Lelegler Lelegler Hakkında Lelegler Bilgi Lelegler Tanımı Lelegler Kimlerdir Lelegler

Lelegler Lelegler Hakkında Lelegler Bilgi Lelegler Tanımı Lelegler Kimlerdir Lelegler
Lelegler Lelegler Hakkında Lelegler Bilgi Lelegler Tanımı Lelegler Kimlerdir Lelegler Antik çailarda Ege'de "Karia" olarak adlandirilan bölge, Bodrum Yarimadasi dahil, kabaca günümüzdeki Muila ilini içine alan bir bölgeydi Bati Anadolu'da eski Yunanlilar'dan önce "Mis"ler, "Leleg"ler ve "Kar"lar oturuyorlardi Misler Anadolu'nun kuzeybatisinda, Karlar güneybatida, Lelegler de Bodrum Yarimadasi'nda yaiiyorlardi Eski Yunan kaynaklarina göre bu iki halk, (Karlar ve Lelegler), Pelasg'larla birlikte Ege'nin en eski halkiydi Daha sonralari Karia'mn kuzey kiyilarini ionlar, güney kiyilarini da Dorlar ele geçirmiilerdi

Lelegler hakkinda bilgi veren ilk en önemli kaynak, ünlü tarihçi Herodot Onun anlattiiina göre, eski Yunanlilar Miletos'a ilk geldiklerinde burada Karialilar bulunuyordu Giritliler, ona "Karialilar'm eskiden adalarda oturduiunu, destanlarda adi geçen Girit Krali Minos'a baili bulunduklarini ve daha o zamanlarda bile 'Lelegler' diye anildiklarini" kendi masalsi bilgilerinden aktarmiilardi Tarihçinin Giritlilerin aizindan yaptiii bu aktarmanin önemi, daha sonra ayni bilgiyi Karialilar'm aizindan da yapmii olmasinda yatiyordu Herodot, yapitinda Lelegler'le Karialilar arasinda hiçbir ayrim gözetmemiiti Üstelik yapitinin bir yerinde "Karialilar'a eskiden Leleg denildiiinden de söz etmiiti

Lelegler çok eski bir dönemde yaiadiklari için bunlar hakkindaki tüm veriler antik yazar ve tarihçilerin verdiii bilgilere dayaniyor Günümüz kazilarinda her ne kadar Miken aiirlikli seramikler çikiyorsa da, kimi uzmanlar Miletos'un da Lelegler tarafindan kurulduiunu savunuyor Bütün bunlarin yaninda Lelegler'i ilginç yapan en önemli konu, kireçsiz ve harçsiz yapilarinin tüm izlerinin binlerce yil sonra bile hala izlerinin sürülebiliyor olmasi Günümüz bati kültürüne kaynaklik ettiii öne sürülen Eski Yunan uygarliiinin tüm baskisina raimen bunlarin silinememii olduiu gözleniyor

Lelegler hakkinda ilk ve temel bilgileri veren Herodrot "iu üç ieyi onlar bulmuilar ve Yunanlilar da onlardan almiilardir" deyip bailiyor anlatmaya "Savai bailiiinin üzerine konan sorguç, kalkan üzerine iiaretler kazimak bize onlardan geçmiitir Kalkani tutmak için kulp yapmak da yine onlarin buluiudur O zamana kadar kalkan elle kulpundan tutulmaz, boyundan geçirilen bir kayiila sol omuz üstüne alinir ve böyle kullanilirdi"

MÖ IV yüzyil, yarimadaya ve Lelegler'e büyük deiiiiklikler getirmii, Karia bu siralarda yeniden Pers denetimi altina girmiiti Bölge büyük Pers kralinin atadiii bir "satrap" tarafindan yönetiliyordu Yüzyilin bailarinda satrap olan Hektadomos, MÖ 377 yilinda satrapliii oilu ünlü Mausolos'a birakmiiti Mausolos da, o sirada küçük bir yerleiim yeri olan Halikarnassos'u askeri savunmaya uygun bulup, baikentini Mylasa'dan buraya taiidi Satrap, burada yeni ve büyük bir baikent kurmayi tasarlamaktaydi Mausolos'un bu amaçla yaptiii iilerden biri de, komiu Leleg kasabasinin halkini, kimi zaman zor kullanarak yeni baikente, yani Halikarnassos'a getirip büyük alana yerleitirmesiydi

Bu olaydan sonra Lelegler'in sayisi yarimada üzerinde azalmaya bailadi Ancak Myndos ve Syangela varliklarini sürdürdüler Fakat Mausolos, bu iki kenti de daha büyük alanlarda yeniden kurdu Böylece Myndos ile Syangela Mausolos'un yeni baikentine bailanmamiilardi Syangela giderek Thiangela'ya dönüitü ve Leleg özelliiini yitirdi Böylelikle hemen tüm Karia Yunanlilaiarak bir Yunan ili durumuna geldi Myndos'ta ise bir nüfus azalmasi sorunu yaianiyordu Kent nüfusu bir türlü beklenilen sayiya ulaimamiiti Söylentiye göre, bu siralarda kenti ziyaret eden filozof Diogenes, kapilarin kente oranla çok büyük olduiunu görerek, Myndoslular'a, "Kentin akip gitmemesi için kapilarini kapali tutmasini önermii"ti

Lelegler'in yanmada üzerinde çok sayida yerleimeleri vardi Günümüzde, Bodrum Yarimadasinin en bati ucunda bulunan Gümüilük, bir zamanlar "Eski Myndos" adiyla anilan bir Leleg yerleiim yeriydi Ancak, yapilarinda harç kullanmadiklari için zaman içinde hemen tamami yerle bir oldu Sadece yanmada üzerinde bugün Lelegler'e ait dokuz büyük yerleime kalintisi bulunuyor

MÖ 1500 ile MÖ 400 yillarina kadar varliklarini sürdüren bu toplumun bölgede kurduklan kentlerin adlan iöyleydi: Eski Myndos'tan bailamak üzere, yarimada üzerinde "Termera", "Uranium", "Telmissos", "Madnasa", "Side" ve "Pedasa" Yarimadanin ya da bir baika deyiile, Bodrum'un (Halikarnassos) batisinda da iki büyük kent kalintisindan da söz etmek mümkün Bunlar da "Syangela" ile "Thiangela" adindaki kale kentler

Fakat, bunlar birbirinin devami gibiler Ünlü coirafyaci Strabon ise Bodrum Yarimadasi'nda Lelegler'in 8 kent kurduiunu yaziyor Plinius ise yarimadada Lelegler'e ait 6 kentin adini veriyor Ancak, bu kale kentlerin diiinda yarimadada çok sayida küçük yerleimeler ve yapilar da mevcut Bu, kasaba ya da kale yerleimesi ieklinde nitelendirilebilecek kentlerin "kurgan" ya da "birleiik yapilar" olarak adlandirilan ilginç mimari yapilar vardi

Gümüilük limaninin önünde bulunan ve kenti doial kale gibi örten küçük yarimadanin üzerindeki uzun sur kalintisi arkeologlarca "Leleg Suru" olarak taniniyor Yerine göre yaklaiik 1-3 m eninde ve 200 m uzunluiundaki bu surun günümüzde çok az temel kalintisi görülebiliyor Yöreyi ayrintili bir biçimde araitiran George Bean'e bile, "Yarimadayi böylesine ikiye bölmenin anlami neydii" diye sordurtan bu dev duvarin, 3500-4000 yil önce Lelegler tarafindan, bugün bile sorun olan Kardak dahil tüm diier Yunan Adalan'ndan gelecek bir tehlikeye karii yapildiiina hiç kuiku yok

Leleg mimarisiyle ilgili bir diier ilgi çekici nokta da, tüm yerleimelerin dailarin en yüksek doruklarinda kurulmui olmalari ve bu yapilarin genel planlarindaki ortak yöndü Günümüzde issiz ve uzak ören yerleri olarak bilinen bu yerleiim alanlarinin tepe doruklarindaki konumlan, denizi ve çevre adalarini gözetlemede çok stratejik bir öneme sahipti Kiyilari gözetleyen tüm Leleg kent ve kasabalari dumanla haberleiiyordu Bugün kimi yaili yöre insaninin yakin zamanlarda bile bu tepelerden dumanla haberleiildiiini hatirlamasi, bu geleneiin binlerce yildan günümüze aktarildiiini kanitliyor

Günümüzü ilgilendiren bir baika ilginç yön ise, bu kalintilarin hiçbirinde Lelegler'e ait kazi çaliimasinin yapilmamii olmasi Lelegler hakkinda bugüne kadar yapilan en kapsamli yüzey araitirmasi, ünlü Alman arkeolog Dr Wolfgang Radt'a ait Uzun yillardan beri Bergama kazisi baikanliiini yapan Dr Radt, 1960'k yillarda Bodrum Yarimadasinin Lelegler'e ait önemli bir bölümünü mimari açidan araitirmiiti Doktora tezi kapsaminda yaptiii çaliimasini da daha sonra Leleg mimarisiyle yapilmii en kapsamli araitirma olarak yayimlamiiti

Dr Radt'a göre, Leleg mimarisi "arkaik ve bölgesel bir yapida" Yapilarin ilginç bir yani, tailarin arasinda hemen hiç harç kullanilmamii olmasi Bu nedenle büyük tailarin diiinda kalan yapi elemanlari, Diogenes'in dediii gibi adeta akip gitmii Fakat Dr Radt, "Bu arkaik ve primitif özellikli Leleg mimarisinde öyle bir yapi türü var ki, iimdiye kadar hiç bir mimari tarzda bulunmuyor" diyor "Bunlar, dailarin yüksek yamaçlarinda inia edilmii yuvarlak ve çok amaçli yapilar iç içe iki surdan oluian bu yapilar arasinda yariçapi 20 m olanlar var iç içe geçmii surlar birbirlerine içteki bir noktadan deiecek biçimde inia edilmii ve üstleri kapali

Burada çobanlar yaiiyor olmali; ortadaki genii avluda da hayvanlar Ancak, yapinin tamaminin üstünün örtülü olup olmadiiim bilemiyoruz Belki belli bir yükseklikten sonra aiaçlarla örtüyorlardi Hayvanlarini hem korsanlardan hem de kaplan gibi vahii hayvanlardan korumak için bu yapilarin duvarlarini çok kalin ve yüksek inia ediyorlardi Bunlarin çailar içinde, MÖ 8-7 yüzyildan bailayip Roma dönemine kadar adim adim deiiimeler gösterdiiine tanik oluyoruz Özgün Leleg tipinde olanlar bütünüyle yuvarlak bir plan sergiliyor Bölgenin Helenleimesine paralel olarak, bu yapilarda köieli ilaveler ve kulemsi görüntüler ortaya çikiyor Yani, bir tür evrimleime bailiyor Roma dönemine gelindiiinde ise bu özgün tip yapilar kendi özelliklerini iyice yitiriyorlar"

Lelegler, Roma çailarina doiru geldikçe, yalniz mimari açidan deiil, toplum olarak da giderek erimiiler izleri neredeyse kaybolmak üzere bir Anadolu yerli halki olan Lelegler'in özellikle de iimdiki Bodrum Yarimdasi'nda yaiamalari ilginç Çünkü, günümüzde böylesine popüler olan bir bölgede binlerce yil önce yaiamii eski bir halk kariisinda, hem Bodrum meraklilarinin hem de arkeologlarin ilgisiz kalmasi bir çeiit ihanet insaninkendi geçmiiine, kendi kültürüne,kendi geleceiine ihanet

Mausolos'un kurduiu kent: Thiangela

Bir dai kenti olan Thiangela'nm güney tarafi daha az sarp olup saldiriya açikti iehrin kuleli ana kapisi buradaydi ve bu yüzden sur yer yer kulelerle takviye edilmiiti Bu cephenin bati ucundaki tepeye diiinda çok sayida da, "çiftlik evi", dört kuleli, kare planli bir hisar yapilmiiti Bu hisar iehrin zayif olan bati-güneybati tarafini güven altina aliyor ve bu yüzdeki iehir kapisini da koruyordu

Surlarin plani burada hilale benziyordu Hisar da bu hilalin bir ucunda yükseliyordu Hisara iehirden, dirsekli ve üzeri yalanci tonozla örtülü bir kapidan giriliyordu Güneydoiudaki kulenin yaninda, sur duvarina açilan küçük bir kapi vardi Bu kapidan, hisarin önündeki kavisli iki siper duvarina ulaimak ya da düimana saldirmak mümkündü Thiangela, Mausolos'un kurduiu bir kentti Surlarin inia tarihi kesinlikle 4 yüzyilinikinci çeyreii olarak kabul edilebilir Kent, ayni yüzyilin sonunda, Karia'da bir krallik kurmaya kalkiian ve kendi adina sikke de basan Makedonyali Eupolemos tarafindan kuiatilmii ve iarta baili olarak teslim olmuitu

Antik Çai'in NATO'su: Delos Birliii

Hellespontos ve Bosphoros kiyilarinin Persler tarafindan ele geçirilmesinden sonra, Helen güçlerinin baikomutani olan Sparta Krali Pausanias'in sert davraniilari, bailaiik devletleri ondan soiutmui ve onlar da Atina çevresinde kümelenmiilerdi Atina, bailangiçta gönüllü bir nitelik taiiyan bu birliiin önderi oldu Birliiin üyelerine düien yükümlülükleri, hangi kentin ne sayida savai gemisi sailayacaiini ya da ne tutarda yillik gider katkisi ödeyeceiini saptadi Toplanan paralar Delos Adasi'nda toplaniyordu

Daha sonra Atinalilar ilk olarak Miltiades oilu Kimnon komutasinda bir donanmayla, Thrakia-Make-donya sinirinda, Strymon Çayi aizindaki iran baiimlisi Eion kentini alip (MÖ 475) halkini köleleitirdiler Ege Denizi'nde Skyros ve Euboia (Eiriboz) Adasi'ndaki Karystos kentini ele geçirdiler Bu sirada Naxos Adasi birlikten ayrilmak istedi, fakat adanin kenti Atina birliklerince kuiatildi ve kent de birliie tekrar geri dönmek zorunda kaldi Bu olay, Delos Birliii'nin bir Atina baiimlilari topluluiuna dönüimesinin ve gönüllü bailaiiklar birliii olmaktan çikiiinin bailangiciydi (MÖ 467)

Bu arada Leleg kentleri de bu Delos Birliii'nin üyesiydiler Myndos kenti birliie onikide bir talent haraç ödüyordu Bu miktar Myndos'un küçük bir kasaba olduiunu gösteriyor Pedasa kenti ise Delos Birliii'ne iki talent haraç ödemekteydi Kiyidaki Halikarnas sos'un 165 talent ödediii düiünülürse, dailik Pedasa'nin ödediii miktar oldukça iyiydi Termera kentinin ise birliie ödediii iki buçuk talentlik haraç Mydos'un yükümlülüiünün tam 30 katiydi Madnasa kenti ise, birliie önceleri iki talentlik haraç ödemesine kariilik, sonralari bu haraç bir talente kadar düiürülmüitü

Yarimadadaki bir diier Leleg yerleimesi Side, ya birliiin dikkatinden kaçmii olabileceii ya daçok küçük olduiu için haraç ödemiyordu Uranium adindaki kent debirliie baili olmasina kariin çok önemsiz bir haraç ödüyordu Syangela ise Delos Birliii'ne, kendisine baili mynanda ile birlikte bir talent haraç ödüyordu

Antik Çai duvar örgü biçimleri

Baliksirti duvar örgüsü: Küçük yassi tai bloklarinin bir sira saia, bir sira sola eiik olarak tabaka tabaka dizilmesiyle oluian bir duvar örgüsü Yaklaiik MÖ 3000 yillarinda harçsiz örülmüi örnekleri görülür Bati Anadolu'daki kazilarda toprak harçli örneklerine de rastlanmiitir

Bosaj duvar: Kenarlari dikdörtgenler prizmasi biçiminde yontulmui tai bloklarin ön yüzleri hafif dii bükey birakilmii ve kaba ya da düz olarak iilenmii duvar örgü biçimi

Kyklop duvar: Düzgün olmayan büyük boyutlu tailarla, harçsiz olarak yapilmii duvar örme iekli

Poligonal örgü: Düzensiz duvarlardir, ancak bu teknikle çeiitli irilikteki tailarin birbirine uydurulmasi için çok iiçilik gerekir Daha çok teras ve sur duvarlarinda görülür Antik dönemden sonra kullanilmaz

Psudo-isodom: ince ve kalin tai dizelerinin almaiik olarak kullanilmasiyla oluiturulmui, harçsiz Helenistik duvar örgüsü

isodom: Ei yükseklikte blok tai siralarindan oluian harçsiz Helenistik duvar örgüsü Derz uyumu (duvarlarda iki öienin arasindaki diitan çizgi biçiminde gözüken birleime yeri) olmayabilir ya da birleime derzleri bir ara ile birbirlerini dikey olarak izleyebilir