri saplarından ayırmaya yarayan patoz veya biçerdöver gibi tarım makinelerinde gerekli hava ve elek yardımı yapılarak kekik yaprakları saplarından ayrılabilir
VERİM:
Şimdiyi kadar yapılan araştırmalar ışığında İzmir kekiğinden elde edilen kuru yaprak veriminin iyi tarla ve bakım koşullarında dekara ortalama400-500kgarasında değiştiği ancak bu verimin bakım şartları ve ekolojiye bağlı olarak 800kg’açıkabildiği gibi 100kg’a da inebilmektedir
KAYNAK :1- Tarve KöyşlBakYetişBilYay2003
2- DoçDrEBayram EÜ Tarla BitkBöl BültNo: 42
3- Dr AD Sarı,BOğuz ETAE Yayınları Kekik Tarımı

AROMATİK VE TIBBİ BİTKİLER

ADAÇAYI:

LATİNCE ADI: Salvia Officinalis

İNGİLİZCE ADI: Garden Sage

MAHALLİ ADLARI: Adaçayı, Ayı Kulağı, Misk Adaçayı, Diş Otu

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ VE ÜLKEMİZDEKİ YAYILIŞI:

Adaçayının bugüne kadar 500 türü tesbit edilmiştir Bu türler tropik ve subtropik bölgelerde dağınık olarak bulunurlar Ülkemizde ise yaklaşık 90 kadar salvia türü bilinmektedir Adaçayları bir ya da çok yıllık, çoğunlukla güzel kokulu, çalı görünüşünde ve tüylü bitkilerdir Ülkemizde Akdeniz ve Ege bölgelerinde; dağlarda, steplerde, tarım arazileri civarında ve ormanlık sahalarda yetişmektedir Tıbbi özelliği olan salvia officinalis l Ülkemizde tabii olarak yetişmemekte, ancak tohumu temin edildiğinde kolaylıkla kültüre alınarak yetiştirilebilmektedir

KULLANILAN BÖLÜMLERİ:Kurutulmuş Yaprakları

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI:

Adaçayı yapraklarının enfüzyonu ilaç sanayinde gargaralar ve şurupların bileşimine girerek boğaz ağrıları ve iltihaplarına karşı kullanıldığı gibi, dezenfekten, antiseptik olarak bunun yanında da mide ve barsak spazmlarını çözücü ilaçların yapımında değerlendirilir Ayrıca hoşa giden kokuları sebebiyle kozmetik sanayinde de geniş kullanım alanı bulunmakta, özellikle dinlendirici vasıftaki banyo köpüklerinin imalinde kullanılmaktadır Son yıllarda tedavi edici özelliği olan diğer bitkiler ile karıştırılıp poşet halinde hazırlanan çayları da piyasaya çıkmaktadır Uçucu yağda bulunan thujol zehirli bir madde olup; düşük dozlarda titreme ve halisünasyon yüksek dozlarda da saraya benzer titremeler akabinde uyuşukluk ve bitkinlik şeklinde etki ettiğinden günlük maximum doz önemli olup, genellikle enfüzyonu kullanılır

HALK ARASINDAKİ KULLANIMI:

Halk arasında çay gibi demlenerek (enfüzyonu) boğazdaki iltihaplanmalar, yorgunluk, sinir zafiyetine karşı kullanılır Ayrıca balve sirke ile karıştırılarak ruhi depresyonlar, şiddetli soğuk algınlıkları ve bazı kadın hastalıklarına karşı kullanılmaktadır İshal kesici ve iştah artırıcı olarak da faydalanılmaktadır

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ:

Yatıştırıcı, midevi idrar söktürücü, terletici, dinlendirici, ağız ve boğazlarda antiseptik, dezenfektan özellikleri vardır

VERİM:

Avrupa'da yeşil-yaş herba verimi, ilk yılda 300-400 kg/da ikinci ve üçüncü yıllarda 800-1200 kg/da arasındadır Ege bölgesinde yapılan bir denemede ilk sene 862 kg/da ikinci sene 2141 kg/da üçüncü sene, 2384 kg/da yeşil herba elde edilmiştir Gübre verilmeksizin yapılan üretimden ise 1238 kg/da; 5 kg/da azot verilince 2333 kg/da;10kg/da azot verilince 3481 kg/da yeşil herba alınmıştır (ilisulu -1992)

DIŞ TİCARETİ:

Doğada kendiliğinden üreyen adaçayları, toplanıp pazarlanır, alım satımı yapılır Halen batı ve güney illerimizde en çok olmak üzere hemen hemen tüm baharatçılarda satılmaktadır Fransa, Almanya, ABD ve diğer bazı ülkelerde üretimi yapılmaktadır Günümüzde en çok doğal yetişen adaçayları tüketilmektedir