|
|
Konu Araçları |
kelimeler, osmanlıca, söcükler, sözlüğüosmalıca, sözlüğüosmanlıca, terimler |
Osmanlıca Terimler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmalıca Söcükler... |
09-10-2012 | #1 |
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Terimler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmalıca Söcükler...Osmanlıca Terimler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmalıca Söcükler Osmanlıca Terimler Sözlüğü-Osmanlıca Kelimeler Sözlüğü-Osmalıca Söcükler Acemi oğlanı ; Acemi ocağına yeni alınmış,henüz eğitim görmekte ve yetişmekte olan genç yeniçeri adayı Akağa ; Sarayın haremindeki zenci olmayan hadım harem ağası(Darüssaade ağası) Arpa Emini ; Saraydaki padişah ahırının en üst düzeydeki yöneticisiAhır masraflarını ken disine emanet edilen paradan yapan kişi Arz odası ; Padişahların devlet büyüklerini ve yabancı elçileri kabul edip dinledikleri oda Askeri Rüşdiye ; Askeri ortaokul Aşçıbaşı ; Saray mutfaklarındaki aşçıların başı Babıâli ; ( Yüksek kapı anlamında) Osmanlılarda Sadaret (Başbakanlık),Dahiliye ve Hariciye (İçişleri ve Dışişleri Bakanlığı) ve Şurayı Devlet (Danıştay) dairelerinin bulunduğu bina Babüssaade Ağası ; (Kapuağası/Sarayağası) Saraydaki hadım Darüssaade ağaları ile Akağaların ve Enderun memuriyetlerinin genel amiri Baltacı ; Sarayda harem muhafızlarına verilen ad / Seferler sırasında askeri birliklerin önünde giden ve yolların kapanmasına neden olan ağaçları kesen eli baltalı olan,uzun sakal bırakıp meşin önlük giyen özel seçilmiş iri yapılı askerler Baruthane Nazırı ; Barut imalatı ile uğraşan baruthane nezaretinin yöneticisi Başçıbaşı ; Saraya ait inşaat işlerinde çalışan işçi başlarının (Başçı) başı olan kişi Baş Çuhadar ; Sarayda padişahın kaftan ve kürklerine bakan büyük memur / Sadrazam ve vezirlerin ve diğer üst düzey görevlilerin yanında çalışan ve evrak iletme,mektup taşıma işi yapan görevlilerede çuhadar denirdi Berberbaşı ; Saray berberlerinin başı,yöneticisi Beylerbeyi ; Genel vali,Sancak beylerinin başıOsmanlı imparatorluğunun Asya kıtasındaki sancak beylerinin başına "Anadolu Beylerbeyi",Avrupa kıtasındaki sancak beylerinin genel valisinide "Rumeli Beylerbeyi" denirdi Bimarhane ; Akıl hastanesi(Tımarhane) Bina Emini ; Osmanlılarda büyük ve resmi binalar yapılırken,inşaat masraflarını tutan,malzemeyi satın alan ve ustalarla işçilerin ücretlerini ödeyen,biri katip diğeride Ruznameci (Muhasebeci) olmak üzere iki yardımcısı bulunan görevli Bostancıbaşı ; Padişahın mülkü olan bostanların ekilip,biçilme işini yürüten bostan işçilerinin başı / Sarayın muhafazasına ve şehrin güvenliğine bakan askeri teşkilatın başı Cariye ; Düşman ülkelerine yapılan akınlarda ele geçirilerek veya yabancı ülkelerden kaçırılarak,mal gibi para ile alınıp satılan kız,kadın,kadın köle ( Halayık,odalık,yataklık) Çelebi ; Efendi,kibar,görgülü ve ince kişiEskiden "bay"yerine kullanılan bir ünvan Çerakçı ; Kandilleri ve mumları yakıp söndürmekle görevli kişi Çeşnigir ; Darphane-i Amire'de (darphane) çalışan ve basılan gümüş ve altın paraların ayarını kontrol eden kişi Darül kurra ; Cami,mescit gibi yerlerin hemen yanında yapılan kuran okuma yeri Darüssaade Ağası ; Osmanlı saraylarında harem dairelerindeki hadım edilmiş harem ağası Darüşşafaka ; Eski "Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye"(İslami Eğitim Cemiyeti) tarafından kurulmuş olan yetimler okulu Defterdar ; Osmanlı devletinin maliye işlerine bakan kişi, Devletin çeşitli resmi kurumlarının maliye işlerine bakan görevliler Defter Emini ; Osmanlılarda Defter-i Hakani idaresinde (Tapu ve kadastro genel müdürlüğü) çalışan ve tapu işlerine bakan yüksek görevli Delme Mecra ; Yerin altından giden ve insan eli ile yapılmış olan su galerisi,yer altı su isale hattı Derviş ; Tarikatlardan birine bağlı olan ve tekkede çile ile uğraşan,giyim ve yaşayışında tarikatının adetlerini güden kişi Devşirme ; Yeniçeri ocağına alınan gayri müslim çocuklar Divan ; Padişah ile devlet büyüklerinin bir araya gelerek devlet işlerini görüşmek üzere yaptıkları toplantı Divanı Hümayun ; Padişahın başkanlığında toplanan ve sadrazam,şeyhülislam gibi yüksek dereceli devlet görevlilerinin katıldığı ve devlet işleri ile halkın sorunlarının görüşüldüğü meclis Ebced hesabı ; Arab alfabesindeki her harfin bir sayıyı göstermesi kuralı ile harflerden seçilerek düzenlenmiş anlamlı dizilerle bir olayın meydana geldiği yılı belirtme yolu Enderun ; Saray teşkilatı Erkânı harb ; Kurmay sınıfından olan yüksek rütbeli asker Evkaf ; Vakıfların hepsi,tümüBu günkü Vakıflar Genel Müdürlüğü Eyercibaşı ; Padişahın ve saraydaki diğer yüksek görevlilerin atlarının eyerlerini yapan sınıfın yöneticisi Fodla ; Bir cins çörek,kurabiye Gümrük Emini ; Gümrüklerin hesap işlerine bakan yönetici Hafız ; Kur'an'ı ezberlemiş olan kişi Harbiye Nezareti ; Osmanlılarda milli savunmanın kara kısmı ile uğraşan nezaret Harem-i Hümayun ; Sarayların kadınlara mahsus olan kısmı,Harem dairesi Harik havuzu ; Yangın havuzuYangınlara müdahale etmek için gerekli olan suyun depo edildiği havuzlar Hasodabaşı ; Sarayda padişaha ait olan bölümlerin hizmetini gören kişilerin yöneticisi Hattat ; Mesleği Arap harfleri ile güzel yazı yazmak olan kimse Hazine-i Hassa ; Padişahın şahsi gelir ve malları Hazine Kethüdası ; Osmanlı devletinde sarayın Enderun dairesindeki hazinede bulunan değerli eşyanın korunması ve yönetimi ile görevli kimse Haznedar ; Saray hazinesini bekleyen,yöneten kimse Hekimbaşı ; Sarayda görev yapan hekimlerin başı,başhekim Horasan Harcı ; İçerisine yumurta akı katılarak yapılan bir çeşit harç Humbara ; Tunçtan yapılmış ve içindeki oyuğa patlayıcı doldurulmuş bomba Humbaracı ; Yeniçeri ocağının havan topu sınıfına ait topçu eri İbnülemin ; Güvenilir dost kişi İhramcı ; Hacıların Kâbe'ye giderken giydiği ve geniş beyaz yünlü çarşaftan ibaret olan ihram'ı üreten kişi İmaret ; Çoğunlukla bir cami bünyesinde yapılan, bazen bir camiden ayrı olarakta oluşturulan ve fakirlere özellikle yemek yardımı yapmak amacı ile kurulan ve vakıf niteliğinde olan kuruluş İzam ; Bir yerin büyüğü,büyük kişi,yönetici Kadı ; İslam hukuku olan şeriat'a göre hüküm veren yargıçTanzimata kadar askeri davalarla devleti ilgilendiren davalar hariç tüm davalara bakmışlardırTanzimattan sonra ise yalnızca evlenme,boşanma,nafaka ve miras davalarına bakmışlardırKadılık müessesesi medeni kanunla kaldırılmıştır Kaldırımcı ; Yol yapımından sorumlu olan esnafİşlerini genellikle götürü usülde yaparlar ve kullandıkları taşların temin edilmesini ve taşların kesim işlerinide kendileri yaparlardı Kaldırımcı Kethüdası ; Götürü usülde taş döşeyerek yol yapan kaldırımcı esnafının yaptığı işi denetliyen ve ölçümleme yaparak yapılan yolun bedelini tesbit edip,parasını kaldırımcı esnafına ödeyen kişi Kalfa ; Saraylarda ve büyük konaklarda halayıkların (Cariye) başı olan kadınPadişah tarafından tayin edilirler,sarayda kendilerine ayrılan yerde otururlar ve sarayın iç hizmetlerinde çalışan cariyelere buyruk verirler ve özel günlerde cariyelerden farklı giyinirlerdi Kapı Ağası ; Padişahın sarayındaki akağaların en büyüğü Kapıcıbaşı ; Saray kapılarını bekleyen sınıfın yöneticisi Kapıcılar Kahyası ; Bir ilin veya bir resmi dairenin babıâli'de görülecek işlerini takip eden memur Kapı Kethüdası ; Valilerin,sancak beylerinin ve patrikhanenin babıâli ve diğer resmi dairelerdeki işlerini takip eden memur Kapıkulu ; Osmanlı devletinde Padişahın kumandası altındaki piyade ve süvari sınıfından olan ve bahşiş ve ulufe ile geçinen askerler Kaptan-ı Derya ; Donanmanın başı,deniz kuvvetleri baş kumandanı Kasabbaşı ; Sarayda hizmet gören kasabların başı(Kethüdayı Kassaban) Kaside ; Onbeş ila yüz beyitten oluşan ve tek kafiye düzenine göra kurulan ve ünlü kişilere övgü niteliği taşıyan nazım eser Kassam ; Kadı ve kazaskerlerin hizmetindeki görevlilerden biriÖlen bir kişinin mal varlığını varislerine şeriat kurallarına göre paylaştıran görevli Katip ; Sarayda veya herhangi bir devlet kurumunda çalışan ve görevi yazı işlerine bakmak olan kişi Kavas ; Osmanlılarda vezirlerin yanında bulunan silahlı koruma görevlileri1908 yılında kavas sistemi kaldırılmıştır Kavasbaşı ; Vezirleri korumakla görevli kavasların başı Kazasker ; En yüksek ilmi rütbe,günümüzün adalet bakanıİmparatorkuğun Asya ve avrupa bölümlerindeki kadıların başı (Rumeli Kazaskeri,Anadolu Kazaskeri)Kadı ve müderrislerin atama ve tayin işleri ile ordu mensupları ile ilgili davalara ve devleti ilgilendiren davalara bakmaktan sorumlu olan kişi Kemankeş ; Ok atıcı,okçu,yay kullanıp ok atan kişi Kethüda ; Kahya,yardımcı,üst düzey devlet görevlilerinin yardımcısı,saray hizmetinde çalışan belirli esnaf (Arabacılar, şamdancılar,kilerciler vs) gruplarının başı olan kişi Kıble taşı ; Açık alanlarda oluşturulan namazgahlarda kıblenin yönünü belirtmek için dikilen taş Kızlar Ağası ; Saray hareminin ağası(Darüssaade ağası) Kiler Kethüdası ; Saraydaki Kilercibaşının emrinde çalışan ve vazifesi kiler görevlilerini teftiş etmek olan kahya Kubbe ; Yarım küre şeklinde olan ve bir yapıyı örten dam Küfeki taşı ; Basınç altında kaynaşmış kum taneciklerinden oluşmuş,işlenmesi nispeten kolay olan ve su geçirmeyen bir taş cinsi Külliye ; Medrese,hamam,imaret,şifahane ve çarşı gibi ek yapıları ile birlikte inşa edilen cami Künk ; Su nakli için isale hatlarında kullanılan pişmiş toprak tada çimentodan yapılmış boruOsmanlılar döneminde toprak künkler kullanılır ve şebekeden su kaybını azaltmak için iç yüzeyleri sırla kaplanırdı Kürkçübaşı ; Padişahın kürklerini muhafaza etmekle görevli kişi Lağımcı ; Düşman kalelerini feth etmek için tünel kazıp,içine barut koyarak patlatan ve kale duvarlarının yıkılmasını sağlayan asker sınıfıSu yollarının inşaatında su galerilerinin açılması işlerindede çalıştırılmışlardır Lökün ; Zeytinyağı ile kireç karışımından dövülerek yapılan bir çeşit sızdırmazlık macunu( Çeşme musluklarının takılmasında ve su künklerinin birleşme yerlerinde suyun sızmaması için kullanılan macun) Mahlas ; Eskiden bir şiirin son beytinde kullanılması adet olan,şairlerin kullandığı takma ad Maksem ; Su dağıtma sandığı ve lüleler yardımıyla suyun çevredeki çeşmelere ve diğer yapılara dağıtımının yapıldığı yer Maliye Nazırı ; Osmanlılarda devletin gelir ve giderlerinin tutulduğu maliye teşkilatının yöneticisi Maslak ; Ana su isale hattının kollara ayrıldığı yer Medrese ; Gelenek ve görenekçi usullerle eğitim yapan ve özellikle din ve hukuk adamı yetiştiren ve genellikle külliye şeklindeki camilerin bünyesinde yer alan ve bir avlu etrafına dizilmiş çok sayıda odadan oluşan okul Mescit ; İçinde cuma namazı ve bayram namazı kılınmayan küçük mahalle cami Matbah Emini ; Saray mutfaklarının hesabını tutan görevli Mevkufat ; Bir zaman için tutulup alı konulmuş olan mal yada paraBir şeyin gelirinden artıp hazineye mal edilen paraBu görevi yerine getiren kişilerede mevkufatçı denirdi Mevlevihane ; Mevlevilik tarikatına bağlı olanların, tarikat kurallarına göre toplandıkları ve içinde özel odaları ve tören yerleri bulunan bina Mihrap ; Camilerde kıble yönünde bulunan ve imama ayrılmış olan oyuk veya girintili yer Molla ; Büyük kadı, kadı'nın bir üst derecesi,eyalet kadısı Mutasarrıf ; Osmanlı yönetimindeki sancakların ( Vilayet ile kaza arasındaki yer) en büyük mülki ve idari amiri Derece olarak kaymakamdan büyük validen küçüktürler Muvakkithane ; Saat imali ve tamiri yapılan yer Müderris ; Eskiden medresede öğretmen,sonraları profesör anşamında kullanılmıştır Müşir ; Osmanlılarda askerlikte en yüksek rütbe,mareşal Müştemilat ; Eklenti-Ek bina Nafia ; İnşaat işleri Naib ; Vekil olarak birinin yerine geçen ve yerine geçtiği kişi adına işleri yürüten kişi Nakkaş ; Binaların duvar ve tavan gibi yerlerine ve kitaplar süslemeler yapan resimci,süsleme ustası Nalıncı ; Hamam gibi ıslak zeminlerde giymek için tahtadan yapılan yüksek tabanlı bir çeşit terlik olan nalın'ı (Takunya) imal eden kişi Namazgah ; Açıkta namaz kılmak için hazırlanmış yer Nazır ; Osmanlılarda bir idare bölümünün yada kurumun başında bulunan görevli Nişancı ; Osmanlı devletinde Padişah kaynaklı her türlü yazıya,padişahın imzası olan nişanını koyan veya padişahın tuğrasını çeken divanı hümayun üyesi memur Reis-ül küttap ; Tanzimattan önce Osmanlı imparatorluğunun dışişleri bakanına verilen adSonraları Divanı hümayun'da yazı işlerini yürüten kalemlerin ve katiplerin şefi Reis-ül ûlema ; Şeyhülislamlık dairesinde ilmiye sınıfının başı olan memur Rikab Kaymakamı ; Sadrazam ordunun başında sefere çıktığı zaman kendisine vekalet eden görevli ( Sadaret kaymakamı ) Ruzname ; Günlük olayların yazıldığı defter,günlük gazete,günlük masrafların yazıldığı defter hazineye girip çıkan eşya yada paraların günlük işlendiği defter,askeri seferler sırasında olayların günlük yazıldığı defter Ruznameci ; Günlük defterleri kaleme alan kişi / İnşaat masraflarının günlük hesabını tutan muhasebeci Sadaret ; Sadrazamlık makamı Sadaret kaymakamı ; Sadrazam,Serdarı ekrem ünvanı ile ordunun başında sefere çıktığı zaman onun yerine istanbulda kalıp vekaleten sadrazamın işlerini yapan vezir düzeyindeki görevli Sadaret kethüdası ; Sadrazamın birinci derecede yardımcısı Sadrazam ; Osmanlılarda padişahtan sonra gelen ikinci adam,en yetkili devlet görevlisiGünümüz başbakanı Sahilhane ; Devlet ileri gelenlerine ait deniz kenarındaki konak,yalı Saka ; İşi,çeşme ve sarnıç gibi yerlerden su alarak evlere dağıtmak olan kişi Saka başı ; Osmanlılarda sarayda bulunan ve sarayın su ihtiyacının karşılanmasında ve seferler sırasında ordunun su ihtiyacının karşılanması işinde görev yapan saka'ların yöneticisi Saka gediği ; Sakalara verilen, çeşmelerden su alma imtiyazıBu imtiyaz yazılı bir senede bağlanır ve bu senet alınıp satılabilir veya varislere intikal edebilirdiSakaların su alabileceği çeşmelerde belirtilir ve sakalar her çeşmeden su alamazdı Sakalara verilmiş olan bu imtiyaz 1869 yılında kaldırılmıştır Sakalar kethüdası ; Sakalar ocağının kahyası olup derece olarak sakabaşından sonra gelirGörevi divan toplantılarında vezirlere ibrik ve havlu tutmaktır Salma mecra ; Kanalet şeklindeki üstü açık olan su isale hattı Sarnıç ; Su ihtiyacını karşılamak amacı ile yapılan özel su toplama havuzu,su deposuÜstü açık yada kapalı olabilir Serasker ; Padişah ve sadrazam sefere çıkmadığı zaman ordunun başında seferi yöneten vezire verilen ünvan / 1826 yılında yeniçeri ocağının kaldırılmasından sonra kurulan Asakiri Mansurei Muhammediye ordusunun kumandanı Serçavuş ; Baş çavuş Serdar ; Ordu kumandanı Serdarıekrem ; Padişah sefere katılmadığı zaman ordu baş kumandanı olarak seferi idare eden sadrazama verilen ünvan Sermimar ; Mimarların başı,baş mimar Seyyid ( seyit ) ; Bir topluluğun ileri gelen kişisi,efendi Sıbyan mektebi ; Osmanlılarda ilköğretim okulu Silahtar ; Padişah ve vezir gibi devlet ileri gelenlerinin silahlarını koruyan ve bakım ve onarımını yapan görevli Sipahi ; Kapıkulu süvarilerinin birinci bölüğünü oluşturan askeri ocak Sipahi ağası ; Kapıkulu süvarilerinin birinci bölüğünü oluşturan sipahi ocağının kumandanı Solak ; Osmanlı kapıkulu teşkilatı bünyesinde yer alan ve görevi padişahın muhafızlığını yapmak olan koruma görevlisi Su nazırı ; Su işlerinin organizasyonundan sorumlu olan ve devşirme ve acemi oğlanlarından adam toplayarak gerekli işleri yaptıran görevli Su nezareti ; İlk defa Kanuni Sultan Süleyman döneminde kurulan ve su işlerinden sorumlu olan idareÖnceleri padişaha bağlı iken sonradan şehremaneti bünyesinde bir müdürlük haline sokulmuştur Su yolcu ; Su tesislerinin isale hatlarının bakım ve onarımından sorumlu olan kişi Su yolcubaşı ; Su yolcuların idaresinden ve çeşmelerin bakım ve onarımından sorumlu olan kişi Sülüs ; Arap alfabesi ile yazılan yazının bir çeşidi Şadırvan ; Halkın abdest alması için cami avlularına yapılan ve çok sayıda musluğu olan çeşme Şamdancılar kethüdası ; Saraydaki şamdanların bakım ve onarımından ve yakılıp söndürülmesinden,saraydaki ışık işlerinden sorumlu olan şamdancıların yöneticisi(Şamdancıbaşı-Serşamdani) Şehzade ; Padişah oğlu veya padişah ailesinden olan diğer erkeklerin oğullarından biri Şehremaneti ; Bu günkü belediye teşkilatının osmanlılar döneminde kurulan ilk şekli,şehrin temizlik ve güzelliği ile ilgilenen mahalli idare Şehremini ; Şehremaneti teşkilatının (Belediye) başında olan kişi Şeyh ; Tekke başkanı,tarikat lideri Şeyhülislam ; Osmanlılarda kabinede sadrazamdan sonra yer alan ve din işleri ile birlikte dünya işlerinede dini bakımdan karışan kimse Şıkk-ı evvel defterdarı ; 1kısım ve 2 kısım olarak ikiye ayrılan defterdarlık teşkilatının 1kısmı 2 kısımada Şıkk-ı sani adı verilirdi Tabaklar ahibabası ; Deri imalatçılarının esnaf loncası başkanı Tarikat ; Tasavvufa dayalı olan çeşitli islam doktrinlerine verilen ad Tekke ; Belli bir tarikata üye olan kişilerin toplanıp ayin yaptıkları yer Tersane çavuşu ; Gemi yapılan yerin işçi başı Tersane emini ; Gemi yapılan yerin mali işlerinin sorumlusu Tersane kethüdası ; Gemi yapılan yerin yöneticisi Topçubaşı ; Topun yapımı,bakımı,taşınması,ikmali ve savaşlarda kullanılması ile görevli olan askeri ocağın komutanı Tophane nazırı ; Topların imal edildiği ve topçu askerlerin eğitiminin yapıldığı yerin komutanı Tuğra ; Padişahın adının yazılı bulunduğu ve karmaşık yazı tekniği ile yazılmış olan sembol Tulumbacı ; Yangın söndüren kişi,bu günkü itfaiyeci Türbe ; İçinde çoğunlukla ünlü kişilerin gömülü bulunduğu anıtsal mezar Türbedar ; Türbede hizmet gören ve türbeyi bekleyen kimse Vakanüvis ; Zamanın olaylarını kayıt etmekle görevli resmi devlet tarihçisi Vakıf ; Bir hizmetin sürekli yapılabilmesi için belli koşullarla resmi bir yoldan herhangi bir kimse tafından bırakılan mülk yada paraİlgili hizmet bu mülk yada paranın getirisi ile halka bedelsiz sunulur ve vakfın idaresi mütevelli denen bir kişi tarafından yürütülür Valide Sultan ; Padişah annesiPadişah tahta çıkınca anasıda valide sultan ünvanını alır ve eski saraydan bir tören ile Topkapı sarayındaki özel dairesine taşınırdı Vezir ; Bakanlık ve valilik gibi önemli görevleri yerine getiren ve paşa ünvanlı olan kişi Veziri azam ; Sadrazam,günümüz başbakanı Voyvoda ; 17asırda kullanılmaya başlanan ve reis,subaşı,ağa gibi çeşitli manalara gelen bir ünvan Yaver ; Devletin ileri gelenleri ile komutanların yanında bulunup onların emirlerini yazmakla ve yerine iletmekle görevli kimse Yeniçeri ; Orhan Gazi tarafından kurulan piyade sınıfı asker ocağının erleriBaşlangıçta çok başarılı hizmetler gören yeniçeri ocağı zamanla dejenere olmuş ve defalarca baş kaldırarak devletin başına dert olmuştur Yeniçeri ocağı 1826 yılında IIMahmud tarafından başka bir askeri ocak kurularak ( Nizami cedid) ortadan kaldırılmıştır Yeniçeri Ağası ; Yeniçeri ocağının komutanı Yesari ; Solak,sol elini kullanan / Yesarizade ; Solak kişinin soyundan gelen Zaviye ;Küçük tekke |
|