Kanun-U Esasi (Kanun-U Esasî)

Osmanlı Devletinde, Sultan İkinci Abdülhamid Hanın emriyle 28 kişilik bir heyet tarafından hazırlanıp, 23 Aralık 1876?da kabul ve ilan edilen anayasa özelliğindeki kanun Devletin şeklini, çatısını, devlet içindeki teşrî (yasama), icra (yürütme), kaza (yargı) kuvvetlerinin birbiriyle münasebetini, bunların hangi organlar vasıtasıyla kullanıldığını ve ayrıca ferdin devlete karşı olan hak ve görevlerini tayin eden Kanun-u Esasî, 12 kısım ve 121 maddeden ibarettir

Osmanlı Devleti bir İslâm devleti olduğu için, İslâm hukukuna göre hazırlanmış, anayasa özelliğini taşıyan kanunnâmelerle idare ediliyordu Kanunnâmelerin dışında, 1808?de Sened-i İttifak, 1839?da Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu adıyla bilinen Tanzimat Fermanı ve 1856?da Islahat Fermanı gibi, anayasa özelliği taşımayan siyasî belgeler çıkarıldı Bu belgeler siyasî olup, genelde Hıristiyan Avrupa devletlerinin baskısıyla, Osmanlı ülkesindeki gayrimüslim tebaaya daha fazla hak ve imtiyaz verilmesi için düzenlendi

Tanzimat döneminden itibaren, tahsil için Avrupa?ya gönderilen şahıslar, batı kültürüyle temasa geçtiler Fransız İhtilali'nin ortaya koyduğu liberal fikirlerin etkisinde kalan gençler, bu fikirleri Osmanlı ülkesinde yaymaya çalıştılar Osmanlı Devletinin siyasî yapısını değiştirmek için kurulan ve Avrupa devletlerinden destek gören Yeni Osmanlılar Cemiyeti, meşrutiyet idaresinin kurulması için, içeride ve dışarıda faaliyet gösterdi Batı rejim ve müesseselerine hayran olan Midhat Paşa'nın da dahil olduğu Yeni Osmanlılar Cemiyetine mensup kimseler, başta padişah Sultan Abdülaziz Han olmak üzere, yüksek devlet makamlarında bulunan bazı şahsiyetler aleyhinde tertiplere giriştiler Yürütülen bu çalışmalar ve tertipler neticesinde Mahmud Nedim Paşa sadrazamlıktan alınıp yerine Mütercim Rüşdü Paşa getirildi Hüseyin Avni Paşa da Seraskerliğe (Genel Kurmay Başkanlığı) tayin oldu Kabinede değişiklik yapılarak Hayrullah Efendi Şeyhülislâmlığa getirildi Midhat Paşa ve arkadaşları, kurdukları türlü hile ve tuzaklarla, 30 Mayıs 1876?da Sultan Abdülaziz Hanı tahttan indirdiler ve Topkapı Sarayı'na hapsettiler Yerine de Beşinci Murad Hanı geçirdiler 4 Haziran 1876?da, Sultan Abdülaziz Hanı, Fer?iye Sarayında, bir suikastla şehit ettiler Sultan Beşinci Murad Han, bu işkenceli ölümü işitince, üzüntüden aklî dengesini kaybetti Doktorların Sultan Murad?ın tedavisine artık imkân kalmadığını raporla bildirmeleri üzerine, Bâbıâli?de toplanan vükelâ heyeti (Bakanlar Kurulu), Sultan Murad?ın tahttan indirilmesine ve İkinci Abdülhamid Han'ın tahta geçirilmesine karar verdi

Meşrutiyet idaresini getireceğini vâdeden Sultan İkinci Abdülhamid Han, 31 Ağustos 1876?da tahta çıktı Meşrutiyet idaresinin esaslarını belirleyecek Kanun-u Esasî?yi hazırlamakla, Midhat Paşayı görevlendirdi Ön hazırlık olmak üzere, yirmiye yakın proje hazırlandı Çeşitli Avrupa anayasaları tercüme edildi Midhat Paşanın 57 madde ve dokuz bölüm olarak hazırladığı ?Kanûn-i Cedîd? adlı proje, dengesiz bir meşrutiyet rejimi taslağı olduğu için kabul görmedi Hazırlanan diğer projeler de incelenip, Kanun-u Esasî?yi hazırlamak üzere, Cemiyet-i Mahsûsa adı verilen 28 kişilik bir özel komisyon teşkil edildi Bu komisyonun başkanı olarak, bazı eserlerde Server Paşa, bazılarındaysa Midhat Paşa geçmektedir Ziya Paşa ve Namık Kemal?in de yer aldığı bu komisyon, uzun münakaşalardan sonra, yüz kırk maddelik bir projeyi Padişah?a takdim etti Sultan Abdülhamid Han, hazırlanan bu taslağın bir defa da Heyet-i Vükelâ (Bakanlar Kurulu) tarafından görüşülmesini istedi Vükelâ heyeti, Midhat Paşanın konağındaki, uzun süren tartışmalardan sonra hazırladığı son taslağı Padişah?a takdim etti Sultan Abdülhamid Han da kendisine sunulan taslakta bazı değişiklikler yapıp, tasdik ettikten sonra, ilan edilmek üzere, daha dört günlük sadrazam olan Midhat Paşaya gönderdi Kanun-u Esasî, 23 Aralık 1876'da, Bâbıâli?de yapılan bir törenle ilan edildi Bu sırada, batılı devletlerin, Osmanlı ülkesindeki gayrimüslim tebaayla ilgili yeni düzenlemeleri zorla yaptırmak üzere topladıkları Tersane Konferansı, Haliç Tersanesinde devam ediyordu Kanun-u Esasî?nin ilan edildiğini bildiren top seslerinin duyulması üzerine söz alan Hariciye Nazırı Saffet Paşa; ?Bu işittiğimiz top sesleri, Kanun-u Esasî?nin ilanını müjdelemektedir? dedi ve gayrimüslimlerin haklarının, Müslümanlarla eşit hale getirildiğini belirtti ?Artık toplantımız lüzumsuz olur? dediyse de, Avrupa devletlerinin temsilcileri, hiç aldırış etmeyerek toplantıya devam ettiler Midhat Paşa ve taraftarlarının, Avrupalılara yaranmak için hazırladıkları ve Sultan İkinci Abdülhamid Hana kabul ettirdikleri Kanun-u Esasî?nin ilan edilmesine ?Çocuk oyuncağıdır? diyerek karşılık verdiler