Yazılış Amacına Göre Kasideler - Kasidelerin Yazılış Amaçları Hakkında Kısa Bilgi

Yazılış amacına göre kasideler
Yazılış Amacına Göre Kasideler - Kasidelerin Yazılış Amaçları Hakkında Kısa Bilgi Kasidelerin yazılış amaçları hakkında kısa bilgi

Kasideler nesîb bölümünde işlenen konularına, rediflerine ve kafiye harflerine göre adlandırılır Nesîbleri baharı anlatan kasidelere bahâriye/rebîiye, kışı anlatanlara şitâ’iye/berfiye, yaz mevsimini anlatanlara temmûziye, sonbaharı anlatanlara hazâniye, bayramları anlatanlara ıydiye (bayrâmiye, ramazâniye), nevruzu anlatanlara nevrûziye, düğünleri anlatanlara sûriye, hamamları anlatanlara hammâmiye, atın anlatıldığı ve övüldüğü kasidelere rahşiye, devlet büyüklerinin yaptırdıkları köşklerin anlatıldığı kasidelere dâriye, padişahın tahta çıkışı dolayısıyla yazılanlara cülûsiye, devlet büyüklerinin savaş ya da herhangi bir amaçla gittikleri yerden dönmeleri üzerine yazılanlara kudûmiye ya da istikbâliye, bir yerin fethi dolayısıyla o yerin fatihine sunulan kasidelere fethiye, savaş sonunda imzalanan antlaşma ve sağlanan barış dolayısıyla yazılan kasidelere de sulhiye denilir Kasideler rediflerine göre de adlandırılmıştır Böyle kasidelere genellikle redif olarak; gül, sünbül, lâle, benefşe, güneş (âfitâb), su (âb), sözüm, sühan, kalem gibi sözcükler seçilmiştir Bu kasidelerin nesîbleri, redif olarak kullanılan sözcüğün anlamı ile ilgili konuda yazılır Redif kelimesi gül olana verdiye (gül kasîdesi), sünbül olana sünbüliye (sünbül kasîdesi), güneş olana şemsiye (güneş kasîdesi), sühan olana sühan kasîdesi gibi adlar verilmiştir Redifli olmayan kasideler de kafiyelerinin son harflerine göre adlandırılırlar Kasidenin kafiye harfi r ise kasîde-i râiye, t ise kasîde-i tâiye, m ise kasîde-i mîmiye, l ise kasîde-i lâmiye, v ise kasîde-i vâviye vs olarak adlandırılmıştır Kaside yaygın bir nazım şekli olduğu için çeşitli konuları işleyebilir İşledikleri konular bakımından da ayrı adlar alırlar Allah'ın birliğini anlatan kasidelere tevhîd, Allah'a yalvarıp yakarmak ve günahların bağışlanmasını dilemek için yazılanlara münâcât, HzPeygamber ve dört halife için yazılanlara na’t, padişah, sadrazam, şeyhülislâm gibi devlet erkânı ve din büyüklerini övmek amacıyla yazılanlara medhiye, bir kimseyi yermek amacıyla yazılanlara hicviye, padişahların tahta geçişleri dolayısıyla yazılanlara cülûsiye, birisinin vefatı üzerine yazılanlara mersiye, devlet adamlarının bir makama atanmaları, bir yerden bir yere gidiş gelişleri münasebetiyle yazılanlara kasîde-i tebrikiye, kıymet verdikleri ve sevdiklerinden ayrılırken yazılan veda kasidelerine kasîde-i tevdî'iye, şehzadelerin doğum ve sünnetlerinin tarihleri, sultanların doğum tarihleri, devlet büyüklerinin yeni makamlara atanma tarihleri ile yeni yaptırılan çeşme, cami, köprü, han ve hamam gibi binaların yapılış tarihleri üzerine yazılan kasidelere de târîh kasîdesi adı verilir Kasideler mürettep divan sıralamasında divanların başında yer alır Divanda kasideler arasında da bir sıra gözetilir devlet erkânı için yazılmış medhiyeler sıralanır Kasidelerin başına memdûhun (methedilen, övülen) adının ve unvanının yazılması usuldendir Bu başlıklar çoğunlukla Farsça ile yazılır: “Kasîde der-na’t-ı Hazret-i Fahr-i Kâ’inât” gibi Kaside nazım şekli dinî konularda yazılanların dışında şairlerce bir geçim kaynağı olarak da görülmüştür Hemen her olay devlet büyüklerine kaside yazmak için fırsat olarak değerlendirilmiştir HzPeygamberin Ka’b b Züheyr’e, yazdığı kasideye karşılık hırkasını hediye etmesinden sonra kaside sunan şairlere övülen kişinin ihsanlarda bulunup caize vermesi yaygın bir gelenek halini almış hatta sünnetten sayılmıştır Şair, dil kurallarına, kabul edilmiş sanat anlayışına ve toplumun değerler manzumesine uygun olarak yazdığı kasidesini övülen kişiye ya bir vasıta ile veya huzurda bizzat okumak suretiyle sunar

Prof Dr Ahmet MERMER