Dünya Üzerindeki İklim Ve Bitki Örtüsü Çeşitleri Nelerdir? Dünyadaki İklim Türleri?

Dünya Üzerindeki İklim Ve Bitki Örtüsü Çeşitleri Nelerdir? Dünyadaki İklim Türleri?
Dünya Üzerindeki İklim Ve Bitki Örtüsü Çeşitleri Nelerdir? Dünyadaki İklim Türleri?
Yeryüzünde başlıca iklim çeşitleri ve doğal bitki örtüsü

YER YÜZÜNDE BAŞLICA İKLİM TİPKERİ VE DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜ

İklimler; sıcaklık, basınç - rüzgarlar ve nem - yağış özelliklerinin bir araya gelmesiyle belirir İklimi oluşturan bu elemanlardan birinin veya ikisinin farklı olması sonucu, değişik iklim tipleri belirir Aynı veya benzer iklim özelliklerinin yayıldığı alanlar sınırlandırılırsa ortaya iklim bölgeleri çıkar Bir iklim bölgesi içinde etkili olan iklim, belirli bir iklim tipini temsil eder Yerel özelliklerden dolayı dünya üzerinde çok çeşitli iklim tipleri vardır Ancak bunların bir kısmı küçük alanlarda etkili olduğu için dikkate alınmaz Benzer özellik gösterenler ise guruplandırılarak isimlendirilir "Soğuk iklimler", "Sıcak iklimler", "Nemli iklimler", "Kurak iklimler" gibi Bazı iklim sınıflandırmaları ise bitki örtüsüne göre (Bozkır iklimi, savan iklimi gibi ) ve hatta orada yaşayan hayvanlara göre yapılmıştır

Yerrüzünde görülen başlıca iklim tipleri ve bunlara uyum sağlamış olan doğal bitki örtüleri şunlardır:

a)Soğuk iklimler:Bu guruba giren ikllimler, kutup ve kutup altı bölgelerinde görülür Kutup iklimi ve kutup altı iklimi olmak üzere iki tipi vardır Kutup ikliminin görüldüğü yerler hemen hemen bütün yıl kar ve buzlarla kaplıdır Güney Yarım Küre`de Antartika ile Kuzey Yarım Küre`de Grönland`da etkilidir Güney ışınları çok yatık geldiği için buralarda hava sürekli soğuktur Yıllık ortalama sıcaklık her zaman 0 C`nin altındadır toprak, derinlere kadar sürekli donmuş haldedir Kutup ikliminde yağış, kar şeklinde ve azdır Çünkü hava soğuk ve nem oranı düşüktür Onun için buralarda soğuk çöller vardır Yıllık ortalama yağış 250 mm dolayındadır Bu iklim bölgesi, Gulf Stream (Golf Strim) sıcak su akımtısının etkisiyle Kuzey Yarım Küre`de birazdaha kutuba doğru kaymıştır Sıcaklığın sürekli 0 C`nin altında olması ve toprağın devamlı donmuş halde bulunması nedeniyle kutup iklim bölgeleri bitki örtüsünden yoksundur Kutup altı iklimi, kutup iklim bölgesinin hemen bitişiğindedir Buralarda da sıcaklık çok düşüktür Yaz mevsiminde sıcaklığın biraz yükselmesiyle buzlar ve karlar kısa bir süre erir ve bataklıklar oluşur Yağışların çoğu bu mevsimde görülür bu iklim bölgesinde kendini soğuğa ve kuraklığa uydurmuş küçük boylu çalılar, otlar ve yosunlar yetişirBu bitki örtüsüne Tundra denir

b)Orta Kuşağın Ilıman İklimleri:Orta kuşakta bulunan iklimler ve ana karakterleri göz önüne alınarak iki tipe ayrılır Orta kuşağın okyanusal iklimi, bu kuşaktaki büyük karaların batı kıyılarında görülür Batı Avrupa ile Kanada`nın batı kıyıkarında çok daha belirgindir Her mevsimde yeterli yağış alır Çünkü bu iklim tipinin oluşumunda önemli etken olan batı rüzgarları ve kıyı açıklarındaki sıcak su akıtıları süreklidir devamlı okyanus etkisinde bulunduğu için kışlar ılık yazlar ise serin geçer Bu yüzden yıllık sıcaklık farkı düşüktür İklim, sıcaklık ve yağış şartlarına kendini uydurmuş olan doğal bitki örtüsü karma ormanlardır Orta kuşağın karasal iklimi ise karaların denizden uzak iç kısımlarda görülür Kışalr şiddetli geçer Yağış azdır Dünyanın en soğuk terleri bu iklim bölgesinde yer alan Sibirya`da dır Bu iklimde yazlar yağışlı geçer Yıllık sıcaklık farkları çok fazladır En yaygın olduğu yerler Kanada ve Sibirya dır Bitki topluluğunu iğne yapraklı ormanlar oluşturur bu ormanlar Sibirya`da Tayga adı verilir

Kuzey Yarım Küre`de Akdeniz çevresinde, Güney Yarım Küre`de ise Avusturalya ve Afrikanın güney bölümlerinde Akdeniz İklimi etkilidir Yurdumuzun büyük bir bölümünü ana hatlarıyla etkileyen bu iklimin en belirgin özelliği, yazların sıcak ve kurak olmasıyla kışların ılık ve yağışlı geçmesidir Yazın, güneyden gelen sıcak ve kuru tropikal hava kütlelerinin etkisindedir Kışın ise çevresine göre bir alçak basınç alanı olduğundan, daha çok batıdan gelen gezici alçak basınçların uğrak yeridir Bu nedenle yağışilar kışın çok olur Tipik bitki örtüsü makidir Ayrıca geniş yapraklı ve iğne yapraklı ağaçların oluşturduğu ormanlarda oldukça yaygındır

c)Sıcak İklimler:Bu iklimlerin genel karakteri sıcak olmalarıdır Ancak yağış bakımından aralarında çok büyük farklılıklar vardır Çünkü dünyada yağışın en çok ve en az olduğu yerler, sıcak iklim bölgelerindedir Sıcak iklimin şu tipleri vardır:

-Ekvatoral İklim, Ekvator ve yakın çevresinde görülür Sıcaklık bütün yıl 20 C`nin altına düşmez Yıllık sıcaklık farkı yok gibidir Bütün yıl yağışlı geçer Kurak mevsim yoktur Yıllık toplam yağış 150-2000 mm arasındadır Onun için buralarda gür ormanlar gelişebilmiştir Bunlar bütün yıl boyunca yeşil kalan ormanlardır Orman altında çeşitli bitkiler yetişir Bu iklimin en yaygın olduğu yerler, Amazon ve Kongo Havzası ile Güney Doğu Asya Adaları`dır

-Tropikal İklim, Ekvatoral iklim bölgesinin kuzey ve güneyünde iki kuşak halinde görülür Sıcaklık bakımından aylar arasında belirgin bir fark yoktur Ancak yağışlar belirli aylarda toplanmıştır Bunun sonucu olarak kurak ve yağışlı olmak üzere birbirinden ayırt edilebilen iki dönem vardır yağışlar yaz aylarında düşer, kış ise kurak geçer Bu iklim bölgesinin karakteristik bitki örtüsü savan dır Savanlar, içinde yer yer ağaçların da bulunduğu yüksek boylu otluklardır

-Muson İklimi, Muson ruzgarlarının estiği güney, güneydoğu ve doğu Asya'da görülür Muson rüzgarlarının özelliklerinden dolayı yazlar bol yağışlı, kışlar ise kuraktır Dünya'nın en çok yağış alan yeri muson bölgesindedir Muson iklimi geniş alanlara yayılmıştır Muson ikliminin etkili olduğu yerlerde sıcaklık ve yağış bakımından önemli farklar bulunur Bunun nedeni, yükseklik farkı ve enlem faktörüdür Bitki topluluklarıda kendilerini bu değişikliklere uydururlar Muson iklim bölgelerinde muson ormanları yaygındır Bu ormanlar, Muson yağmurlarının görüldüğü alanların tipik bitki topluluğudur Esas olarak, yapraklarını döken ağaçlardan oluşan ormanlardır Bu ormanlar Muson Asyası olarak nitelendirilen Hindistan, Çinhindi'de yaygındır Muson ormanlarının tipik ağacı teaktır Ayrıca bu iklim kuşağında yağışların yeterli olduğu yerlerde savanlar da görülür

-Kurak İklim, yağışın ve buna bağlı olarak bitki örtüsünün çok az olduğu yerlerde gürülür Yıllık yağış miktarı 250 mm'nin altındadır Kurak alanlar, sıcak - kurak ve soğuk - kurak alanlar olmak üzere iki guruba ayrılır Buna göre sıcak - kurak alanların en yaygın olduğu yerler; Büyük Sahra, Arabistan Yarım Adası, Asya ve Avusturalya' nın iç kısımlarıdır Buraların yağışsız olması, subtropikal yüksek basınç alanı üzerinde olmaları ve karaların iç kısımlarda bulunmalarının sonucudur Ayrıca dönenceler kuşağında bulunan karaların batı kenarlarında da sıcak - kurak yerler vardır Sıcak - kurak iklimde gece ile ğündüz arasında fark çoktur Hava sıcaklıgı, gündüz 50 C'nin üzerine çıkarken geceleri 0 C'nin çok altına düşebilmektedir Burada bitki örtüsü çok cılızdır Ancak yeraltı suyunun yüzeye yakın olduğu yerlerde ağaçlıklara rastlanır Buralar vahalardır Ayrıca kuruklığa dayanıklı bazı bitki türleri yetişmektedir Buralara çöl denir

Soğuk - kurak alanlar ise kutup çevrelerinde bulunmaktadır Buralarda hava, çok souk olduğundan içinde yoğunlaşacak su buharı çok azdır Onun için buralar da kurak yerlerdir Hem soğuk hemde kurak olan yerler, bitki örtüsünden yoksundur

Bunlardan başka bir de yarı kurak iklim vardır Bu iklim hem sıcak kuşakta hemde orta kulakta görülür Yağışlı ve kurak dönemleri vardır Yıllık yağış toplamı 250 - 350 mm arasındadır Yağışlı mevsimde yetişen otsu bitkiler, kurak mevsimde kurur Bu tür ot topluluğuna bozkır adı verilir Bozkır alanlarında yer yer çalı topluluklarına, akarsu boylarında da ağaçlara rastlanır

DÜNYA ÜZERİNDE GÖRÜLEN İKLİM TİPLERİ VE DAĞILIŞI
YERYÜZÜNDEKİ BAŞLICA İKLİM TİPLERİ ve TABİİ BİTKİ ÖRTÜSÜ

İKLİM TİPLERİ

Dünya'nın hemen her bölgesinin kendine özgü bir iklimi bulunmaktadır Ancak, benzer iklim kuşaklarına sahip alanlar büyük iklim kuşakları oluştururlar Yüzlerce km2 lik sahaları etkileyen büyük iklim gruplarına makroklima adı verilmektedir
Bununla birlikte, makro klima alanlarında bazen öyle yerler vardır ki, buralarda görülen iklim özellikleri içinde bulundukları kuşaktan tamamen farklıdır Makro klimalar içerisinde bölgesel farklılıklar gösteren, özel koşullu küçük iklim alanlarına da mikroklima denilmektedir
İklimler sıcak, ılıman ve soğuk olmak üzere üç guruba ayrılabilir İklimlerin sınıflandırılmasında sıcaklık, yağış miktarı, yağış rejimi ve yağış - buharlaşma ilişkisi gibi ölçütler kullanılır Şimdi, yeryüzündeki büyük iklimleri, bu iklimlerin özelliklerini ve bu iklimlere uyum sağlamış bitki örtülerini inceleyelim

A SICAK İKLİMLER
1 Ekvatoral İklim

ÞYıllık sıcaklık ortalaması 25 °C ’nin üstündedir Yıllık ve günlük sıcaklık farkı en az olan iklimdir (1–2 °C civarında) Bu durumun nedeni Güneş ışınlarının bütün yıl dike yakın açıyla düşmesi ve nemliliğin fazla olmasıdır
ÞEkvator çevresinde 0˚ ve 10˚ enlemleri arasında görülür Ekvatoral iklim, Amazon ve Kongo havzalarının büyük bir kesiminde, Gine Körfezi kıyılarına yakın bölgelerde, Endonezya ve Malezya’nın büyük bir bölümünde etkili olmaktadır
ÞHer mevsim düzenli yağış alır Fakat en fazla yağış güneş ışınlarının Ekvatora dik geldiği tarihlerde (21 M - 23 E) görülür Buharlaşma arttığı için Yağışlar oluşum bakımından
Konveksiyonel yağışlarına örnektir Yıllık yağış miktarı 2000 mm‘nin üstündedir
ÞBitki örtüsü bütün yıl yeşil kalan sık ve uzun boylu yağmur ormanlarıdır Yağışların fazla olması ve yüksek sıcaklık kimyasal çözülmeyi artırmıştır Topraklar fazla yıkandığı için verimi düşüktür ve kırmızı renkli Laterit topraklarıdır
2 Tropikal İklim (Subtropikal - Savan)

Þ10˚-30˚ kuzey ve güney enlemlerinde görülür Tropikal iklim, Sudan, Çad, Nijerya, Mali, Moritanya, Brezilya, Venezuela, Kolombiya, Peru ve Bolivya gibi ülkelerde etkili olmaktadır
ÞSıcaklık ortalaması bütün yıl 20 °C’nin üstündedir Bu iklim bölgesinde güneş ışınları yılda iki kez dik açıyla düşer
ÞGüneş ışınlarının dik geldiği yaz dönemi Konveksiyonel yağışlı, kışlar kuraktır Yıllık yağış miktarı 1000–1200 mm arasındadır
ÞBitki örtüsü savan adı verilen otsu bitkilerden ve yer yer akasya ve baobap ağaçlarından oluşur Savanlar uzun süre yeşil kalan, gür ve uzun boylu ot topluluklarıdır Savan bitki örtüsü içinde yeraltı sularının yüzeye çıktığı yerlerde ve akarsu boylarında Galeri ormanları görülür
3 Muson İklimi:

ÞYıllık basınç farkına bağlı olarak oluşurGüney Hindistan, Güney Çin, Güneydoğu Asya, Japonya ve Mançurya gibi bölgelerde görülür Bu alanlar Muson rüzgârlarının etkisi altındadır
ÞYıllık ortalama sıcaklık 15 – 20°C dir Yıllık sıcaklık farkı 10°C civarındadır Alçak enlemlerde sıcaklık yüksektir Kuzeye doğru kışlar daha sert geçer
ÞMuson rüzgârlarının esme yönüne paralel olarak yazlar yağışlı kışlar kurak geçer Yıllık yağışların % 85'i yaz aylarında düşerYıllık yağış miktarı ortalama 1000 -1500 mm civarındadır Kıyı bölgeleri ve dağların denize bakan yamaçlarında yağış miktarı artar Örneğin Hindistan’ın kuzey doğusunda yer alan Çerapunçi 12000 mm yağış ile dünyanın en fazla yağış alan yeridir
ÞKıyı kesimlerinde kışın yaprağını döken ormanlar, kuzeye doğru ise savanlar görülür Muson ormanlarının tipik ağacı teak ağacıdır
4 Çöl İklimi (Sıcak ve Kurak İklim)

ÞDönenceler civarında kıta içlerinde etrafı dağlarla çevrili çukur alanlarda görülür Afrika’da B Sahra, Ortadoğu’da Necef, Asya’da Gobi, Taklamakan, Avustralya’da Gobbon ve Gibson, Güney Afrika’da Kalahari ve Namib, Güney Amerika’da Patagonya, Atacama ve Peru yeryüzündeki başlıca çöl alanlarıdır
ÞGece ile gündüz arasında sıcaklık farkları çok fazladır Günlük sıcaklık farkının 50°C yi bulduğu zamanlar olmaktadır Çöllerdeki nem yetersizliği, günlük sıcaklık farkının büyümesine zemin hazırlamıştır
ÞYağışlar yok denecek kadar azdır( Epizodik) Yıllık yağış miktarı genellikle 100mm’ den azdır
ÞDoğal bitki örtüsü bazı kurakçıl otlar ve kaktüs gibi bitkileridir Bitki örtüsü çok zayıftır Susuzluğa dayanıklı bitki türleri görülür

B ILIMAN İKLİMLER
1 Akdeniz İklimi

ÞAkdeniz’e kıyısı olan ülkeler, Avustralya’nın güneybatısı, G Afrika Cumhuriyetinde Kap bölgesi, Şili’nin orta kesimleri ve Kuzey Amerika’da Kaliforniya çevresinde etkilidir Türkiye de genel olarak bu iklim kuşağının etkisi altındadır
ÞYıllık ortalama 18°C’dir En sıcak ay ortalaması 28–30°C, en soğuk ay ortalaması 8–10 °C’dir
ÞYıllık yağış miktarı yükseltiye göre değişir Ortalama 600–1000 mm arasındadır Yaz ayları kurak kış ayları yağışlıdırYaz sıcaklığı güneş ışınlarının düşme açısına, kuraklık ise alçalıcı hava hareketlerine bağlıdır Kıyı kesimlerde ılıman geçen kışlar iç kesimlere doğru sertleşir Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür Kışın görülen yağışlar cephesel kökenlidir Cephesel yağışlar en fazla bu ikimde görülür
ÞKarakteristik bitki örtüsü, kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle ortaya çıkan makilerdir Makiler, sürekli yeşil kalabilen, kısa boylu, sert yapraklı, kuraklığa dayanabilen, çalımsı bodur bitkilerdir Akdeniz ikliminde yağışın az çok yeterli olduğu orta yükseklikteki yamaçlarda iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar (Kızılçam, sarıçam, karaçam ormanları gibi) yer alır

2 Okyanusal İklim:

ÞGenel olarak, 30° - 60° enlemleri arasında, karaların batı kıyılarında görülür Okyanusal iklim Batı Avrupa, Batı Kanada ve Güney Alaska kıyılarında, Güney Şili, Avustralya’nın kuzeydoğusu ve Yeni Zelanda’da etkili olmaktadır( Türkiye’de Doğu Karadeniz Kıyıları)
ÞEn sıcak ay ortalaması 24–25 °C, en soğuk ay ortalaması 5-6 °C dir Yıllık ortalama 13–15 °C dir Kıtaların batı kıyılarındaki sıcak su akıntıları ve nemli batı rüzgârları iklimin oluşumunda önemli rol oynarlar Yıllık sıcaklık farkları 10–15˚ ‘yi geçmez Her mevsim yağışlıdır Nemlilik fazla olduğu için yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır En fazla yağış Sonbaharda, en az yağış ilkbaharda görülür Yağış oluşumu yamaç yağışı şeklindedir
ÞBitki örtüsü kışın yaprağını döken yayvan yapraklı ormanlardır Ormanların tahrip edildiği yerlerde çayırlar bulunur

3 Karasal İklim:

ÞGenel olarak, 30° - 65° enlemleri arasında, karaların deniz etkisinden uzak iç kısımlarında ve kıtaların doğu kıyılarında görülmektedir Karasal iklim, Sibirya, Kanada ve Doğu Avrupa’da geniş bir yayılış sahasına sahiptir
ÞEn soğuk ay ortalaması –10 °C civarındadır Bazı günler –40 °C ye kadar sıcaklığın düştüğü de gözlenebilmektedir Yıllık sıcaklık ortalaması 0–10 °C dır En sıcak ay ortalaması 20 °C civarındadır Kışlar çok soğuk geçer ve uzun sürer Yazlar ise sıcaktır Yıllık sıcaklık ortalaması 0 – 10°C arasında değişir Yıllık sıcaklık farkı 20 – 40°C dır Kar ortalama 80–90 gün toprak üstünde kalır Denizden uzaklaşıldıkça ve kutba doğru gidildikçe sıcaklıklar çok düşer Dünyanın kışları en soğuk ve yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu bölgeleri bu iklim alanının denizlerden uzak ve daha kuzeyde olan iç kesimleri ile yüksek kesimlerdir
ÞYıllık yağış miktarı 500 – 600 mm dolayındadır En fazla yağış yazın, en az yağış kışın düşer Kış yağışları daha çok kar şeklindedir
ÞTabii bitki örtüsü iğne yapraklı ormanlardır Yağışın azaldığı kesimlerde de bozkırlar (step) görülür Sibirya ve Kanada da iğne yapraklı ormanlara tayga ormanları adı verilir Kıyıya yakın olan daha ılıman kesimlerde yayvan ve iğne yapraklı ormanlar yaygındır Kışların çok soğuk geçtiği iç ve yüksek kesimlerde soğuğa dayanıklı iğne yapraklılar geniş yer kaplar Yüksek kesimlerde üstünde alpin kat denilen dağ çayırları yer alır

4 Step İklimi (Yarıkurak İklim)
Step iklimi, bir geçiş iklimi özelliği gösterir Üç gruba ayrılır;

aTropikal Step İklimi: Savan ikliminden çöl iklimine geçiş alanlarında görülür
bSubtropikal Step İklimi:Çöl ikliminden Akdeniz iklimine geçiş alanlarında görülür
cOrta Kuşak Step İklimi: 30° - 50° önlemlerindeki çöller etrafında ve Akdeniz ikliminden karasal iklime geçiş alanlarında görülür

ÞStep iklimlerinde yıllık ortalama sıcaklık 10° - 12°C, sıcaklık farkı ise 15 - 30°C’dir
Yıllık yağış miktarı 300 - 500 mm’dir Step iklimlerinde en fazla yağış ilkbaharda ve yazın düşmektedir Tabi bitki örtüsü yağışlı mevsimde yeşeren, kurak mevsimde sararan step (bozkır)’tir
Þİnsanlar tarafından ağaç kesilerek, yakılarak ormanların ortadan kaldırılması sonucunda
oluşan bozkırlara antropojen bozkır denir Bu tür bozkırlar, ormanların tahrip edilmesi sonucunda ortaya çıktığından yer yer orman ağacı topluluklarına rastlanır

C SOĞUK İKLİMLER

1 Tundra İklimi (Kutup altı İklimi)

Þİskandinavya Yarımadasıyla, Kanada’nın kuzeyinde, Sibirya’ da ve Grönland Adası’nın kıyı kesimlerinde görülür
ÞEn sıcak ay ortalaması 10 °C yi geçmez Kışın sıcaklık –30, -40 °C'lere kadar iner Toprak yılın büyük bir kesiminde donmuş haldedir Kışlar çok soğuktur Sadece yazın sıcaklığın artması ile toprağın üst kısmındaki buzlar erir ve bataklıklar oluşurYıllık yağış miktarı 200–250 mm civarındadır
ÞBitki örtüsü yosun ot ve cılız çalılıklardan oluşan Tundra bitki örtüsüdür Düşük sıcaklıklara dayanabilen otlar çalılar ve yosunlardan oluşur

2 Kutup İklimi

ÞDünyanın sürekli olarak karlar ve buzlarla kaplı olan kutup bölgelerinde görülen iklim tipidir Kuzey Kutbu çevresinde Grönland Adası’nın iç kısımlarında ve Antarktika’da etkilidir
ÞSıcaklık ortalaması bütün yıl boyunca 0°C nin altındadır Sıcaklık, çoğu zaman -40°C ye, hatta daha altına iner
ÞYıllık sıcaklık farkı 30°C dolaylarındadır Güneşlenme süresi çok uzun olmasına rağmen sıcaklık yükselemez Çünkü güneş ışınları yıl boyunca bu bölgelere eğik açılarla gelir
ÞSıcaklık düşük olduğundan buharlaşma ile atmosfere karışan nem azdır Dolayısıyla yağışlar son derece az ve her zaman kar şeklindedir Ortalama yağış yıllık
Þ200mm civarındadır Bu sebeple kutup iklimine soğuk çöl iklimi de denirZemin buzlarla kaplı olduğu için bitki örtüsü yoktur