Türkiye'nin Sahip Olduğu Coğrafi Değerler Nelerdir? Türkiye'nin Sahip Olduğu Değerler

Türkiye'nin Sahip Olduğu Coğrafi Değerler Nelerdir? Türkiye'nin Sahip Olduğu Değerler
Türkiye'nin Sahip Olduğu Coğrafi Değerler Nelerdir? Türkiye'nin Sahip Olduğu Değerler
ÜLKEMİZİN KAYNAKLARI

• İnsanların geçimlerini temin etme ve yaşamlarını devam ettirmek için, yaptıkları işlerin tamamı ekonomik faaliyetler olarak tanımlanır

Ekonominin başlıca işlemleri üretim, dağıtım ve ticarettir
Ekonomik faaliyetler doğal ortamın etkileri altında doğmuş ve gelişmiştir
Ekonomik faaliyetleri etkileyen başlıca faktörler şunlardır[*]İklim [*]Yer şekilleri[*]Ulaşım[*]Coğrafi Konum[*]Doğal Kaynaklar[*]Nüfus ve yerleşim

MADENLERİMİZ:

• • Türkiye’nin her bölgesinde çeşitli madenler çıkarılır
  • Maden bakımından en zengin bölgemiz Doğu Anadolu Bölgesidir
  • İhraç ettiğimiz başlıca madenlerimiz krom, bakır, bor, civa, tuz, zımpara taşı, manganez ve ham demirdir

MADENLERİMİZ ÇIKARILDIĞI YERLER DEMİR: Demir çelik sanayinin ham maddesidir Buralarda çıkarılan demirler İskenderun, Ereğli ve Karabük demir-çelik fabrikalarında işlenirHekimhan(Malatya), Divriği (Sivas), Eymir (Balıkesir), Simav( Kütahya)
KROM: Demir çelik sanayinde çeliğin sertleştirilmesin-de ve paslanmaz çelik üretiminde kullanılır Çıkarılan krom Elazığ ve Antakya Ferro-krom işletmelerinde kullanılır Fethiye, Köyceğiz, Milas (Muğla) Guleman (Elazığ)
BAKIR: Elektrik ve elektronik sanayinin ham maddesidir Çıkarılan bakır Samsun ve Murgul bakır işletmelerinde işlenmektedir Murgul ( Artvin) Küre (Kastamonu)
BOR: Jet ve roket yakıtı, cam, elyaf, porselen, lehim, fotoğrafçılık ve deterjan gibi birçok alanda kullanılır Bigadiç, Susurluk (Balıkesir) Seyitgazi(Eskişehir), Emet ( Kütahya)
BOKSİT: Alüminyumun hammaddesidir Çıkarılan boksit Konya Seydişehir Alüminyum tesislerinde işlenir Seydişehir(Konya) Akseki( Antakya)
CİVA: Sıvı halde bulunan tek madendir Eczacılıkta kullanılır Ödemiş(İzmir), Sarayönü(Konya)KURŞUN-ÇİNKO: Kurşun, elektrik kabloları, boya yapımı, cephane, zırh ve boru yapımında kullanılır Çinko, Paslanmaya karşı dirençli olduğu için kaplamada kullanılır Keban(Elazığ),Akdağmadeni (Yozgat)
KÜKÜRT: Kimya, kâğıt, tarım ilaçları, gübre, çeşitli ilaç ve patlayıcı madde yapımında kullanılır Keçiborlu( Isparta) FOSFAT: Suni gübre, çimento, cam ve kimya sanayinde kullanılırMazıdağı (Mardin)

ENERJİ KAYNAKLARI
Maden:Toprak altında filiz denilen bileşimler halinde bulunan, çıkarıldıktan sonra arıtılarak kullanılır hale getirilen madde Filiz: Toprak altından çıkarılmış işlenmemiş maden
Rezerv:
Toprak altında bulunulan madenin miktarı

ENERJİ KAYNAKLARI ÇIKARILDIĞI YERLER TAŞKÖMÜRÜ: Demir çelik ve kimya sanayinde enerji kaynağı olarak kullanılır Taşkömürü yataklarının tamamı Zonguldak havzasındadır LİNYİT:Daha çok ısınmada, termik santrallerde ve sanayi tesislerinde yakıt olarak kullanılır Tavşanlı, Seyitömer Tunçbilek(Kütahya) Soma(Muğla), Yatağan(Muğla), Çeltek(Amasya), Elbistan (Maraş) PETROL: Günümüzün en önemli enerji kaynağıdır Önemli Petrol Rafinerileri: Mersin(Ataş), İzmit( İpraş), İzmir( Aliağa), Kırıkkale ( Orta Anadolu)
Ülkemizin başlıca petrol yatakları Güney Doğu Anadolu Bölgesindedir (Garzan, Raman, Batman, Siirt, Diyarbakır)Ülkemizin petrol ihtiyacının 1/5 i ülkemizden çıkarılır Kalanı ithal edilir DOĞALGAZ: Ülkemiz enerji ihtiyacının yaklaşık %40’ı doğalgazdan karşılanmaktadır Doğalgazla çalışan ilk termik santrali Hamitabat’ta bulunmaktadır Doğalgaz yataklarımız Hamitabat (Kırklareli), ve Çamurlu (Mardin) dedir Ülkemizin doğalgaz rezervleri yeterli değildir Rusya, Cezayir, Türkmenistan, İran, Kazakistan gibi ülkelerden ithal edilir Buda ülkemizin enerjide dışa bağımlılığını artırmaktadır JEOTERMAL: Fay hatlarının bulunduğu Ege bölgesinde yaygın olarak görülür Denizli (Sarayköy)de sıcak sudan elektirik üretim yapılmaktadır Sarayköy(Denizli), Balçova (İzmir), Germencik (Aydın), Tuzla(Çanakkale), Kızılcahamam (Ankara) Kırşehir, Afyon HİDROELEKTİRİK: Su gücünden elde edilen enerjidir Ülkemizin ortalama yükseltisi fazla olduğundan hidroelektirik enerji potansiyeli yüksektir Çok sayıda barajlardan elektirik enerjisi üretilmektedir

MADENLER VE ENERJİ KAYNAKLARI

Türkiye hemen her bölgesinde çeşitli madenlerin bulunduğu, bazı madenlerce de zengin olduğu bir ülkedir Zengin ve işletmeye elverişli madenlerimiz de çeşitlidir Ancak, bugün bütün madenlerimiz henüz ye*terince işletmeye konulmamıştır İşletilen madenlerimiz hem iç piyasaya verilmekte, hem de ham madde olarak ihraç edilmektedir Madenler, Türkiye'nin yeraltı zenginlikleridir Madenlerimizin bir kısmı çok eski çağlarda işletilmiş, madenciliğin bazı bilgileri memleketimizden başka ülkelere yayılmıştır Pek eskiden kurşun, altın, gümüş, demir, bakır, kalay madenleri biliniyordu Türkler, eskiden beri madencilikle ilgilenmişlerdir Ergenekon Destanı Türklerin madene vermiş olduğu büyük değeri destanlaştırmıştır Madenler, yerden "filiz" adı verilen bileşimler halinde, "maden cevheri" olarak çıkarılır, sonradan ergitilerek asıl maden dediğimiz duruma gelir ki, bundan da istenilen eşya, alet ve makine yapılır Madenler, tabiatta nadir olarak saf halde bulunur çoğu, başka elemanlarla bileşikler halindedir ve minerallerle karışıktır içinde maden bulunan bu bileşikler maden filizleridir Yer altı veya yerüstü ocaklarda taş, toprak ve başka maddelerle karışık olarak elde edilen ve herhangi bir işleme henüz bir tutulmamış bulunan maden cevherlerine "tuvönan cevher" denilmektedir Filizlerdeki maden oranı bazen az olabilir Böyle durumlarda az bir miktar maden elde edebilmek için çok miktarda filizi işlemek gerekir Maden filizinden sadece maden değil, başka maddeler de çıkarılır Madenle başka maddelerin filizlerden ayrılması işleri bir bilim haline gelmiştir ki, bu' metalürjinin bir bölümüdür Madenler, yer kabuğunun ana malzemesi olan taşlar arasında "maden damarları" ve " maden yatakları" olarak bulunur, çoğunca başka elemanlarca da bileşikler halinde ve minerallerle karışık olurlar Maden damar ve yatakları, ya yerin içinde yatay veya buna yakın duruşta olur, ya da eğimli ve hatta dik olarak uzanırlar Bu duruş ve uzanışın, madenlerin çıkarılmasında önemli yeri vardır Bir yerdeki madenlerin tahmin olunan miktarları ve yedek durumu da "maden rezervi" şeklinde ifade olunur Maden işletmeleriyle bu kavram arasında yakın bağlantı vardır
Başlıca Maden Çeşitleri

Madenlerin oluşumu, çeşidi ve rezervleri arazinin jeolojik yapısına ve oluştuğu jeolojik zamana bağlıdır Türkiye’de 1 zamandan, 4 zamana kadar oluşmuş araziler vardırVolkanik faaliyetlerin sık olduğu 3 zamanda oluşan arazi geniştir Bu nedenle krom, demir, bakır, kurşun, pirit gibi volkanik oluşumlu madenler çoktur

Demir : Demir – çelik endüstrisinin en önemli hammaddesidir Türkiye demir cevheri rezervleri bakımından oldukça zengindir Hemen her bölgemizde demir cevherine rastlanmıştır Ancak bu yataklardan 60 kadarı işletilebilmektedir
Sanayide ve insanın günlük yaşantısında önemli yeri olmuş bulunan demir, Türkiye'nin türlü yerlerinde zengin damarlar ve yataklar ha*linde bulunmaktadır Türkler, çok eskiden beri ve bu arada Osmanlılar devrinde demirden faydalanmış, demircilik alanında zamanlarında üstün seviyeye ulaşmışlardır Demir cevherinin çeşitleri vardır Yerine göre türlü sanayide bunlar aranır Bugün bütün metallerin en önemlisi de*mirdir Demir olmadan makineyi düşünmeye imkanı yoktur Demir, ko*laylıkla oksitleşebilir veya kimyasal bileşikler yapabilir Bu nedenle, demir çoğunca saf olarak değil, bileşimler içinde çıkar 19 yüzyılın son*larından itibaren gittikçe gelişen "çelik" yapımı demirin değerini geniş ölçüde artırmıştır
Çelik, mekanik, fizikoşimik ve ısı etkileri altında çok değişik özel*likler kazanabilen bir demir karbon alaşımıdır Bu alaşımdaki karbon oranı % 1,7 ye kadardır Çeliği fontdan (dikme demirden) ayıran özellik, içinde fontdakinden daha az karbon bulunması ve böylece uygun şartlar içinde haddelenmeye (çubuk, levha ve başka biçimlere sokulmaya) el*verişli olmasıdır Çelik, bütün işlem boyunca eriyik halinde kalan ham demirin, fazla karbondan ve başka yabancı maddelerden arıtılarak in*celtilmesi yolu ile elde edilmektedir İhtiyaca göre çok çeşitli çelikler üretilmektedir Yine bu arada alaşım yapmak üzere demir ile az oranda da olsa, birleştirilen ve yüksek kaliteli özel ve soy çelikler ya*pımına yarayan madenler vardır Bunlardan krom ve nikel ile manganez, volfram, molibden, titan, vanadium önemli yer tutmuşlardır Sözgelişi Widia adı verilen wolfam karbit çeliği elmas gibi sert bir maden ala*şımı olmaktadır
İşte, demir çelik endüstrisinin ana maddesi olan demir, mem*leketimizin gelişmesinde önemli katkıda bulunacak değerde ve çok ola*rak türlü bölgelerimizde vardır Bunlar arasında Divriği Demir İş*letmeleri ile Balıkesir bölgesinden Eğmir ve Çarmık, Doğu Marmara bölgesinde Çamdağ, Ege bölgesinde Ayazmand, Torbalı, Akdeniz böl*gesinden Büyükköy, Payas Kayseri ile K Maraş arasında Faraşa, Ka*ramadazı, Sivas - Hekimhan bölgesinde Hasançelebi, Doğu Karadeniz bölgesinde Fundacık vardır Memleketimizin daha başka yerlerinde de türlü kalitelerden demir cevherlerine raslanmaktadır Bunlardan Divriği manyetit oluşumu ve iyi cins demir cevheri rezervinin 40 milyon ton olduğu tahmin olunmuştur Öteki demir cevherlerimiz de zengindir (BK MT A, Türkiye Maden Envanteri, 1980)
Cumhuriyet devrinde demir maden1erimizden faydalanmak ve bu ma*dene dayalı endüstriyi kurmak çabaları olmuştur 1932 de ilk olarak Kırıkkale Çelik Fabrikası işletmeye açı1arak günümüze kadar gelişmiştir Bu fabrikanın külçe çelik yapımı 30 bin tonu geçmiştir 1937 de Sümerbank ta*rafından Karabük Demir ve Çelik İşletmeleri kurulmuştur Gelişme gös*teren bu tesisler, 1955 te bir kanunla bir genel müdürlük durumuna ge*tirilmiştir "Türkiye Demir ve Çelik İşletmeleri'" adını alan bu kuruluşa Divriği Demir Madenleri İşletmesi de bağlanmıştır Karabük işletmelerinin i 957 de başlayan daha çok genişletilmeleriyle üretim değeri üç katına Çı*karılmış, yeni yüksek fınn1ar eklenmiştir Bu işletmelere gerekli denir çev*beri Divriği'den, maden kömürü Zonguldak'tan getirti1mektedir Genişleyen işletmenin demir ihtiyacını karşılamak için Divriği demir üretimi yılda 1200000 tona yükselmiştir Demir ham maddesine dayanan büyük te*sislerimizden biri de "Ereğli Danir ve Çelik Fabrikaları"dır Kurulmasına 1961 de başlanan bu tarihteki ek bir kanunla "Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları TAŞ" halinde teşekkül eden bu büyük tesisler, özel bir anonim or*taklık durumundadır ki, kurucu ve ortakları arasında yabancı kurullar da var*dır Yıllık ihtiyacı 850 bin ton kadar olan demir fılizi Hekimhan Otlukkilise, Çetinkaya, Akdağ (Sivas), Kesikköprü (Ankara), Karamadazı (Kayseri) ve Eğmir (Balıkesir) maden ocak1anndan kömürün Zonguldak bölgesinden sağlanması düşünülmüştür Bütün bu işletmeler dışında İzmir'deki me*talürji fabrikası (Metaş) önemli yer tutmuştur

Bakır : Tarih öncesi çağlarda insanların ilk kullandığı madenlerden biridir Bakır rezervleri yerkabuğunun volkanik oluşum gösteren bölgelerinde yaygın olarak bulunmaktadır Saf bakır üretimi ülke gereksinimini karşılamadığı için dışarıdan saf bakır alınır

Soğuk da dökülebilen ve haddeden geçirilme kabiliyeti çok olan bakır, tarihten önceki çağlarda insanların ilk kullandıkları madendir Son*raları önce kalay ile alaşım yapılarak daha sert olan tunç elde edilmiş fakat sert ve kullanışlı olan demir, zamanla bakır ve alaşımlarının yerini almıştır Bakır, elektrik enerjisi çağının da başta gelen madenlerindendir Kolay işlenebilmesi ve renginin altına benzemesiyle bakır ve alaşımları bugün de önemini kaybetmemiştir
Türkiye'nin türlü yerlerinde bakır madeni vardır, Bunların iş*letmekte olan başlıcaları Ergani, Murgol, ve Küre madenleridir Ayrıca, küçük ölçüde özel sektör işletmeleri vardır Bütün bu işletmelerden yılda 920 bin ton kadar tuvönan cevher çıkarılmaktadır Bakır işletmesi işleri, Etibank'a bağlıdır Bunlardan "Ergani Bakır İşletmesi" Elazığ'n Maden ilçesindedir Buradaki bakırlar 1850 den beri aralıklarla, 1939 dan beri devamlı olarak işletilmiştir Ergani madeninin yüksek bakır özü vardır Bir başka bakır maden alanımız "Murgol Bakır İşletmesi" dir Artvin' in Borça ilçesindeki bu maden 1951 de işletmeye açılmıştır Er*gani'de olduğu gibi, burada da açık işletme sistemiyle cevher çıkarılır Üçüncü bakır madenimiz "Küre Bakırlı Pirit İşletmesi" dir Kas*tamonu' nun Küre ilçesindeki bu maden, eskiden de yer yer işletilmiş ise de, esas işletme 1959 dan beri yapılmaktadır

Krom : Çok sert, iyi cilalanabilen ve paslanmayan bir madendirVolkanik alanlarda yaygındırMakine ile motor endüstrisinde ve paslanmaz çelik yapımında kullanılan önemli bir madendir Günümüz verilerine göre, Dünya krom üretiminde Türkiye 4 sıradadırYurtdışına satılan önemli bir madenimizdir
Krom, 18 yüzyılın sonlarından beri bilinen bir madendir Çok sert, çok iyi cilalanabilen, paslanmayan bir madendir Bu nedenle, nikel gibi bu da madeni eşyayı kaplamakta kullanılır Böylece nikelaj gibi, bir de "kromla kaplama" vardır Ancak, krom geniş ölçüde çelik en*düstrisinde yer tutmuş, çeliğin sertliğini veren ve paslanmasını önleyen, yüksek kaliteli çelik elde etmeye yarayan önemli bir maden olmuştur Çeliğin hem nikel, hem de krom ile olan alaşımları değer kazanmıştır
Türkiye, krom madeni bakımından dünyanın en zengin ülkelerinden biridir Krom çıkarma bakımından da ülkeler arasında başta ge*lenlerindendir Öteki krom memleketleri Güney Afrika Birliği, Güney Rodezya, Filipinler, Küba, Yugoslavya, Sovyetler Birliği, Japonya'dır Krom, Türkiye'nin önemli bir ihraç maddesi olmuştur Dışarıdan olan isteğe göre yıldan yıla farklı krom üretimi durumu belirmiştir Tür*kiye'nin birçok yerlerinde krom vardır Başlıca yerleri Güneybatı Ana*dolu (Fethiye - Marmaris, Dalaman Havzası), Kütahya - Bursa arası, Er*gani - Maden bölgesi' (Guleman krom madeni), Eskişehir doğukos, Maraş, Kayseri, Sivas bölgeleriyle Doğu Anadolu'nun türlü çevreleridir Memleketimizin büyüklü - küçüklü çok sayıda krom işletmesi vardır (I 978 verilerine göre i 03 kadar) Bunun çoğu (88) özel sektör iş*letmeleridir Bunların en büyüklerinden olan Guleman krom yatakları 1934 de bulunmuş, Etibank' a bağlı bir kuruluş olarak "Şark Kromları İşletmesi" adıyla i 939 da işletmeye açılmıştır
Cevher çıkarma işi yeraltı sistemi ile yapılmaktadır Temizlenen cevherler İskenderun limanına gönderilmektedir Buradan 1939 dan 1970 e kadar 4 milyon ton satılık cevher elde edilmiştir Ayrıca Muğa'nın Fethiye ilçesinde "Üçköprü Maden İşletmesi" nde de krom çıkarılır 1969 verilerine göre, bütün krom madenlerimizde üretilen tuvönan krom miktarı 662 bin ton olmuştur Bunun 410 bin tonu özel sektöründür
Bor Mineralleri (Boraks) : Kimya endüstrisinin en önemli hammaddesidir Türkiye rezerv bakımından Dünya’da ilk sırada yer alır Ancak üretimi ve dış satımı az olduğundan ekonomiye katkısı da azdır

Kükürt : Yapay gübre üretimi ve tarım ilaçları başta olmak üzere kimya endüstrisinde kullanılır En büyük rezervlerimiz Göller Yöresi’ndedir Üretim, tüketimin az bir bölümünü karşılayamazBu nedenle yurtdışından da alınmaktadır

Volfram (Tungstein) : Uzay ve savaş endüstrisinde kullanılan, az bulunan madendir En zengin rezervler Uludağ’dadır

Manganez :Türkiye’de dağınık yataklar halindedirSaf olarak bulunmaz Üretim tüketimi karşılamadığından dışarıdan satın alınır Boksit : Ülkemizin en zengin rezerve sahip olduğu madenlerden biridir Boksit işlendikten sonra alüminyum elde edilir Endüstride demir cevheri ürünlerinden sonra en fazla tüketilen maden durumundadır Özellikle uçak gövdelerinin yapımında yaygın olarak kullanılmaktadır
Boksit, alüminyum üretiminde yararlanılan ve bileşiminin esası AlıO3 olan önemli bir taştır İnce taneli ve katı killer halinde görülür Çok hafif olması (özgül ağırlığı 2,6) nedeniyle uçak sanayiinde, otomobil yapımında ev eşyaları imalinde, hatta elektrik malzemesi yapılmasında gittikçe önem kazanmıştır Ancak, alüminyum üretilmesi için çok elektrik enerjisine ihtiyaç olduğundan, yapılanların ucuza mal edilebilmeleri için özellikle de sugücü ile elde edilen elektriğin çok olduğu yerlerde bu sanayi yer tutmuştur Sözgelişi, su gücü elektrik enerjisi çok olan fakat baksit madeni bulunmayan Norveç ve İsveç gibi ülkeler, bu madeni dışardan ithal etmişlerdir
Türkiye'de alüminyum ham maddesi olan boksit yatakları, son zamanlarda Batı Toroslar bölgesinde (Konya ilinin Seydişehir ilçesi ta*raflarında) zengin olarak bulunmuştur Bunu değerlendirmek üzere ya*kınındaki Oymapınar (Homa) santralinden faydalanılarak alüminyum üretimine geçme hazırlıklarına girişilmiştir
Zımpara Taşı : Metamorfik taşlar içinde bulunan, kullanım alanı geniş olan bir madendir En zengin rezervler Ege Bölgesi’ndedir

Civa Doğada sıvı halde bulunan tek madendirTıpta ve fotoğrafçılık alanında kullanılır

Tuz :Tad vermek için yemek tuzu ve bakterilerin çoğalmasını önlemek için tuzlama tuzu olarak kullanılırAncak son yıllarda kimya endüstrisinin önemli bir hammaddesi konumuna gelmiştirTuz Gölü ve İzmir-Çamaltı, tuz rezervlerinin en fazla olduğu yerlerdir
Enerji Kaynakları
Taşkömürü : Ülkemizin en geniş taşkömürü havzası Batı Karadeniz Bölümü’ndedir Buradaki taşkömürü havzaları I Jeolojik zamanda oluşmuştur Demir – Çelik endüstrisinde enerji kaynağı olarak kullanılan taşkömürü, aynı zamanda kimya endüstrisinin de hammaddesidir Yıllık üretim 4-5 milyon ton dolayındadır Üretim Türkiye’nin gereksinimini karşılayamaz
Yakın ve Ortadoğu ile Akdeniz ülkeleri arasında en zengin taş kö*mürü yatakları Türkiye'nin Batı Karadeniz bölgesindedir Buraya "Zon*guldak: Kömür Havzası" denir ki, gerçekte kömür bulunan arazi çok daha geniştir Havza'ya "Ereğli - Zonguldak Kömür Havzası" da denir 1829 yılında Uzun Mehmet'in topladığı kömür önekerini saraya vermesinden sonra ilk kömür Ocakları 1848 de bir şirkete verilerek işletilmeye baş*latılmış, 1865 te işletme Bahriye Nezaretine (Deniz İşleri Bakanlığına) bağlanmış, 1882 de serbest satışı yapılmaya başlanmış, daha sonra kömür havzasına yabancı şirketler de girmiştir Etibank kurulduktan sonra 1937 'de Fransız sermayeli Ereğli Şirketi başta olmak üzere, öteki yabancı şirketlerden işletmeler devletçe satın alınarak bu bankaya ve*rilmiş, 1940 da bütün ocaklar devletleştirilmiştir
Ereğli - Zonguldak Kömür Havzamız jeolojik oluş bakımından alp kıvrımları kuşağında bulunan nadir maden kömürü havzalarından bi*ridir Bu kömürler Karbon devri arazisinde Kulm fasiyesli arazi üzerinde zengin bir kömürlü seri halindedir Bu durumu ile bu kömür havzamız Avrupa havzaları soyundandır Havzanın türlü yerleri de kömürün bu*lunduğu tabakalar farklı eğimler gösterir, kimi yerde az eğimli bu*lunurlar Kozlu Zonguldak: ve Kilimli - Gelik bölgesinde maden kömürü arazisi uzar ve genişler ki, buraları havzanın en verimli yerleridir Burada kömürlü Karbon devri tabakalarının batı-doğu uzunluğu 16 km, kuzey - güney genişliği 3 - 6 Km dir Bu alanın yüzölçümü 42 Km ka*redir Bunun dışında Amasra ile doğusundaki kıyı bölgesinde, daha doğuda Söğüt özü bölümünde, Azdavay ve uzak çevrelerinde, türlü de*rinliklerde kömür tabakaları bulunmaktadır Bütün genişliği ile alındığında Kuzeybatı Anadolu Kömür Havzamızın yan ve derinlim sınırları ile tam rezervi kesinlikle bilinmemekle beraber, Ereğli-Zonguldak Havzasında kalınlıkları toplamı 70 m kadar olan 50 ye yakın kömür tabakası bulunmaktadır Bu bakımdan zengin sayılmakta kömürlerimizin muhtemel rezervinin i milyar tondan çok olduğu sanılmaktadır
Zonguldak kömürlerimiz türlü tarihlerde farklı miktarda çı*karılabilmiştir 1865'e kadar yılda sadece 50 bin tonu geçmeyen çıkarma, bu tarihten sonra biraz artarak 1890 da 150, 1900 de 400, 1920 de 570 bin tonu bulmuş, 1924 de i milyon tona yaklaşmıştır 1940 da 3 milyon tonu bulmuş, 1969 da 7,3 milyon tona yaklaşmıştır İstatistiklerde yer*den çıkarılan kömür miktarı (tuvönan) yanında ayıklanmış ve yıkanmış kömür miktarı da her yıl için verilir Bu ikinci rakam, birincisine göre daha küçük olur Sözgelişi, 1967 tuvönan taş kömür çıkarılması 7,5 mil*yon tona yakın bir rakam ile gösterildiği halde, ayıklanmış, yıkanmış veya konsantre edilmiş halile bu değer 5 milyon tonla ifade edilmiştir Öteki kömürler için de böyledir Bu maden kömürlerimizin harcandığı başlıca yerler Karabük tesisleri (1,2 milyon ton), Çatalağzı santrali (yarım milyon ton), çeşitli sanayi dalları (I,5 milyon ton), ev yakıtları (600 bin ton) kadardır zaman zaman bir kısım kömürlerimiz de ,ihraç edilmiştir Üretim 1978 - 1982 arası yıllarda 5-6 milyon tondur

Linyit : Türkiye’de rezervi en zengin olan enerji kaynağıdır Hemen her bölgemizde az çok linyit yatakları bulunmaktadır Çoğunlukla yakacak olarak ve termik santrallerde değerlendirilir En büyük linyit havzası Afşin-Elbistan’dadır Yıllık net üretim 40 milyon tonu bulmaktadır Üretim ve tüketim aynı hızla artmaktadır Esmer kömür adıyla da anılan linyit, kalori değeri asıl maden kö*müründen (taş kömüründen) az olan bir kömürdür Bundan ötürü, eko*nomik değeri bakımından taş kömüründen sonra gelir Linyit kömürü ço*ğunca, Üçüncü Zamanın Neojen devri arazisinde, çok vakit yatay veya az eğimli duruşta bulunan yataklar halindedir Linyit yatakları mem*leketimizin Neojen devri tabakaları arasında, birçok yerlerde vardır Bun*ların bir kısmı çok zengindir Kütühya bölgesinin Tavşanlı - Tunçbilek, Değirmisaz, Manisa'nın Soma linyitleri, Amasya'nın Çeltek linyit1eri ile Bilecik, Ege, Erzurum bölgesi linyitleri önemlidir 1972 de Elbistan bö*lümünde 3 milyar tondan çok yedeği bulunduğu anlaşılan linyit yatakları tesbit edilmiştir Son 30-40 yıl içinde linyit çıkarılması işleri gelişme göstermiştir Daha 1930 da çıkarılan linyit miktarı sadece 10 bin ton iken, bu miktar 1937 de 100 bin tonu bulmuş, 1948 de 1 milyona, 1962 de 4 milyona çıkmış, 1969 da 8,5 milyon tonu geçmiştir Bunun 2 mil*yon tona yakım özel sektörce çıkarılmıştır Ayıklanmış ve yıkanmış du*rumu ile bu miktar 4,5 milyon tona yakındır Sayısı 178'i bulan işletmenin 11'i kamu kesiminin, 167'si özel kesimindir 353 milyon liralık linyit satışı olmuştur (1982 de 167'si üretim 20 milyon ton)
Linyit kömürlerimiz, memleketimizde yakıt ihtiyacını kar*şılama bakımından gittikçe artan bir önem kazanmıştır Bugün şe*hirlerimizin kaloriferleri ve sobaları bu yakıtla ısıtılmaktadır Or*manlarımızı yakıt odunu elde edilmesi zorunluluğundan mümkün olduğu kadar kurtarmak ve yine bir yakıt maddesi olarak köylerimizde geniş ölçüde kullanılmakta bulunan "tezek" in ana maddesini gübre halinde kullanmaya uğraşmak için, her çeşit linyit yataklarımızdan faydalanma yoluna gidilmektedir Linyit çıkarmamız 25 milyon tonu bulursa, hemen bütün memlekette odun, yakacak olarak artık kullanılmayacaktır Bugün orman ürünlerimizin % 70 kadarı yakacak olarak kullanılmaktadır
1975 de kanunla kurulan "Türkiye Kömür İşletmeleri" (TKİ) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına bağlı bir devlet kuruluşudur Kurumun amacı, Türkiye' de taş kömürü, linyit ve turba kömür madenlerini araştırmak, bunların işletilmesini, dağıtım ve satışını sağlamaktır TKI ne bağlı ikisi kömür üreten (Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi, Garp Linyitleri İşletmesi Mü*essesesi), biri kömür satan (Kömür Satış ve Tevzi Müessesesi) olmak üzere üç kuruluşu ile linyit üreten 3 işletmesi (Çorum İl'inde Alpagut-Dodurga Lin*yitleri İşletmesi, orta Anadolu Linyitleri İşletmesi, Erzurum İlinde Şark Lin*yitleri İşletmesi), Afşin - Elbistan Grup Başkanlığı vardır Afşin-Elbistan'da düşük kalorili, fakat çok bol ve zengin linyit yatakları bulunmuştur (Rezervi 3,2 milyar ton tahmin edilmiştir) Burada pek büyük bir termik santral kurulmuştur Yılda 18 milyon ton kömür yakılacaktır
Petrol : Dünya ekonomisinin en önemli enerji kaynaklarından birincisi durumundadır Ancak Türkiye petrol rezervleri bakımından pek zengin değildir Türkiye’nin önemli petrol yatakları Güneydoğu Anadolu’da bulunmaktadır Türkiye’nin yıllık üretimi 2,5-3 milyon ton dolayındadır Üretilen petrol ülke gereksinmesinin en fazla % 20’sini karşılayabilmektedir Bu nedenle yurtdışından alınanlar arasında petrol ilk sırada yer alır

Petrol, zamanımızın başta gelen enerji kaynaklarından biri ve mo*torlu taşıtlar için rakipsiz bir enerji maddesidir Bugün petrol dünya ölçüsündeki türlü sorunlarla ilişkisi olmuş pek önemli bir akaryakıttır Petrolün değeri 19 yüzyılın sonlarına doğru belirmiş, günümüze kadar durmadan artmıştı Petroller gaz, sıvı veya katı haldeki bütün hid*rakarbüderi ihtiva eden bitümler grubuna aittir Petrollerin bileşimi, yak*laşık olarak % 79-88 karbon, % 9-16 hidrojen ve yabancı unsur olarak bir miktar oksijen, azot ve kükürttür Petrollerin oluşu ile ilgili çeşitli gö*rüşler varsa da, bunların organik kökenli oldukları üzerinde daha çok 00*rulmuş, petrolün pek eski bazı sığ deniz ve iç denizlerle körfezlerde oluşturdukları ileri sürülmüştür Petrol, yer kabuğunun derinliklerinde, taşların hoşluklarını, gözeneklerini yarıklarını doldurmuştur
Türkiye'de zengin petrol yataklarının bulunduğu ve türlü 001*gelerimizde petrolün mevcut olduğu son 50 yıllık araştırmalarla anlaşılmıştır 1940 ta Güneydoğu Anadoluda Raman dağı antiklinali (kemeri) üzerinde yapılan ve 1050 m derinliğe ulaşan ilk sondaj ile pet*rol yataklarına ulaşılmış, daha sonra yine bu bölgedeki Garzan petrol ya*taklanna varılmıştır 1954 de çıkarılan bir kanunla petrol araştırmaları hızlandırılmış, memleketimiz 9 petrol araştırma bölgesine (1969 ve*rilerine göre 11 bölge) ayrılmıştır Bugün bu araştırmaların en yoğun ol*duğu yerler, birçok bölümleriyle Güneydoğu Anadolu (burada Siirt böl*gesi ve Gaziantep bölgesi vardır) Adana bölgesi, Sivas bölgesi, Van bölgesi, Trakya bölgesidir Bu araştırmalarla Güneydoğu Anadolu böl*gesinde yeni petrol yatakları bulunduğu gibi (Batı raman, Magrib, Kur*talan, Şelmo, Çelikli) Gaziantep çevresinde, Adana kuzeyindeki Bul*gur dağında da iyi kaliteli petrol bulunarak işletilmelerine girişilmiştir Türkiye'de ham petrol 1958 de sadece 330 bin tona ulaşmış, 1969 da 3623000 tonu geçmiştir İşletmesi daha çok Güneydoğu Anadolu bölgesinde toplanan petroller, önceleri Batman Rafinerisinde arıtılırken, üretimin artması üzerine Batman ile Dörtyol (İskenderun Körfezi) arasında bir petrol borusu (pipe-line) döşenmiştir 1967 de işletmeye atılan bu boru hattı 494 Km uzunluğunda olup, boru çapı 45 cm dir Borunun günlük taşıma tutan 10 bin tondur Petrol üre*timimiz gittikçe artmakta ve ileride memleketimizin her çeşit petrol ih*tiyacını karşılayabilecek şekilde gelişmeler olacağı kuvvetle umul*maktadır
Bir örnek olarak belirtelim ki, 1969 yılında 5 şirket Türkiye'de petrol sondajları yapmıştır:
1) Türkiye Petrolleri Anonim' Ortaklığı (TPAA),
2) N V Turkse Shell,
3) Notm American İnternational İnc - Aladdin Middle East Oil Ltd, 4) Trans Vorld OiI Ltd - Aladdin Middle East Oil Ltd,
5) Ersan Petrol Sanayii AŞ
Yıl içinde 42 sondaj kuyusu açılmış olup, 1969 da yapılan son*dajların toplamı 107 bin metreyi geçmiştir 1969 da 280 kuyu bulunuyordu 1969 da TP Aa yaklaşık olarak, 1,133,522 ton, Ersan 50824 ton, Mobil 608377 ton, Shell 1830469 ton ham petrol üretmişlerdir Hepsinin toplamı 3632192 tonu bulmuştur TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı) 1954 yılında özel bir yönetmelik ile kurulmuştur
Irak - Türkiye Petrol borusu
Önemli bir petrol tesisi de Irak-Türkiye Petrol Borusudur Irak'ın Kuzey Bölgesinde üretilen ham petrolün bir kısmının Türkiye üzerinden Akdenize ulaştırılmış olması için yapımına girişilen petrol hattı (Pipe - Line) 1977 de Kerkük'te açılarak pompalanmış, ertesi günü ikinci bir tören Yumurtalık Limanında yapılmış, buradan petrol tankerlerine yük*leme işi başlamıştır Dünyanın uzun petrol hatlarından biri olan ve ya*pımına ı 968 de başlanıp, ı 976 sonunda bitirilen bu petrol boru hattı, 981 Km olup, bunun 340 Km si Irak'ta, 641 Km si Türkiye'dedir Bu büyük kuruluş hem Irak, hem de Türkiye için yararlı olmuş, yılda 35 milyon ton ham petrol akıtılacak kapasite göstermiştir Borunun yolu bo*yunda pompa istasyonları (2 si Irak'ta 3'ü Türkiye'de), haberleşme ci*hazlan vardır
Türkiye'de petrole dayalı sanayi (Petro - Kimya Sanayi) TPAO’nun desteği ile 1965te kurulmuş kısa zamanda gelişmiş, % 55'i bu şir*kette, % 25 i TC Emekli Sandığına ve % 20 si Oyak'a (Ordu Yar*dımlaşma Kurumu)na ait olarak büyümüştür (İzmit - Yarımca' da ve İzmir - Aliağa' da), kurulan tesisler arasında Etilen, Polietilen, Vinil Klo*rür, karbon siyahı, kolar alkollü, Dodesil Benzu Fabrikaları ve daha bir çoklan ile bunların yardımcı kuruluşları vardır Petro Kimya (petkim) ürünleri arasında Türkiye'de yaygın olanlan plastikler, sentetik ka*uçuklar, elyaflar, deterjanlar, tarım ilaçları, boyalar, sentetik gübrelerdir
Petrole dayalı akaryakıt satış piyasalarını düzenleyen başlıca beş ku*ruluş şunlardır: Petrol Ofisi (1941 de harbin doğurduğu akaryakıt zor*luğunu ve dağıtımını düzenlemek üzere kurulmuş sürekli bir statüye bağ*lanmıştır Sermayesi hazineye ait olup, bini geçen istasyonu vardır, 2,2 milyon tonluk petrol ürünü pazarlar), BP petrolleri (1975 de British Petroleum grubunun beş şirketin ortaklığı ile Türkiyedeki petrol ürünlerini sat*mak için kurulmuş), Mobil oil TAŞ faaliyete geçmiştir), The Sheel Com*pany of Turkey, 1934 de Shell ile Türk Petrol re Madeni Yağlar TAŞ, i 93 i de özel bir şirket olarak kurulmuş, i 936 da bugünkü adını almıştır

Doğalgaz : Trakya’da petrol arama amacıyla açılan kuyulardan çıkarılmaktadır Doğalgaz alanlarından diğeri de Güneydoğu Anadolu’da Mardin-Çamurlu’dur Üretim tüketimi karşılayamadığı için dışarıdan alınmaktadır

Jeotermal Enerji : Yerkabuğunun içinde ve daha derinlerde potansiyel enerji birikimi vardır Bu nedenle sıcak olan subuharı sondaj yolu ile yüzeye çıkarılır ve elektrik enerjisi üretiminde kullanılır Türkiye’nin ilk jeotermal elektrik santrali Denizli-Saraköy’de kurulmuştur

Su gücü : Tükenmez ve yenilenebilir bir enerji kaynağıdır Türkiye su gücü bakımından yaklaşık 400 milyar kwh’lık bir potansiyele sahiptir Doğu Anadolu Bölgesi akarsularının yatak eğimleri fazla olduğundan, hidroelektrik potansiyeli en yüksek olan bölgemizdir Türkiye elektrik üretiminin % 45’lik bölümü hidroelektrik santrallerden karşılanmaktadır GAP tamamlandıktan sonra elektrik santrallerin üretiminde su gücünün payı artış gösterecektir

Güneş Enerjisi : Türkiye Güneş enerjisinden yararlanmak için gerekli iklim koşullarına sahiptir Akdeniz ve Ege bölgeleri ile İç ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde Güneş enerjisi değerlendirilmektedir

Nükleer Enerji : Atom enerjisi adı da verilen bu enerjinin kaynakları uranyum ve toryumdur Ancak bu kaynaklardan elektrik enerjisi üretiminde yararlanılmamaktadır

Öteki Madenler
Memleketimizde çeşitli birçok madenlerimiz daha" vardır Her* birinin ekonomik değeri bulunmaktadır Burada bunların başlıcalarına değinilerek geçilecektir Bunlardan "kurşun", çoğunca gümüşle ka*rışık olarak bulunmuştur ki, yakın zamanlara kadar birçokları işletilmiştir Çoğu kapanan bu madenlerden bugün Etibank tarafından "Keban Sirnli 'Kurşun işletmesi" çalışmaktadır Burası Elazığ'ın Keban ilçesinde Fırat nehri kenarındadır 1953 ten 1970 e kadar bu*radan 25 bin ton kurşun ve 26 bin çinko konsantresi (tuvönan cevherin mekanik yollarla zenginleştirilmesi işlemi) elde edilmiştir (1978 de 5450 t)
Önemli madenlerimizden biri de "kükürt" tür Isparta'nın Ke*çiborulu ilçesindeki işletme yerinde çıkarılır Burada 1900 de bulunan maden, 1933 e kadar yabancı bir şirket tarafından işletilmiştir Etibank'a bağlı bir müessese olarak 1943 den beri faaliyettedir 1978 de tuvönan miktarı 86 bin ton olup, ayıklanmış yıkanmış miktar 18 bin tondur
Memleketimizin türlü yerlerinde "cıva" madeni de vardır Bunlar içinde işletilen başlıcaları İzmir' in Ödemiş ilçesindeki "Habköy Cıva İşletmesi" ile Konya'nın Sarayönü ilçesindeki Konya Cıva işletmesi ve İzmir'in batısında Karaburun'dadır Etibank'a bağlı olarak birincisi 1961 den, ikincisi 1969 den beri faaliyettedir Özel sektöre bağlı işletmeler de vardır 1969 yılı tuvönan ceher üretimi 59000 tondur
1968 de işletmeye açılan Bandırma Boraks ve Asitborik Fabrikaları İşletmesinde ham madde olarak Kütahya'nın Emet ilçesinden çıkarılan kolemanit ile Eskişehir Seyitgazi ilçesinde çıkarılan sodyum tuzu cevheri kullanılmaktadır
Bunlardan başka Tokat ilinde çıkarılmakta bulunan "antimuvan" madeni (1978 tuvönan 46000 ton), Eskişehir yakınında çıkarılan "Iü*letaşı" (tuvönan 825 ton), ateş tuğlası yapımında yararlanılan ve Es*kişehir bölgesinde çakıra1ın "manyezit" (tuvönan 220 ton) söylenebilir "Zımpara" madeni de önemli yer tutar Yılda 50-55 bin ton cevher elde edilir Bundan başka, memleketimizin birçok yerlerinde bulunan "manganez" yıldan yıla çok değişik üretim miktarı göstermiştir (çoğunca 30*bin ton)
Bu arada "tuz elde edilmesi de memleketimizde önemli yer tutar Tuz, ençok denizden elde edilir İzmir' in Çamaltı Tuzlası bütün üre*timin % 55 ini verir Ayrıca İç Anadolu'da Tuz Gölünden elde edilir (% 30'u) Bazı tuzlu su kaynaklarında da küçük ölçüde tuz çıkarılır: Tuz*luca, Kağızman, Gülşehir, Oltu gibi Kaya tuzu yataklarından da ya*rarlanılır Son yıllarda elde edien tuz miktarı yarım milyon ton civarında değişmiştir
1970 - 1976 arasındaki dönemde Türkiye'nin tuz üretimi 5 milyon tona yaklaşmış, 1976 üretimi bunu da geçmiştir Tuz üretiminin çoğu deniz ve göl tuzlalarından sağlandığından, zaman zaman iklim özel*liğinin etkisi altında kalmıştır 1977 de ilk defa Mısır' dan tuz ithal edil*miştir Fabrikaların çoğalmasıyla tuz tüketimi artmıştır Günümüzde İzmir Çamaltı tuzlası (21 Km2; yıllık üretim 400000 ton), Tuzgölü tuz*laları ve değişik kapasiteli kayatuzu alanları (6 tuzla) olmak üzere 45 tuzla vardır Çamaltı tuzlasının modernize edilmesi için çalışılmıştır Tekel, 1976 da bir kısım tuzlaların modernize edilmeleri için 165 – 450 milyon lira harcamaya girişmiştir Bu arada Kaldırım rafine tuz tesisinin yapımına girişilmiş, Tuz1uca'da kurulması planlanan kaya tuzundan ra*fine tuz üretecek kuruluşun projesi yapılmıştır
Volfram (wolfram) maden tesisleri 1977 de Uludağ'da (2400 ın) hiz*mete açılmıştır Yaklaşık 650 milyon liraya malolan bu kuruluşta yılda 3000 ton konsantre üretilmektedir Gelişmiş sanayi ülkelerinden çok miktarda istenen ve çelik ile bazı kimya sanayiinde kullanılan volf*ramdan yılda 300 milyon lira döviz sağlanacağı hesaplanmıştır
Madenler ve Enerji Kaynaklarının Türkiye Ekonomisindeki Yeri

Türkiye’nin her bölgesinde çeşitli madenler bulunmaktadır Ancak tüm madenlerimiz yeterince işletilmemektedir Madenlerimizin bir bölümü çok eskiden beri bilinmekte, hatta yabancı şirketler tarafından işletilmekteydi Ancak madenlerimiz hakkında yeterli bilgi yoktu Cumhuriyet döneminde madenlerin teknik ve bilimsel yöntemlerle araştırılması için Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kurulmuştur Çıkarılan madenlerimiz hem iç piyasada değerlendirilmekte hem de yurtdışına satılmaktadır