Radyasyonun Canlılar Üzerindeki Etkileri Nelerdir

Radyasyonun Canlılar Üzerindeki Etkileri Nelerdir
Radyasyonun Canlılar Üzerindeki Etkileri Nelerdir

Radyasyonun zararları genellikle zamanla ortaya çıkan bir etki olup, ani etki ancak atom bombalarının yol açtığı ölümler ve yüksek radyasyondaki yanmalar şeklinde kendini göstermektedir Radyasyonun etkisi konusunda, radyasyonun şiddeti, tipi, verildiği süre vb özellikler ile radyasyona maruz kalan biyolojik yapının özellikleri etkileyicidir Bu çerçevede, biyolojik yapının radyasyonla etkileşimi sonucu, somatik ve genetik diye sınıflandırabileceğimiz iki tür etki ortaya çıkar:

A) Radyasyon Somatik Etkileri

Maruz kalınan toplam radyasyon dozu, bu dozun alındığı süre, vücudun ışınlanan bölgesi ile paralel olarak değişebilen bu etkiler, akut ve kronik olmak üzere ikiye ayrılabilir

1 Akut etkiler

Kanda geçici hafif değişikliklerden ani ölüme kadar değişebilir Ayrıca, organlar ve sistemler düzeyinde sıralayacak olursak, deride kızarıklık, saç ve kıllarda dökülme, geçici veya sürekli kısırlık; bulantı, ishal ve kusma, kansızlık, vb sayılabilir Temel olarak, akut radyasyon etkileri kısa süreli olup, en geç bir ay sonra ortaya çıkabilir

2 Kronik etkiler

Bir kez veya yinelenen radyasyon durumlarından uzun bir süre sonra ortaya çıkabilen etkilerdir Bu etkiler kanser, yaşam süresinin kısalması, cenin ve gelişmesi üzerindeki etkilerdir

a) Kanserleşme etkisi
Radyasyon, hemen hemen bütün dozlarda ve bütün dokulardan tümörlerin oluşmasına yol açabilir, ancak bazı tip tümörler, diğerlerine oranla daha yaygın görülürler Genellikle sık bölünen hücrelerden oluşan doku ve organlar, bu konuda daha elverişlidirler Radyasyonun kansere neden olduğu, genellikle deneysel hayvan çalışmaları ve bazı gözlem ve epidemiyolojik çalışmalar sonucu ortaya çıkarılabilmiştir özellikle radyasyonla çalışanlarda daha çok meydana gelen deri kanserleri; yine radyasyonla çalışanlar, atom bombası felaketzedeleri, çeşitli nedenlerle X ışını ile tedavi edilenler, Bikini Marshall adalarında yapılan nükleer denemelerden etkilenenlerde ortaya çıkan lösemiler; tiroid tümörleri; akciğer tümörleri ve kemik tümörleri radyasyonun neden olduğu tümörler arasında en önemlileridir

b) Yaşam süresi (Anlık ölümler değil)
Radyasyona maruz kalmanın yaşam süresini kısalttığı çeşitli araştırma sonuçlarına dayanarak, öne sürülmektedir, örneğin, 1956'da 80 bin Amerikalı hekimde yapılan bir araştırmada, ortalama yaşam süresinin radyasyonla çalışanlarda 60,5, radyasyonla çalışmayanlarda 655 yıl olduğu; Japon bomba felaketzedelerinin ortalama yaşam sürelerinin diğer Japonlara kıyasla çok daha kısa olduğu belirlenmiştirt1)

c) İlk gelişme evresi
Bu safhada, cenin, radyasyona karşı çok duyarlıdır, özellikle, hamile bir kadının tedavi dozlarında radyasyona maruz kalması halinde, ölü doğum ya da anormal bir çocuğu doğurma olasılığı çok yüksektir Yine ana rahminde radyasyon alma, daha sonraki yıllarda kansere yakalanma riskini artırabilir

Bu etkilerin yanı sıra, doğurganlığı azaltması, gözde katarakt meydana getirmesi gibi etkileri de vardır

Radyasyonun canlılar üzerindeki etkisi "rem" birimi ile ifade edilir Bu, X ve gama ışınlarının geçtikleri atmosferde meydana getirdikleri iyonlaşmanın bir ölçüsüdür 5 ve daha küçük değerler izafi olarak küçük radyasyonlardır Gözlenebilir bir etkisi olmamakla beraber 25 rem büyük radyasyon sayılır 50 rem'lik dozajlarda kaz özelliklerinin değiştiği, 300-500 rem'lik dozlarda doktor müdahalesi olmaksızın yaşama şansı olmakla beraber, 650 rem'lik dozların öldürücü olduğu gözlenmiştir

Genel olarak radyasyona maruz kalınması halinde ömürde bir kısalma beklenir Maruz kalınan süre veya dozajın artması ömürde beklenen kısalmanın miktarını artırır

1 0-50
Kandaki ufak değişmeler dışında bariz etkisi yok
2 80-120
Kusma, bulantı(kişilerin %5-10 unda), yorgunluk
3 130-170
Kusma ve bulantı(kişilerin %25 inde), radyasyon hastalığının diğer belirtileri
4 180-220
Kusma ve bulantı(kişilerin %50 sinde), Ölüm yok
5 270-330
Birinci gün tüm kişilerde kusma sonra radyasyon hastalığının diğer belirtileri, radyasyondan 2-4 hafta sonra %20 ölüm, nekahat devresi yaklaşık 6 ay sürer
6 400-500
Birinci gün tüm kişilerde kusma, radyasyon hastalığı belirtileri, 1 ay içerisinde %50 ölüm, nekahat süresi 6 ay
7 550-750
4 saat sonra tüm kişilerde kusma, %100'e yakın ölüm, pek az yaşabilenlerde nekahat süresi 6 ay
8 1000
1-2 saat içinde tüm kişilerde ölüm, büyük bir ihtimalle kurtulan olmaz
9 5000
Bir hafta içerisinde tüm maruz kalanlar ölür

Radyasyonun Genetik Etkileri

Üreme hücrelerinin ışınlanmasıyla ilişkili olan genetik etkiler, daha sonraki kuşaklarda çok önemsiz etkilerden, ölüme neden olabilecek
anormalliklere kadar değişebilir Tam olarak, etki mekanizması bilinmemektedir Tüm bunlara ek olarak, sindirim ve solunum yolu ile vücuda giren bazı radyoaktif maddelerin de sağlığa önemli ölçüde zararlı etkileri vardır, özellikle, Çernobil kazası sonrası gündeme gelen bu etkiler arasında en önemlileri, bu yolla olanlardı Bu maddeler arasında en önemlileri; Cesiüm 137 (kaşlar, dalak ve karaciğerde birikmeye eğilimli, yarı ömrü 30 yıl) İyot 131 (tiroid bezinde yoğunlaşır, bu bezde tümör yapabilir, yarı ömrü 8 gün), Krypton 85 (lösemi ve lenf bezi kanserlerine neden olabilir, yarı ömrü 10 yıl), Baryum 140 (kemikte yoğunlaşır, kemik kanserlerine yol açabilir, yarı ömrü 13 gün), Stronstum 90'dır (kemikte oturur, kemik tümörlerine neden olabilir, yarı ömrü 28 yıl)

Örnek olaylar

Tüm bunları sıraladıktan sonra, Çernobif kazası benzeri, çevrede uzun süre etki yapan örnekleri incelemekte yarar var Çünkü, radyasyonun akut etkileri hemen hemen bilindiği için, bu konuda çok fazla spekülasyon yapma olanağı yok Etkiler kısa sürede gözle görülebiliyor Ancak, uzun süreli etkiler çeşitli olduğundan ve spesifik bir özellik gösteremediğinden, bu konuda birbirine zıt savlar rahatlıkla ileri sürülebilmektedir Dolayısıyla Çernobil kazası sonrası tartışmalara bir parça ışık tutabilmek amacı ile, benzeri kaza ve olayların sonrasında ortaya çıkan sağlık sorunlarını ve yapılan hesaplamaları aktaracağız

En bilinen örnek, Hiroşima ve Nagazaki'ye atom bombası atılmasından sonra, hayatta kalan 100000 kişide löseminin ve diğer kanserlerin çok fazla artmasıdır Halen, Japonya'da kanser ölümleri normalin 24 katıdır J2) Bu sırada, 8-15 haftalık gebe kalan kadınların çocuklarının hemen hemen tümü sakat doğmuştur J3) Ayrıca, 1950-74 yılları arasında Atom bombası nedeniyle ölen 4339 kişi üzerinde inceleme yapan Dr Alice Stewart, bu kişilerin 2/3'ünün kanserden öldüğünü, bunun da beklenen sayının yaklaşık 10 katı olduğunu belirtti

Sternglass adlı bir bilim adamı da, 1969'da, atom bombası denemelerinin yaklaşık 375000 Amerikan bebeğinin ölü doğum, düşük şeklinde telef olduğunu hesaplamıştı Andrei Sakharov ise, bir atom bombası atıldığında, çevreye saçılan radyoaktif izotoplardan, sadece Carbon-14'ün bir milyon kişinin ölümünden sorumlu olacağını ileri sürmüştür

1954'de Bikini Mercan adalarında nükleer denemeler yapıldığında 10 yaşın altında olanların % 77'sinde, on yıl sonra tiroid tümörü ortaya çıktı

Ayrıca geçmişte yapılan nükleer silah denemelerinden dolayı radyoaktif maddelerle yüklenmiş toz bulutları, atmosferin yüksek tabakalarına ve stratosfere yerleşerek, radyoaktif yağışlar halinde yavaş yavaş yeryüzüne inmekte ve çevrenin, özellikle yüzeysel suların kirlenmesine sebep olmaktadır 1960'lı yıllarda en yüksek seviyeye çıkmış olan radyoaktif yağışlarda, nükleer silah denemelerinin havada yapılmasının yasaklanması sonucu, 1970'li yıllardan sonra azalma görülmüştür

Radyasyonun Diğer Etkileri;

Radyoaktivitenin mutasyon gibi zararlı etkileri de vardır
Mutasyon Nedir?

Mutasyon bir canlının vücudunda meydana gelen olumsuz yöndeki değişikliklerdir Mutasyonlara radyasyon veya kimyasal maddeler neden olur Radyasyonun veya kimyasal maddelerin canlılar üzerindeki etkileri her zaman zararlıdır Örneğin günümüzden yaklaşık 55 yıl önce 1 Dünya Savaşı?nda Japonya'nın Hiroşima kentine atom bombası atılmıştı Atom bombası atıldığı yerin çevresine radyasyon yaydı ve bu, insanlara çok büyük zararlar verdi İnsanların birçoğunun ölmesine veya ciddi şekilde hastalanmalarına neden oldu Hatta insanların vücutlarındaki bazı sistemleri bile bozduğu için bu insanların ileride doğan çocukları da hasta veya sakat doğdular

Buna benzer bir olay da 1986 yılında Rusya'nın Çernobil kentinde meydana gelmişti Çernobil'de bir nükleer santralda patlama meydana gelmiş ve bu yüzden tüm kente ve çevresine radyasyon yayılmıştı Aynı Japonya'da olduğu gibi orada yaşayan insanlar ve onların sonradan doğan çocukları, radyasyonun sebep olduğu mutasyonlar nedeniyle sakat kalmışlar veya ölmüşlerdi Görmüş olduğunuz resimler hep radyasyon nedeniyle mutasyona uğramış insanların ve diğer canlıların

nasıl sakat kaldıklarını göstermektedir

Mutasyonlar canlılara hep zarar verirler Onları ya sakat bırakırlar, ya da hasta ederler

Eğer mutasyonlar faydalı olsalardı, Çernobil'de radyasyon sızıntısı olduğunda evrimleşip daha gelişmiş bir canlı olmak için herkes oraya giderdi Halbuki herkes Çernobil'den kaçmıştır Ve Çernobil'in olumsuz etkileri hala sürmektedir

Mutasyonlar bir canlının özelliklerini geliştiremezler Hatta mutasyonlar canlıya resimlerde de görüldüğü gibi zarar verirler

Radyasyonun hiçbir şekilde canlılara yararlı olmadığı bilimsel çalışmalarla da kanıtlanmıştır ve Dünya bir daha Çernobil nükleer sızıntısı ve Hiroşima nükleer patlamaları gibi radyasyon tehlikeleri yaşamamaya çalışıyor bunlar gibi tehlikeler için büyük yatırımlar yapıp çok büyük önlemler alınıyor sizce ülkemizde de önlemler alınması gerekmez mi?

[/COLOR]