Soyağacı (Şecere) Nasıl Hazırlanır? Soyağacı Hazırlama Örneği Çizimlerle

Soyağacı (Şecere) nasıl hazırlanır? Soyağacı Hazırlama Örneği Çizimlerle


Soyağacı (Şecere) nasıl hazırlanır? Soyağacı Hazırlama Örneği Çizimlerle

Birkaç sene evvel tanınmış bir halkla ilişkiler uzmanının konferansını dinlemiştim Hatırladığım kadarıyla, yeni çağda globalleşme ile beraber, ferdiyetçiliğin ön plana çıkacağını, bir zaman sonra insanların soyuna alâka duyacağını söyleyerek, "Herkes şimdiden soyuyla alakalı bilgileri toplasa iyi olur!" demişti Gerçekten son zamanlarda soyuna alâka duyan, bu hususta araştırmalar yapmak isteyenlerin sayısında artış müşahade ediliyor Ekonomik bakımdan rahatladıkça, insanlar böyle romantik sahalara yönelmeye fırsat buluyorlar Öteden beri ilm-i neseb ile, yani genealojiyle uğraşan birisi olarak bana da bu hususta çok danışan oluyor Bu sebeple bildiklerimi yol göstermek bakımından arzetmek iyi olur diye düşündüm
Öteden beri Avrupa'da, hatta bu gibi hususların çok önemsenmediği düşünülen Amerika'da insanlar soylarına alâka duyuyorlar Dedelerinin nereden geldiğini, geçmiş kuşakların hususiyetlerini merak ediyorlar Bu hususta internette siteden geçilmiyor Bugün bile Almanya'da adım başı soylu insana rastlanıyor Bunlar terbiyeleri, nezaketleri, kültürleri ile, herkeste gizli bir hürmet uyandırıyor Fransa gibi memleketlerde ise soylulara eksantrik insanlar muamelesi yapılıyor Onun için buralarda -bilhassa Rus asıllı- pek çok sahte asil yaşar; etrafının merak ve ilgi odağı olmayı fırsat bilir; esasen çoğu da bundan öte bir menfeat görmeden yaşar giderler
Maalesef neseb bilgisine en uzak milletlerden birisi de biziz Ellerinde şeceresi olan aile yok denecek kadar azdır Bunun bence iki sebebi var Birincisi Türk-İslâm kültüründe neseb üstünlüğünden ziyade ahlâk üstünlüğüne kıymet verilmesidir İkinci sebep de ata ve dedelerimizin yaşadığı harp, işgal, hastalık, göç gibi felaketlerin böyle lükslere imkân bırakmamış olmasıdır Böyle bilgiler nesiller arasında kültür aktarılmasıyla intikal eder Dedeler, nineler gündelik işlerden artık ellerini çekip köşeye oturduklarında torunlarına kendi dede ve ninelerinden işittiklerini anlatacaklardır Bizde genç nüfusu tüketen harbler sebebiyle nesiller bundan mahrum kalmıştır Şarkta yazılı vesika geleneği de zayıftır Resmî yönü olmadıkça aile ile ilgili bilgiler yazıya geçirilmiş değildir Hele hâtıralarını yazan, yok denecek kadar azdır Dünyaya nizam vermiş koca padişahlar bile hayatlarını kayda değer görmemişlerdir Eskiler tevazuda o derecede idiler* ki, kendilerini ve ailelerini anlatılacak, hele yazılacak kıymette hiçbir zaman görmemişlerdir Ne yapalım, hâtırat yazmak ve şecere çıkarmak âdeti bize yakında biraz Batı'dan geldi
Şimdi birisi kalksa da soyunu araştırsa, muhtemeldir ki çok kimse ona bunun faydasızlığı yönünde ikazlarda bulunacaktır Halbuki hiçbir faydası olmasa, zamanını değerlendirmek, okuma zevki ve araştırıcı vasıfları kazanmak, ayrıca sosyalitenin artması ve akrabalarla yakın münasebetler kurmak gibi pek çok pratik fayda elde edilebilir Bunun için meraklısına vakit çok geçmeden eldeki imkânları kullanarak kendi aileleriyle alâkalı araştırma yapmalarını tavsiye edecek; şecerelerini çıkarabilmeleri için bilebildiğim bazı yollar göstermeye çalışacağım

Ailenin ihtiyarları
Şecere çıkarmak isteyen kimsenin ilk yapacağı iş, bir an evvel ailesinde yaşayan ihtiyarları konuşturmalı; bunların anlattıklarını teyp, kamera ve yazı ile tesbit etmelidir Bunda gevşek davrananlar, ihtiyarların birer birer göçüşüyle pişman olurlar İhtiyarların bazıları çok berrak hâfızalıdır, zeki ve uyanıktırlar Bunların vereceği bilgi de çok aydınlatıcıdır Ancak bu vasıfları taşımayanlar, zaten fazla bir şey bilmez ve sırf ihtiyar diye verdikleri bilgilere güvenmek de insanı yanlış neticelere götürür Yakın zamanda yaşanan harp, muhacirlik gibi felaketler sebebiyle bir nesil baba ve dedelerini görememiş; bu sebeple kuşaklar arasında kültür ve bilgi aktarılması çok noksan kalmıştır Bazı ihtiyarlar, çevresinde, "şecereci" olarak tanınır Çocukluklarında kendi aile büyüklerine yetişmişler; bunların anlattıklarına kulak misafiri olmuş ve hayat boyu kafalarını da fazla yormadıkları için işittiklerini hâfızalarında tutmuşlardır Tanıdığım böyle çok kimse vardı Bunlardan birisi, çocukluğunda, çocukların büyüklerin yanına pek sokulmadığı zamanlar olmasına rağmen, mangalda kahve pişirme vesilesiyle, baba ve dedesinin, misafirlerine anlattıklarını dinlemiş ve bütün teferruatıyla hatırında tutmuştu Böyle kimselerin verdikleri bilgiler ele geçmez birer hazinedir Eskiden erkekler, çocuklarla ciddi konularda fazla konuşmazlardı; hatta hiç konuşmazlardı Ancak kadınlar daha konuşkan ve meraklı oldukları için, yaşlı kadınlarda yakası açılmadık çok kıymetli bilgiler vardır
İhtiyarların verdikleri bilgileri başkalarına da sorarak teyid etmedikçe hemen doğru kabul etmemelidir Ancak soracak başka kimse yoksa o bilgiyi aldığı ihtiyarı bir başka zaman yine konuşturarak o bilgiyi aynı şekilde anlatıp anlatmadığına bakmalıdır Aynı şekilde anlatırsa, mesele yoktur Anlattığının doğru olması kuvvetle muhtemeldir Tenâkuz (çelişki) varsa, anlatılanlara ihtiyatla yaklaşmalı, ancak aslâ ihmal etmemelidir İhtiyarların çoğu zaman hissî davranıp, hâdiseleri ve kişileri istedikleri gibi anlattıkları mâlumdur Şahsî ve tarihî düşmanlıklar, bunların verdikleri bilgilere çok tesir eder Bunlara karşı da uyanık olmak lâzımdır
İhtiyarların kullandıkları tarihlendirme usulünü de iyi bilmek gerekir Onlar tarihleri hep o zaman vukua gelmiş meşhur hadiselere göre verirler: Seferberlikten (1914) bir yıl önce doğmuşum Muhacirlikte (1916) iki yaşındaymışım Yemen askerleri giderken (1905) ölmüş Yunanlılar giderken (1922) doğmuş Tifo salgınından iki yıl sonra evlenmiş Filanca öldürüldüğünde oturuyormuş (yani altı aylıkmış) Felan evlendiğinde, filan kırk günün ölmüşü idi! gibi Verilen hâdiselerden tarihleri çıkarmak gerekmektedir Bunun için de hem tarih bilgisinin, hem de sosyal mâlumâtın gelişmiş olması lâzımdır Meselâ Anadolu'da "Babası öldüğünde danaları otlatıyormuş" sözünden o kimsenin altı-yedi yaşında olduğu anlaşılır Çünki ancak bu yaştaki bir çocuk dana otlatabilir Akranlıklar, yaşları tesbitte çok yardımcı olur Felan filanla yaşıt dendi mi, o birisinin doğum tarihi tesbit edilmişse diğerini tesbit kolaydır Ancak arada bir yıl oynayabilir Çünki sözgelişi bir yılın ekim ayında doğan ile ertesi sene nisan ayında doğan halk arasında yaşıt kabul edilir ama, aslında farklı yıllarda doğmuşlardır Halkın akran dediğine de çok itibar etmemelidir Çünki bazen bir çocuk iri ve gösterişlidir, kendinden büyüklerle arkadaşlık eder; bunları beraber görenler akran zannedebilir, halbuki aralarında iki-üç yaş olabilir
Bir de ihtiyarlar ya kendi yaşlarını çok büyültür, başkalarını küçültür; veya tam aksini yaparlar Ekseriya birincisi erkek, ikincisi kadınlara mahsustur Bunlara mühim hâdiselerde kaç yaşında olduğunu sorarak gerçek yaşlarını öğrenmek mümkün olabilir Mesela "Seferberlikte kaç yaşındaydın?" diye sorulur Seferberlik 1914 senesindedir Memur çocukları umumiyetle nüfus sicilline doğru yazılmışlardır Bir de enteresandır, cumhuriyetin ilk yıllarında ailesinin beşinci çocuğu olanlar günü gününe yazılıdır Çünki 1950'ye kadar yol vergisi vardı Herkes o zaman için mühim bir meblağ tutan altı-yedi liralık bu vergiyi vermek, aksi takdirde her sene onbeş gün yol yapımında amelelik yapmak mecburiyetindeydi Ancak nüfusu arttırma tedbirleri cümlesinden olarak beş çocuğu olanlar yol vergisinden muaf oluyordu Bu mükellefiyetten düşmek için babalar beşinci çocuklarını hemen nüfus sicilline yazdırırlardı Yoksa çocuklarını doğar doğmaz nüfusa yazdırmak kimsenin âdeti değildi Çoğu zaman erkek çocukları -o da köylerinde varsa- mektebe giderken; kız çocukları ise izinnâme çıkarılırken, yani evlenirken, hatta evlenip doğan çocukları mektebe kaydolurken nüfusa yazılırdı
İhtiyarlardan bilgi alırken aylar hususunda da dikkatli olmalıdır Anadolu'da, Aralık karakış, ocak zemheridir Şubat gücük, nisan avril, mayıs veya haziran kiraz ayı, temmuz orak ayı, ağustos harman ayı, ekim avare ayı, kasım koç ayıdır Bir de rumî takvime göre aylar bugünkinden 13 gün sonra başlar Rumî takvime göre 13 Mart, bugün kullanılan Gregoryen takviminin 1 Mart gününe tekâbül eder Eski martın dokuzunda kocakarı soğukları (berdelacûz), eski nisanın beşinde öküz soğukları (sitte-i sevr) başlar Hıdırellez yeni mayısın altısındadır Her yerin iklim ve ziraat hususiyetlerine göre ayların ismi ve başlangıcı değişir Tütüne göre, fındığa göre, incire göre, pancara göre aylar tayin edilir Yaylaya gidiş, yayladan geliş, bağ bozumu hep mühim tarihlerdir Tarihleri tesbit ederken, bu gibi tabiî hâdiseler hakkında da mahallerine göre bilgi sahibi bulunmak gerekir

Nüfus sicilleri
Şecere araştırması yapacak kimsenin daha sonra yapacağı iş, nüfus kaydının bulunduğu kazânın nüfus müdürlüğüne giderek nüfus sicillerini tetkik etmektir Maalesef bunlar çok da eski değildir ve Avrupa'daki kilise kayıtlarına benzer kayıtlar bizde tutulmamıştır Hıristiyanlıkta vaftiz dine girişin ön şartı olduğundan, kiliselerde vaftiz kayıtları muntazaman tutulurdu Ayrıca asalet Avrupa'da sosyal statü sembolü olduğu için, aile kayıtlarının tutulmasına çok ehemmiyet verilmiştir Bu sebeple Batı dünyası nüfus kayıtları bakımından Doğu'dan çok iyi durumdadır
Türkiye'de elde bulunan ilk nüfus sicilleri 1250/1834 ve 1255/1839 tarihlidir Sultan II Mahmud zamanında başlanan nüfus sayımı sonrasında tutulan bu defterlerde (askerî maksadlarla yapıldığı için) sadece erkek nüfus ve yaşları ile beraber tımarla alâkalarının olup olmadığı yazılmıştır Her köy hânelere ayrılmış; her hânede bulunan erkek nüfus kaydedilmiştir 1839 yılında başlayan ikinci sayım, uzak vilâyetlerde, meselâ Erzurum'da ancak 1844 yılında tamamlanabilmiştir Bu sayımın defterleri İstanbul'da Başbakanlık Arşivi'ndedir Çoğu tasnif edilmemiş bu defterler, millî güvenlik endişesiyle olsa gerek, incelemeye açık değildir
İkinci nüfus tahriri Sultan Hamid zamanına aittir ve 1303/1887 tarihlidir Bu tahrire ait defterlerde kadın nüfus da yazılıdır Her köy haneleriyle beraber tahrir edilmiştir Her hâneye bir numara verilmiştir Bu hânenin reisi olan erkek lakabı ve babasının adıyla kaydedilmiştir Sonra o hane reisinin varsa erkek ve kız kardeşleri, yeğenleri ve amcazadeleri yazılmış; sonra varsa annesi ve ceddesi (büyükannesi) yazılmış; bilahare de bu tarihten sonra dünyaya gelenler kaydedilmiştir Herkesin doğum tarihi vardır; ancak çoğunun ölüm tarihi kaydedilmemiştir Erkeklerin askerlik vaziyeti ehemmiyetle işlenmiş; askere duhulleri, ihraçları, varsa sakatlıkları, bedel-i nakdi verip vermedikleri, rediflikleri hep kayıtlıdır Ayrıca beratlı cami imam-hatibliği gibi vazifeler de kaydedilmiştir (Eskiden camilerde ancak İstanbul'dan izinli olan imamlar Cuma kıldırıp hutbe okuyabilirlerdi Böylelerinin adlarının yanında bâ-berat-ı âlî camii imam ve hatîbi yazmaktadır) Kızlardan tahrirden sonra (1303/1887) evlenenlerin, evlendikleri mahalle veya köy ile sicildeki hane numaraları gösterilmektedir Gayrımüslimler için aynı usulde ayrı defterler tutulmuştur Şecere araştırmacısı bu defterlerden 1887 yılında hayatta bulunan dedesinin babasını öğrenebilir Bu defterler sonradan umumiyetle Ankara'da bulunan nüfus arşivlerine gönderilmiştir Çoğu kayıp, yanmış, yıpranmış haldedir ve tetkiki hemen hemen mümkün değildir Tek tük böyle defterlerin Ankara'ya gönderilmeyip, mahallerinde kalmış olanları da vardır Bu takdirde yanına iyi Osmanlıca okuyabilen bir kimseyi alıp; nüfus müdürüne rica ederek, hatta çoğu zaman birinin tavassutuyla nüfus müdürlüğü arşivinden bu defterleri bulup tetkik etmek gerekir Devlet, bir takım siyasî sebeplerle, bu sicilleri de araştırmacılara açmamaktadır
Üçüncü sayım 1321/1905 tarihlidir ve çoğu kazâlarda bunlar yeni yazıya çevrilerek bugünki sicillerin esasını teşkil etmektedir Bu defterler 1303/1887 tarihli olanlardan daha etraflı ve temizdir Bunlardan da 1905 tarihinde yaşayan dedenin babasının adı öğrenilebilir
1905 tarihli sicilleri elde bulunmayan kazâlar vardır Bazı yerlerde Birinci Cihan Harbinde veya Yunan Harbinde nüfus dairelerinde çıkan yangınlar sebebiyle 1905 tahririne ait nüfus sicil defterleri harab olmuştur Veya başka sebeplerle bu defterlerin bir kısmı kaybolmuştur Bunun üzerine 1925 yıllarında yapılan şifahî tahrir esas alınarak nüfus sicil defterleri hazırlanmıştır Bu takdirde araştırmacı ancak bu tarihte hayatta olan dedesinin babasını ve aile isimlerini öğrenebilecektir Ancak bu sicillerde erkeklerin doğum tarihleri birkaç yıl küçük yazılmıştır; hatta sekiz yıla kadar küçük yazılanlar vardır Bunun sebebini harplerin çok olduğu bir nesil için izah kolay: Askere geç gitsin; o zamana kadar hem evlenip çocuğu olsun; hem çalışıp aileye bir faydası olsun; hem de gücü kuvveti yerine gelsin ki askerlik meşakkatlerini göğüsleyebilsin Bunun için bilhassa 1925 tahririnde erkeklerin doğum tarihlerine çok itibar etmemelidir Kızlarda böyle bir problem olmadığı ve esasen nüfus sicilline evlenirken yazıldıkları için onların doğum tarihleri umumiyetle doğrudur
Nüfus sicillerinin tamamı 1978 yılında latin harflerine çevrilmiştir ve bu esnada da bazı yanlış okumalar olmuştur Bilhassa mahallî isimleri, yabancı nüfus memurları farklı okumuş ve yazmışlardır
Eğer yakın bir tarihte nüfus kayıtları başka bir şehre aldırılmışsa, bu takdirde önceki nüfus sicillerinin de tetkiki gerekecektir Kafkas ve Rumeli muhacirleri bu bakımdan daha az şanslıdır Hele 1924 yılında mübadele ile gelen muhacirler, ancak 1924 tarihinde yaşayan en yaşlı atalarının babasını öğrenebileceklerdir Maamafih yurt dışında kalan nüfus sicillerine ulaşmak da artık çok zor değildir Bunlar bizdekilerden çok daha muntazam bir şekilde muhafaza edilmektedir
Nüfus sicillerinde o aileden kaç hane varsa umumiyetle peş peşe ayrı ayrı gösterilir Ancak her aile kütüğünün başında o ailenin kütüğe kayıtlı ilk mensubunun isminin üzerinde ailenin lakabı da kaydedilir Bu lakaptan farklı sıralardaki haneler arasındaki akrabalık tesbit edilebilir Bu aile reislerinden birinin aile reisi diğerinin kardeşi, amcazadesi veya daha uzak bir akrabası olabileceği gibi, oğlu da olabilir Çünki bazen babalar, eski Türk geleneklerine uygun biçimde, en büyük oğullarını mal verip ayırmakta, yani ayrı ev açmaktadır Bu takdirde bu oğul ayrı bir hane teşkil eder bu aynı ailenin farklı hanelerinin akrabalık derecesini tesbit her zaman kolay olmayabilir Bu takdirde aile içinde yaygın bilgilerden ve aile büyüklerinin beyanlarına başvurulur Bu da bir netice vermezse hane reisleri arasındaki akrabalık derecesini tesbitte bazı ipuçlarından istifade edilir Mesela, bir hane reisinin adı Ahmed, babasının adı da Hüseyn olsun Aynı aileden bir başka hane reisinin adı da Yahya, babasının adı da yine Hüseyn olsun Bu ikisinin kardeş oldukları ve babalarının adının da Hüseyn olduğu tahmin edilebilir Yine mesela aynı aileden farklı hane reislerinin oğullarının adı aynı ise bunların da kardeş olduğu söylenebilir Çünki insanlar oğullarına umumiyetle babalarının adını koymayı tercih ederler Aynı aileden bir hane reisinin adı Cemal, baba adı Cafer olsun Bir başka hane reisinin adı Cemal, baba adı da Halil olsun Aynı aile ismini taşıyan bu Cafer ile Halil'in kardeş ve babalarının adının da Cemal olduğu tahmin edilebilir Yine mesela aynı aileden bir hane reisinin adı Ebubekir, diğerinin adı Ömer, bir diğerinin adı Osman, bir diğerinin adı da Ali ise bunların kardeş olduğu tahmin edilebilir Çünki halk arasında kardeşlere dört halifenin ismini bir arada koymak adettir Ya da Hasan ile Hüseyn adını taşıyan iki hane reisinin kardeş olduğu söylenebilir Çünki Anadolu'da bu iki ismi iki erkek kardeşe koymak adettir Şu kadar ki bunlar birer tahminden ibarettir, ancak bu tahmid de, eldeki kısıtlı imkânlardan birisidir

Takvimler
Nüfus sicillerinde eski tarihler rûmî/mâlî takvime göredir 1341/1925 tarihinden itibaren yeni takvim kullanılmıştır Eski yıla 584 eklenirse yeni yıl bulunur Mesela, 1330 yılına 584 eklenirse 1914 çıkar Ancak eski yıl mart ayında başlardı, yani mart birinci aydı Mesela, 1330 yılı 1914 yılının Mart ayıyla başlar 1914 yılının şubat ayı da 1329 yılının son ayıdır Ayrıca rûmî yıl, milâdî yıldan 13 gün sonra gelir Bu, yirminci asır itibariyledir Ondokuzuncu asır için 12, onsekizinci asır için 11 günlük, onyedinci asır için 10 günlük fark vardır 1917 yılına tekâbül eden 1332 yılının şubat ayında bu 13 günlük fark kaldırıldı ve yine 1917 yılına tekâbül eden 1333 yılı ocak ayından başladı 1945 yılından evvel ekim ayına teşrinevvel veya birinci teşrin, kasım ayına teşrinsani veya ikinci teşrin, aralık ayına kânunevvel veya birinci kânun, ocak ayına da kânunsani veya ikinci kânun denirdi Bu mevzuda Faik Reşit Unat'ın Türk Tarih Kurumu yayını olan Hicrî Tarihleri Milâdî Tarihe Çevirme Kılavuzu faydalıdır
1089/1678 senesinden itibaren sadece malî hususlarda mâlî sene adıyla rûmî takvim (julien takvimi) kabul edilmiş; ancak yıllar yine hicret esasına göre hesab edilmiştir 1205/1790 ve 1256/1840 tarihlerinden itibaren malî senenin kullanılma sahası genişletilerek bütün resmî evraklarda bu takvim kullanılmaya başlanılmış; hicrî takvim de bunun yanısıra kullanılmaya devam etmiştir 33 senede bir yıl siviş yılı sayılarak atlanmış, böylece her iki takvimde de yıllar aynı olmuştur 1287/1870 yılında bu yapılmamış, böylece iki takvim arasında yıl farkı doğmuş ve giderek artmıştır

Resmî arşivler
Soyunda devlette vazife almış kimseler varsa, bunların isim ve biyografisine ışık tutacak bilgiler, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunur Son yıllarda devlet memurluğu yapmış olanların isim ve kısa hal tercmeleri Sicill-i Ahvâl Defterleri'nde bulunabilir Soyunda tımarlı sipahi bulunanlar, bu dedeleriyle alakalı kısıtlı bilgiye Başbakanlık Arşivi'ndeki tımar kayıtları ve ruznamçelerde ulaşabilirler Şunu da eklemek gerekir ki, bu defterler 2000'den fazladır ve istifadesi fevkalâde zordur Anadolu köylerinin kayıtları tapu tahrir defterleri, avârız defterleri, temettüat defterleri ve kefâlet defterlerinde bulunabilir Bunlarda ise yalnızca mülke tasarruf eden şahsın ismi bulunur Soyisim zaten yoktur; lâkap ise zikredilmez; nâdiren baba adı geçer Anadolu ve Rumeli topraklarının çoğu devlete ait (mîrî) toprak olduğundan ve sürekli yer değiştirme ve göçler sebebiyle bunlardan muntazam aile kaydını takip etmek zor, hatta imkânsız gibidir Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde çalışabilmek için yazılı müracaat ederek önceden izin almak gerekir İnternetten de üye olunarak kataloglara ulaşmak mümkündür Nihayet bulunan vesikalardan bir şey çıkarabilmek için Osmanlıca el yazılarını okuyabilmek gerekir
Tanzimat devrinden sonra çıkarılan tapu nizamnâmesi ile 1864'den itibaren modern mânâda muntazam tapu defterleri tutulmaya başlanmıştır Bu tapu defterleri umumiyetle mezkûr şehir veya kazânın tapu dairesi arşivindedir Köy ve mahallelerin ayrı ayrı defteri yoktur Arazi ve emlâk üzerinde yapılan bütün muameleler, tarih sırasına göre aynı defterde kayıtlıdır Bunun fihristinden alâkalı mülk veya arâzi bulunarak buradaki bilgilere ulaşılabilir Şu kadar ki bu kayıtlarda daha ziyade mülk veya arâzinin tafsilatı verilir Mâliki veya muameleyi yapanlar hakkında fazla bilgi bulunmaz Ancak baba ismi veya muamelenin yapıldığı tarih bir ipucu verebilir
Tanzimat'tan (1839) sonra mecburî askerlik başlamış ve askerlik şubeleri kurulmuştur Bu şubelerden kayıtları da yol gösterici olabilir Maamafih bu arşivler de her yerde iyi durumda değildir Ülkemizde bugün arşivcilik şuuru maalesef zayıftır Mahallî şubelerdeki arşivler, mensupları askerlik çağını geçirdikçe Ankara'ya gönderilmiştir Bunlar millî savunma arşivinde muhafaza edilmektedir
Aile ferdlerinden vakıf kuranlar varsa, vakıf sicilleri de ehemmiyet taşır Aynı zamanda mahallî mahkeme sicillerinden -nâdiren de olsa- aile tarihi ile alâkalı bilgi elde edilebilir Bu siciller Ankara'daki Millî Kütüphane'de; İstanbul sicilleri ise İstanbul Müftülüğü'ndedir

Aile arşivi
Şecere ve aile tarihi hazırlanmasında, ailenin hususî arşivi de çok mühimdir Aile arşivini, ailenin atalarıyla alâkalı fermanlar, tapular, mektuplar, hâtırat ve günlükler, resmî veya gayrıresmî evrak, senedler vs teşkil eder Vaktiyle yangınların vak'a-yı âdiyeden olduğu zamanlarda, her ailenin bir yangın kuttusu vardı Metalden yapılma bu kutuda, aile evrakı saklanır; yangın vukuunda kaçarken fırsat varsa yalnızca bu kutu alınırdı Aile arşivinde çok enteresan eşyalar da bulunabilir Bir ahbabımın evinde gördüğüm dedelerinden kalma bakır sahanın altında, sahanın ilk sahibinin ve babasının ismi ile beraber sahanın alındığı tarih hakkedilmişti [Eskiden çalınıp kaybolmasına mâni olmak için bakır kaplarda sahibinin mührü bulunurdu] Ülkemizde bilhassa son zamanlarda yaşanan harb, göç, âfet vs hâdiseler sebebiyle pek çok ailenin arşivi olmadığı gibi, olanlar da pek istifade edilebilir durumda değildir

Mezartaşları
Soyuna dair bilgiler toplamak isteyenlerin müracaat edeceği mühim bir kaynak da mezartaşlarıdır eski mezar taşları, aile büyüklerinin isimleri, vefat tarihleri, meslek ve meşrebleri hakkında bilgi verebilir Bunun için Osmanlıcanın farklı yazı stillerini okuyabilmek ve mezarlıklar arasında bazen saatlerce, hatta günlerce dolaşmak icab edebilir Çünki tabiatiyle bu eski mezarlıkların kayıtları tutulmuş değildir Bir milletin hâfızası ve bir vatanın tapu senedleri mesabesindeki mezarlıklar bakımından maalesef ülkemiz hiç iyi durumda değildir 1930'lu yıllarda bir asrî mezarlık furyası başlamış; Anadolu'nun hemen her yerinde çoğu şehrin içinde kalan eski mezarlıklar kaldırılarak buraları şehir parkı yapılmış veya üzerine bina inşa edilmiştir Mezarların bir kısmı aileleri tarafından nakledilebilmişse de çoğu nakledilemeden kalmış, bu mezarların taşları da ya toprağa gömülmüş, ya kanalizasyon ve kaldırım taşı olarak kullanılmış, ya da mezarcılar tarafından sökülerek kazınmış ve yeni taş olarak satılmıştır Bu söylediklerimiz şehir ve kasaba mezarlıkları içindir Köylerde ise ekseriya mezarların başında taş bile yoktur

Soyisimleri
Bildiğim kadarıyla dünyada soyadı almanın kanunen mecburî olduğu tek ülke biziz Avrupa ve diğer ülkelerde soyadı çok yaygın ise de mecburî değildir Hele asillerin soyadı yoktur Hanedanlarının veya ünvanlarının câri olduğu yerin ismiyle anılırlar Osmanlı Devleti zamanında her ailenin bir lâkabı vardı Ancak bu tatbikat resmî olmadığı için soyadı yerine geçmezdi Maamafih nüfus sicillerinde bu lâkaplar zikredilmiştir Resmî kayıtlar umumiyetle baba ve gerekirse dedelerin ismiyle, bazen de şahsın memleketi yazılarak tutulurdu 1934 tarihinde soyadı kanunu çıkarılarak herkesin soyadı alması mecburiyeti getirilmiştir Ancak soyadı seçme keyfiyeti şahısların tercihine bırakılmıştır Bu sebeple aynı aileden gelenler, hatta birkaç kardeşin her birinin farklı soyadı olabilmiştir Ayrıca eski lakapların soyadı alınmasına da umumiyetle engel olunmuştur Çoğu yerde soyadını şahıslar almamış; mülkî makamlar tarafından hiçbir esasa dayanmadan rastgele soyadları verilmiştir Bu sebeple Türkiye'de soyadları, aile tarihi hakkında hiçbir fikir veremez Ancak çok az sayıda uyanık kişiler, ailelerinin tarihini hatırlatacak şekilde meslek, köy isimlerini veya atalarından birinin ismini soyadı olarak almıştır Keçeci, Pazarcık, Hacıalioğlu gibi

Şecere hazırlama tarzı
Şecere ağaç demektir Aslında neseb şeceresi demek lâzım, ama kısaca şecere deniyor Şecerenâme de denir Soyağacı bunun yeni türkçesidir Aile soyuna mensup kimselerin adları ağaç şeklinde gösterildiği için bu adı almıştır Aslında her nesil bir öncekinin dalı, meyvesi sayılıyor Bu bakımdan ağaç güzel bir benzetmedir
Şecere hazırlamada iki usul vardır Bunlardan birincisi şema usulüdür İkincisi nüfus sicili benzeri usuldür
Bunlardan birincisinde en eski dedenin ismi yazılıyor Altına çizilen çizgiye ok halinde aşağıya doğru çocuklarının ismi yazılıyor Her ismin altına çocukları aynı doğru üzerinden çıkan oklarla gösteriliyor Amerikan usulünde ise en eski dedenin ismi yazılıyor ve buna bir numara veriliyor Altına bütün çocukları yazılıyor ve hepsine birer numara veriliyor; ancak bu numaranın ilk rakamı babalarının numarasıyla aynı oluyor Evlilikler küçük harf ile gösteriliyor Böylece aşağıya doğru nesiller yazılıyor Misal olarak: Dip dedenin adı Ahmed; Ahmed'in ikinci evliliğinden olan ikinci çocuğu Ali; Ali'nin dördüncü çocuğu Mehmed; Mehmed'in de ilk çocuğu Hasan olsun Şecerede Hasan'ın isminin başında, 1b 241 bulunacaktır Her şahsın doğum, evlilik, boşanma ve ölüm tarihi, varsa lakabı, eşinin/eşlerinin ismi, eşinin anne ve babasının ismi de yazılır Kız çocuklarının çocuklarını gösterip göstermemek isteğe bağlıdır Çünki ilm-i neseb (jenealoji) kâidelerine göre artık bu başka bir aile sayılır
1Bahçeli Kahramanzade Ahmed Ağa 1875-1929
1aGüzelköylü Hacıağazade Ayşe Edibe (Veli ve Hadice) 1878-1899, ev1898
1bBahçeli Körkamiloğullarından Behiye (M Emin ve Hasene) 1885-1960, ev1899
1cBahçeli Tepecikgilden Neriman (Yusuf ve Kerime) 1899-1972, ev 1919
1a1Mehmed 1899-1899
1b1Fatıma 1902-1980
11aİstanbullu Ömer Çiftçioğlu (Hüseyn ve Güzide) 1895-1946, ev1919
1b2Ali Kahraman1906-1973
1b2aİstanbullu Nuriye (Tahir ve Gülsüm) 1914-1990, ev1933
1b3 Ömer Kahraman 1910-1963
1b3aAdanalı Nevin Öztürk (Süleyman ve İffet) 1914- , ev 1935, boş 1945
1b21Sâkine 1934-1934
1b22Nefise 1937-1938
1b23Lütfiye 1940-1941
1b24Mehmed Kahraman 1943-
1b24aHediye Toprak (Mehmed Ali ve Ayşe) 1947- , ev1969
1b241Hasan Kahraman 1970-
1b241aNurhayat Demir (Osman Nuri ve Münevver) 1974- , ev1995
1b241a1Turan Kahraman 1996-
1b242Hüseyin Kahraman 1972-
1b242aLeman Özturan (Orhan ve Jale) 1978- , ev 2000
1b242a1Merve Kahraman 2002-

Ülkemizdeki ailelerin şeceresi her zaman bu kadar kısa ve derli toplu olmayabilir Bu sebeple bu usul hazırlanması kolay, ama istifadesi zordur Bir şahsın bütün çocuklarını bir sayfada görmek çoğu zaman mümkün olmaz; dipteki isim ile torunlar arasında bazen irtibatı kurmak da zorlaşır Öteki usul hazırlanması zor olmakla beraber kullanışlıdır Gerçi eldeki metne sığdırmak problem olabilir; nitekim sayı arttıkça şema genişleyecektir Ama bakıldığı zaman bütün nesilleri bir arada, derli toplu ve çıktıkları asıllarla beraber görmek mümkündür
Şecerelerde 1934 yılını idrak eden ve soyadı alan kimselerin soyadı da gösterilebilir Vâkıa umumiyetle aynı ailenin mensupları aynı soyadını taşıyacağından, şecerede sadece isimleri göstermek de kâfidir
Şecerede herkesin ismi, varsa lâkabı, doğum ve ölüm tarihi yazılmalıdır Bundan sonra altına = işareti konulduktan sonra evlendiği kimse ve bu kimseyle ilgili bilgiler, aile adı, baba adı, doğum ve ölüm tarihleri, başka memleketten ise memleketi, boşanma olduysa tarihi, varsa lakabı ve varsa akrabalığı yazılmalıdır Eğer eş aynı aileden ise aile ismini yazmaya gerek yoktur; amcazadesi sözü bunu ifade edecektir Doğum ve ölüm tarihlerinde şüphe varsa yanına soru işareti konulmalıdır Birden çok evlilik bahis mevzuu ise = işaretini alt alta mükerreren kullanarak bu evlilikler gösterilmelidir Çocuğu olmayan kimselerin isminin altına çizgi çizilir; bu, bilâveled (çocuksuz) olduğunu gösterir Doğan çocukların hangi evlilikten olduğu ise yine okların o eşin başında bulunan işaretin yanından başlamasından anlaşılır Eğer evlâd-ı manevî varsa bunun gösterilmesi mecburî değildir; ancak gösterilmişse muhakkak isminin altına bu husus yazılmalıdır

Örnek: