13. Azad Etme Serbestisini Tahdit Eden Hükümler

13 Azad etme serbestisini tahdit eden hükümler
13 Azad etme serbestisini tahdit eden hükümler
Uzun zaman, maliklerin kölelerini diledikleri gibi azad etmelerinde bir mahzur görünmedi Bunlar, civar komşularla yapılan muharebelerde esir edilip köle haline getirilmiş kimselerdi Romalılarla aralarında büyük bir fark olmadığından, Roma vatandaşı haline gelmelerinin bir mahzuru yoktu Zaten sayıları da azdı
Fakat, Cumhuriyet devrinin son asırlarında, sayıları çok arttı Romalılar vatandaşlık hakkı tanımakta titiz idiler Uzak yerlerden gelen, huyları, soyları, lisanları farklı pek çok insanı vatandaş yapmak mahzurlu göründü Gösteriş olsun diye, pek çok sayıda köle azad ediliyordu
Ahlaki seviyeyi düzeltmek için bir takım kanunlar çıkarmış olan Augustus, köle azad etmeleri de tahdit etmişti
MÖ 2 senesinde çıkarttığı Lex Fufia Caninia’nın hükmüne göre, vasiyetname ile azad edilenlerin sayısı tahdit edildi: İki köleye sahip olanın, her ikisini; İkiden ona kadar kölesi varsa, yarısını; otuza kadar kölesi varsa , üçte birini ; yüze kadar kölesi varsa, dörtte birini azad edebilir; her halu karda , azadlı sayısı yüzü aşamazdı
Bu rakamlar o sıralarda ne kadar çok köle azad edildiğini göstermektedir
MS 4 senesinde çıkarılmış olan Lex Aelia Sentia, azad etme muameleleri , daha teferruatlı hükümlerle tahtid etti
Kanun hükmüne göre , yirmi yaşından küçük olan kimse , vasiyetname ile köle azad edemez; ancak değenekle azad edebilirBunu da yapabilmesi için, azad edeceği kölenin en az otuz yaşında ve iyi huylu olması geldikten sonra , on tane baliğ Roma vatandaşının rızasını alması icab etmekte idi Ayrıca , aciz halinde kimse köle azad edemez; kölelerini azad ettiği için aciz hale düşmüşse , muamele batıl olurdu
Iustinianus, bütün bukarışık hüküm ve tahditleri kaldırdı Bunda Hıristiyanlığın tesiri olduğu gibi, aile reisliğinin ve Roma vatandaşlığının eski manalarını kaybetmiş olmalarının tesiri de vardı Esasen, bu devirden itibaren, meslekler inkişaf etmiş, eskiden kölelere yaptırılan birçok hizmetler, ücret karşılığında hür kimselere yaptırılmaya başlanmıştı Eski tahditlerden yalnız, Lex Aelia Sentia’nın bir hükmü kalmıştır: malikin aczi halinde, yaptığı azat muameleleri muteber değildi
Iustinianus zamanında azad muameleleri içinde en çok uygulanan kilisede azad etme idi

14 Yaşayışları köleninkine benzeyen kimseler

Hür oldukları halde hala köle gibi hakimiyet altında yaşayan kimseler vardıBunların siyasi hakları devam etmekle birlikte bir çeşit köle muamelesi görürlerdi

Mancipium altında bulunanlar (Personae in mancipio)

Eskiden aile reisleri , bir borçtan kurtulmak veya para temin etmek için çocuklarını satabilirlerdi Roma’da ve Latium içinde satılmışlarsa , aile evladı köle olmaz, hür kalır fakat satın alanın mancipium’u altına girerdi Mancipium altında olan kimse , “köle gibi” olur, hak ehliyetini kaybeder, istihkak davası konusu dur, azad edilirse , baba hakimiyeti altına dönerdi
Devletin hudutları genişleyince bu usul kalktı Zaten XII Levha Kanunu, aynı aile evlatının üç defa satılmasını yasak etmişti