Ünlü Daralması Nedir? - Ünlü Daralması Konu Anlatımı

Ünlü Daralması Nedir? - Ünlü Daralması Konu Anlatımı
Ünlü Daralması Nedir? - Ünlü Daralması Konu Anlatımı

“a, e” düz-geniş ünlüleriyle biten fiillere şimdiki zaman eki “-yor” getirildiğinde, bu ünlüler daralarak “ı, i, u, ü” biçimlerine dönüşür Bu olaya “ünlü daralması” denir

NOT: “-yor” ekinin kendisinden önceki düz-geniş ünlüler üzerinde daraltıcı bir etkisi vardır

FİİL şze FİİL şze
------ a, e ← – yor › ------ ı, i, u, ü – yor
GENİŞ daraltıcı DAR
etki

“ağlıyor” ağla – yor → ağlı – yor
a › ı
GENİŞ DAR
ünlü daralması

“bekliyor” bekle – yor → bekli – yor
e › i
GENİŞ DAR
ünlü daralması

“oynuyor” oyna – yor → oynu – yor
a › u
GENİŞ DAR
ünlü daralması

“söylüyor” söyle – yor → söylü – yor
e › ü
GENİŞ DAR
ünlü daralması

NOT: “a, e” ünlüleriyle biten fiillerde “-yor” ekinin dışında hiçbir ek daraltıcı etki yapmaz Bunun sadece iki istisnası vardır: “de-” ve “ye-” fiilleri

NOT: “a, e” ünlüleriyle biten fiillere “-yor” ekinin dışında bir ek (-an, -en; -arak, -erek; -acak, -ecek; -alı, eli) getirildiğinde “daralma” olmaz Daralma varmış gibi yazmak bir yazım yanlışıdır “de-” ve “ye-” fiillerinin dışındaki tüm fiillerde daralma sadece “-yor” eki getirildiğinde olur

anlı – yor (doğru)
anla – y – an (doğru) anlıyan (yanlış)
anla – y – arak (doğru) anlı***** (yanlış)
anla – y – acak (doğru) anlıyacak (yanlış)
anla – y – alı (doğru) anlıyalı (yanlış)

gizli – yor (doğru)
gizle – y – en (doğru) gizliyen (yanlış)
gizle – y – erek (doğru) gizliyerek (yanlış)
gizle – y – ecek (doğru) gizliyecek (yanlış)
gizle – y – eli (doğru) gizliyeli (yanlış)

“demek”
di – yor (doğru)
di – y – en (doğru) deyen (yanlış)
di – y – erek (doğru) deyerek (yanlış)
di – y – ecek (doğru) deyecek (yanlış)
di – y – eli (doğru) deyeli (yanlış)

“yemek”
yi – yor (doğru)
yi – y – en (doğru) yeyen (yanlış)
yi – y – erek (doğru) yeyerek (yanlış)
yi – y – ecek (doğru) yeyecek (yanlış)
yi – y – eli (doğru) yeyeli (yanlış)

NOT: Ünsüzle biten fiillere “-yor” eki getirilirken sözcük ile ek arasında yardımcı ünlü (ı, i, u, ü) kullanılır Burada ünlü daralması yoktur Çünkü yardımcı ünlü zaten dar olarak gelir

“yakıyor” yak – ı – yor (ünlü daralması yok)
“kesiyor” kes – i – yor (ünlü daralması yok)
“koşuyor” koş – u – yor (ünlü daralması yok)
“yüzüyor” yüz – ü – yor (ünlü daralması yok)
yardımcı ünlü

Farklı kaynaktan Ünlü daralması:
ÜNLÜ DARALMASI

Son sesi a veya e olan fiil kök ve gövdelerine, şimdiki zaman eki getirildiğinde kelime sonundaki sesli daralır Bunun sebebi “y”nin daraltıcı etkisidir:

söyle-yor→söylüyor
anla-yor→anlıyor
yaşa-yor→yaşıyor

“de-” ve “ye-” fiil köklerine gelecek zaman, istek kipi, sıfat-fiil ve zarf-fiil eki getirildiğinde veya başka bir ek getirilip de araya –y– kaynaştırma harfi girdiğinde, bu sesler (a, e) daralarak ı, i, u, ü olur

de-yor→diyor
de-e→diye
de-en→diyen
de-e-lim→diyelim
ye-en→yiyen
ye-ince→yiyince
ye-ecek→yiyecek

Not: deyince, deyip örneklerindeki e, yazıda korunur
Not: ne-ye→niye kelimesinde de daralma vardır

„Daralma olumsuzluk ekinin ünlüsü için de geçerlidir

kork-ma-yor→korkmuyor,gel-me-yor→gelmiyor

„Çok heceli kelimelerde sadece söyleyişte daralma vardır

atlayarak (→atlıyarak), başlayan (→başlıyan), yaşayacak (→yaşıyacak), atlamayalım (→atlamıyalım), gelmeyen (→gelmiyen), gizleyeli (→gizliyeli)