Göktürkler Ve Uygurlar Hakkında Kısa Bilgiler Nelerdir? Göktürkler Ve Uygurlar

Göktürkler Ve Uygurlar Hakkında Kısa Bilgiler Nelerdir? Göktürkler Ve Uygurlar
Göktürkler Ve Uygurlar Hakkında Kısa Bilgiler Nelerdir? Göktürkler Ve Uygurlar

BİRİNCİ GÖKTÜRK DEVLETİ (552-630)
GÖKTÜRKLERİN ( IVE II) ÖNEMLERİ :

Tarihte ilk defa Türk adıyla kurulan devlet, Göktürk Devleti’dir
Orhun Anıtlarını dikerek (IIGöktürk zamanında) Türk tarihi ve Türk edebiyatının ilk yazılı kaynaklarını oluşturmuşlardır
Milliyetçilik duygusu, Fransız ihtilalinden 1000 yıl önce Göktürkler döneminde en yüksek seviyede yaşanmıştır
Çin kaynaklarına göre, kökeni Asya Hunlarına dayanan Göktürklerin ilk zamanları hakkında çeşitli efsaneler vardır Göktürklerin hükümdar ailesi olan Aşina soyunun bir kurttan türediği yolundaki efsanenin benzerlerine Asya Hunlarında da rastlanması, onların, adı geçen devletin soyundangeldiği inancını güçlendirmektedir Çin kaynaklarından : “Türkler komşu bir hükümdar tarafından yenilmişler ve on yaşındaki bir erkek çocuk dışında hepsi de öldürülmüşlerdi Çocuğu dişi bir kurt kurtardı ve bir mağara içindeki 100 kilometre uzunluğunda olan ovaya getirdi Büyüyen çocuğun, kurttan on oğlu dünyaya geldi Çocuklar dışarıdan kendilerine birer eş buldular Bunların da çocukları oldu Bunun arkasından her biri bir soy adı aldı; Aşina da bunlardan biri idi Birçok nesil geçtikten sonra onlar mağaradan çıktılar ve Kişan ( Altay) Dağları’nın güneyinde yerleştiler;
burada juan-juanlar ( Avarlar) için demirden aletler yapmaya başladılar”

Merkezleri : Ötüken
Kurucusu : Bumin Han
Asıl merkezleri, Orta Tiyanşan (Tanrıdağları) bölgesiyle Isık gölü çevresi olan Göktürkler, 545 yıllarında Tabgaçların yardımıyla Avarlara isyan ettiler Bumin Han idaresinde, eski Hun başkenti Ötüken merkez olmak üzere I Göktürk Devleti’ni kurdular (552)
Kuruluştan itibaren devlet, doğu ve batı olmak üzere iki koldan yönetilmiştir Batı kanadını kardeşi İstemi’ye yabgu unvanıyla birlikte veren Bumin Han, doğu kanadını idare ediyor ve bu kanadın üstünlüğü dolayısıyla devletin gerçek hükümdarı oluyordu Bumin Han, devletin kurulduğu 552 yılında öldü

Mu-kan Kağan (553-572) :
Mu-kan Devri, devletin en parlak dönemidir Mukan ilk olarak Avarları batıya doğru göçe zorladıBundan sonra doğuda Kitanları ve kuzeyde bulunan Kırgızları hakimiyeti altına aldı Öte yandan Çin’i baskı altında tutarak amcası İstemi’nin batıdaki faaliyetlerine yardımcı oldu

İstemi Yabgu’nun Faaliyetleri: Devletin batı kanadını idare eden İstemi, kısa sürede Altayların batısını, Isık gölü ve Tanrı dağlarına kadar egemenlik altına aldı Batı yönündeki faaliyetleri, onun Bizans ve Sasanî Devletleriyle siyasî ve askerî ilişkilere girmesine yol açtı
İstemi Yabgu, îpek Yolu’nu ellerinde tutan Akhunlara karşı Sasanî Devleti’yle iş birliği yaptı Bu ittifak sonucu Akhun Devleti yıkıldı Toprakları iki devlet arasında paylaşıldı, İstemi Yabgu, Sasanîlere karşı Bizans la anlaşmayı denedi 568 yılında Bizans’a bir heyet gönderdi
* Orta Asya’dan Doğu Roma’ya giden ilk resmî heyettir
Bizans, ipek meselesiyle ilgilenmekte, bu ticaretteki Sasanî aracılığından kurtulmak istemekteydi Bu maksatla, imparator II Justinos da Göktürklerle anlaşma yapmak üzere bir heyeti îstemi’ye gönderdi İstemi Yabgu’nun Bizans’la iş birliği yaparak Sasanilerin ipek Yolu’nu açmalarını sağlamak şeklindeki planı başarılı oldu Bizans-Sasani mücadelesi başlarken, Göktürkler de hakimiyetlerini Harezm, Buhara, Taşkent gibi merkezlere doğru yaymışlardır
* Göktürk- Bizans işbirliğinin Sasanileri zayıflatması, Hz Ömer Devrinde İslam Ordularının Sasanileri yenmesini ve İran’ı ele geçirmesini kolaylaştırmıştır

Göktürk Devleti’nin İkiye Ayrılması ve Yıkılışı :
istemi Yabgu’nun yerine geçen oğlu Tardu, babası gibi hükümdarlık özelliklerine sahip, güçlü bir kişiydi Ancak devletin başına geçmek istemesi, iç karışıklıklara yol açtı Çinliler bu durumdan faydalanarak, Göktürklerin iç işlerine karıştılar Böylece, Çin’in siyasî faaliyetleri sonucu Göktürk Devleti doğu ve batı olarak ikiye ayrıldı (582) Doğu Göktürklerin basında İşbara, Batı Göktürklerin başında Tardu bulunuyordu Doğu Göktürkleri bir süre sonra Çin hakimiyetine girdi (630) Batı Göktürkler! ise 659 yılında tamamen Çin’e katıldı Böylece Göktürkler elli yıl boyunca bir fetret devri yaşadılar

İKİNCİ GÖKTÜRK (KUTLUK) DEVLETİ (681-744)
Göktürkler bir süre “fetret devri” yaşadılar Ancak bu devrede bile bağımsızlık mücadelesine giriştiler Bu mücadelelerden biri 639 yılında gerçekleşen Kür-şad ihtilalidir Göktürk ailesinden Kür-şad’ın 39 arkadaşı ile birlikte Çin imparatorunu ele geçirmek üzere tasarladığı plan başarısızlıkla sonuçlanmış, Kür -şad ve arkadaşları yakalanarak öldürülmüşlerdir
Göktürkler bir süre sonra Aşına soyundan gelen “Kutluk” başkanlığında birleşerek bir kez daha bağımsızlık mücadelesine girişmişlerdir* Kutluk’un etrafında toplanan Türkler arasında, Göktürklerin ünlü bir devlet adamı ve kumandanı olarak tarihe geçecek olan Tonyukuk da bulunmaktaydı
Kutluk’un ilk hedefi, o zamana kadar kurulan Türk devletlerinin merkezi olan Ötüken’i ele geçirmekti
*Bu amaç için Oğuzlarla mücadele etmek zorunda kalmıştır
Kutluk, 681′de Ötüken’e hakim olarak devletin temellerini attı ve “İlteriş” ( devleti derleyen,toparlayan) ünvanı aldı
İlteriş Kağan’ın en önemli hedefi Çin’di Bu nedenle Çin’e kırk altı başarılı sefer düzenledi
İlteriş’in 692 yılında ölümü üzerine yerine kardeşi Kapgan geçti Kapgan Kağan’ın hedefi Çin’i baskı altında tutmak ve Çin’de yaşayan Türkleri Ötüken’e çekmekti
Not : Sert politika izlemesi Türgiş,Karluk ve Oğuzların ayaklanmalarına yol açmıştır
Kapgandan sonra İlteriş’in oğlu Bilge hükümdar olmuş ve devleti kardeşi Kültiginle beraber yönetmiştir Devletin kuruluşunda önemli katkısı olan Tonyukuk vezirliğe getirilmiştir
* Tonyukuk Türk tarihinin en başarılı devlet adamlarından ve komutanlarından biridir
Bilge-Kültigin-Tonyukuk üçlüsünün başarılı yönetimleri ile Göktürkler güçlendilerse de, Tonyukuk’un 725 ‘te, Kültigin’in 731de, Bilge Kağan’ın 734 te ölümleri üzerine iç karışıklıklar ortaya çıktı Basmiller,Karluklar ve Uygurlar birleşerek IIGöktürk ( Kutluk ) devletine son verdiler

UYGURLAR
Uygurların Türk Tarihindeki yeri ve önemi:
Şehircilik, tarım ve ticarette ileri gitmişlerdir
Okur-yazar oranları yüksek olup, 14 harfli alfabeleri vardır
Türeyiş ve Göç destanları vardır “Orta Oyunu” Uygurlardan gelmektedir
Gök tanrı inancını terk edip yabancı dine inanan ilk Türk topluluğudur
Bögü Kağan zamanında girdikleri Manihaizm dini, savaşçı karakterlerini kaybetmelerine neden olmuştur
Tahta harfli matbaayı kullanmışlardır
Uygur beylerinden Eratna, Orta Anadolu’da bir devlet kurmuştur Kayseri’deki türbesinde [Köşk Medrese) yatmaktadır
Uygurlar, Göktürkler devrinde yukarı Selenga boylarında yasamışlardır on boydan meydana gelmişlerdi Onun için On Uygur şeklinde de anılmışlardır
Uygurlar’ın başlarındaki idareciler, el teber (küçük kral) unvanını taşıyorlardı

ORHUN UYGUR DEVLETİ:
Karluk ve Basmiller’le birleşerek II Göktürk Devletini yıkan Uygurlar Orhun bölgesinde Uygur Devletini kurdular(745)

Kurucuları : Kutluk Bilge Kül Kağan
Merkezleri : Ordubalık (Karabalsagun)’dur (İlk Türk şehri Ordubalık’ tır)
Kutluk Bilge Kül Kağan Türklerin şehir kuran ilk hükümdarıdır
Bilge Kül Kağan’dan sonra MOYEN-ÇOR başa geçmiş, onun döneminde Müslüman Araplar(Abbasiler) ile Çinliler arasında Talas Savaşı yaşanmıştır Talas Savaşı Tarım Havzasının Uygurların eline geçmesini ve Çin’in Orta Asya’dan çekilerek zayıflamasına
yol açmıştır
Bögü Kağan Devrin de Uygur Türkleri ile Çin arasında iyi ilişkiler kuruldu, ticaret gelişti Bögü Kağan Çin’e yardım amacıyla “Tibet Seferine” çıktı Bögü Kağan Tibet seferi sırasında iki MANİ (MANİHEİZM) rahibini yanına alarak ülkesine geri döndü Bu rahipler Uygur Türkleri arasında Mani dininin yayılmasına sebep oldular Ayrıca Türkler arasında Budizm’de yayılmaya başladı

Mani Dini: Avlanmayı, et yemeyi ve savaşmayı yasaklayan bir dindi
Mani Dininin Uygurlar üzerindeki Etkileri:
1- Uygurlar Savaşçılıklarını kaybettiler
2- Yerleşik hayata geçtiler
3- Yerleşik hayata geçmeleriyle Uygurlar ticaret,bilim, sanat ve edebiyat gibi bir çok alanda geliştiler
840 yılında bir başka Türk kavmi olan Kırgızlar, Uygur Devletine son verdiler Kırgızlar’ın Orhun Bölgesinden kovmalarıyla Uygurlar, Kansu ve Turfan bölgelerine göç etmek zorunda kaldılar
NOT: Kırgızlar; Orhun Bölgesinden Uygurları kovarak, buradaki Türk nüfusunun azalmasına sebep olmuşlardır Bu yüzden bu en eski Türk Yurdu, daha sonra Kırgızları yenen Moğolların eline geçerek kolayca Moğollaşmış, MOĞOLİSTAN olarak anılmıştır

KANSU (SARI UYGUR) DEVLETİ:
Kırgızlardan kaçarak Kansu Bölgesi’ne gelen Uygurlar tarafından kurulan bu devlete Sarı Uygur Devletide denilmektedir 1209’da Moğolların hakimiyetine girmiştir
Günümüzde Batı Çin bölgesinde yaşamaktadırlar

TURFAN( DOĞU TÜRKİSTAN) UYGUR DEVLETİ:
Kırgızlar tarafından kovulan Uygurların bir kısmı Turfan Bölgesi’ne gelerek, burada yeni bir devlet kurdular Bu devletleri de Moğollar tarafından 1207’de yıkıldı
Cengiz Han’ın egemenliğine girmelerine rağmen medeniyette geliştiklerinden Moğollar’ı devlet teşkilatı, ticaret, bilim, sanat, alfabe gibi konularda etkilediler Moğolların Türkleşmesinde önemli bir rol oynadılar (Özbek ve Çağatay Türkleri)
Uygurlar günümüzde Doğu Türkistan diye anılan bu bölgede Çin’e bağlı özerk bir bölgede yaşamaktadır