Prof. Dr. Sinsi
|
Coğrafi Keşiflerin Sonuçları Maddeler Halinde, Coğrafi Keşifler Sebepleri Ve Sonuçlar
Coğrafi Keşiflerin sonuçları maddeler halinde, coğrafi keşifler sebepleri ve sonuçlar
Coğrafi Keşiflerin sonuçları maddeler halinde, coğrafi keşifler sebepleri ve sonuçlar
COĞRAFİ KEŞİFLER, SEBEPLERİ VE SONUÇLARI
a Keşiflerin Sebepleri:
Bilinmeyen şeylere ve yerlere merak duyulması, en eski çağlardan beri insanlığın tabii bir duygusu idi İlk çağlarda, dünyanın çok küçük bir bölümü tanınıyordu Uzak bölgelere gezi yapanları anlatıp yazdıkları daima heycan uyandırmaktaydı Orta çağda, Avrupa’dan Uzak doğu’ya giderek , çin’de kubilay kağa’nın yanında kalan Marko polo’nun verdiği bilgilere çok kimse inanmamıştı Ibn Batuta, ibn Fablan gibi islam gezginleri de, “bilinmeyen” ülkelere geziler yaparak, gördüklerini kaleme almışlardı Bunların doğruluğu anlaşıldıkça, “yeni” ülkelere duyulan merak daha arttı Keşiflerin birinci sebebi budur
Avrupa’nın islam ülkelerine karşı giriştiği Haçlı seferleri, görünüşte dini bir nitelik taşıyordu Hedef, kutsal kudüs şehrini, Müslümanların elinden kurtarmaktı Fakat, aslında Doğu’nun zenginlikleri, o çağda yoksul sayılacak Avrupa’nın gözlerini kamaştırıyordu İki yüz yıla yakın süren haçlı seferleri, İslam dünyasındaki bolluğu ve refahı, Avrupa’nın daha yakından tanımasına sağladı Bu varlıklı hayata duyulan özen, Avrupa’da yeni gelir kaynaklarının araştırılması çığrını açtı Bunu yolu ticaretten geçiyordu Özellikle hindistan’dan Avrupa arasındaki ticaret yolları, başta Türkler olma üzere, Müslümanların elindeydi Bu yüzden avrupalı tacirler, her uğrak yerinde yüksek vergiler ödemek zorunda kalıyorlardı Bu yüzden, birçok malın Avrupa’ya maliyet çok artıyordu Şu halde, yeni yollar aranması ve bulunması gerekli hale gelmiştir İkinci sebep de budur
Hemen tamamıyla Hıristiyan olan Avrupa, kilisesinin ağır baskı altındaydı Papalığın rızası alınmadıkça, yeni topraklara açılmak zordu Bu bakımdan, erişilecek yerlerde Hıristiyanlığın yayılması da göz önünde bulunduruluyordu Bu da, dini bir sebep oluşturuyordu
Barutun ve topun kullanılmasıyla ortaya çıkan güçlü krallıklar, ticari alanda birbirleriyle rekabete başlamışlardı Uzak doğu’ya yeni yollarla ulaşmak, Çin ve Hindistan gibi ülkelerin zengin mallarını kendileri taşımak için yeni yollara ihtiyaç duyuyorlardı Bu ise, ancak yeni keşiflerle sağlanabilirdi
Coğrafya keşiflerinin yapılabilmesi için, elverişli bir bilim ortamına da girilmişti Dünyanın düz değil, yuvarlak olduğu gerçeği Müslümanlardan öğrenilmişti Dünya yuvarlaksa, doğu’ya doğru değil, batıya doğru da gidilerek aynı yere (Hindistan’a) ulaşılabilirdi
Bunu yapabilmek için teknik imkanlar da elde edilmişti Pusula, rüzgar gülü gibi aletler bunlar arasındaydı Ayrıca, açık denizlerin fırtınalarına dayanıklı büyük ve sağlam gemilerde yapılabiliyordu b) Başlıca Keşifler:
Daha XV Yüzyıl ortalarında Portekizliler Afrika’ya keşif heyetleri gönderiyorlardı Bu heyetlerden biri, Bartelemo Diyaz yönetiminde, Afrika’nın güneyinde dolaştı (1487) Buraya “Ümit Burnu” adı verilirdi böylece, Hindistan’a deniz yolu ile ulaşma imkanı elde ediyorlardı XV yüzyılın sonunda Vasko dö Gama, buyoldan Hindistan’a vardı (1498) Bundan sonra Portekizliler Hint okyanusu’na donanama gönderdiler ve Uzak Doğu’ya kadar olan bölgelerde ticareti elerine geçirerek sömürgeler kurdular
Amerika’nın Keşfi: Kristof Kolomb adında Cenevizli bir gemici, hep batıya gitmek suretiyle doğuya varılabileceğini ileri sürüyordu Düşüncesini gerçekleştirmek için, denizci devletlere başvurdu Uzun uğraşmalardan sonra, projesi İspanya kralı tarafından kabul edildi ve desteklendi İstediği gemileri ve denizcileri alan Kolomb, Atlas Okyanusu’na açıldı Zorlu bir yolculuktan sonra, Orta Amerika’da Bahama’ya vardı (1492) Ancak, yeni bir kıta keşfettiğini bilmiyor, Hindistan’a ulaştığını sanıyordu
Kısa bir süre sonra Amerigo Vespuçi adlı bir İtalyan denizcisi, Güney Amerika’da Brezilya Kıyılarına çıktı Buranın yeni bir kıta olduğunu anladı Bu sebeple, Amerika’ya Kristof Kolomb’un değil, onun adı verildi
Balboa ise, bugünkü Panama Kanalı’nın bulunduğu yerden geçerek ilk defa Büyük Okyanus’a çıktı (1513)
Macellen, Hindistan’a ulaşmak için, Güney Amerika’yı dolaşarak Büyük Okyanusa geçti Uzak Doğuya vardı Ancak buradaki bir çarpışmada öldürüldü Yanındaki denizciler, yollarına devam ederek İspanya’ya döndüler Böylece, dünyanın çevresi ilk defa dolaşılmış oldu (1521)
c Keşiflerin Sonuçları
Siyasi ve Ekonomik Sonuçlar
Keşfedilen topraklar, keşifleri düzenleyen devletlerin kendi malı oldu Bunların yeraltı ve yerüstü zenginlikleri adeta yağmalandı Bütün bu zenginlikler Avrupa’ya aktı İspanya, Portekiz, İngiltere, Fransa, Hollanda gibi ülkeler giderek zenginleşti Daha sonraki yüzyıllarda bunlara Belçika, Almanya, İtalya da katılacaktı Bu ülkeler, ele geçirdikleri geniş topraklarda çiftlikler, dokuma tesisleri kurdular, maden işlettiler Yerli halkları silah zoruyla, karın tokluğuna çalıştırdılar Elde ettiklerini kendi gemileriyle ülkelerine taşıdılar Kazanç oranları çok arttı Deniz seferlerini destekleyen kralların maddi varlıkları alabildiğine büyüdü Krallar, bu zenginliklerini, top gibi ağır ve pahalı savaş araçlarına harcadılar Bu silahlar karşısında, derebeyleri çaresiz kaldılar ve güçlerini hızla kaybettiler Buna karşılık, ticaretten zenginleşen yeni bir sınıf (burjuvazi) ortaya çıktı Burjuvaların kuvvetlenmesi, siyasi dengeleri değiştirdi Derebeylerini ortadan kaldıran krallara karşı, burjuvalar siyasi haklar kazanma savaşı vermeye başladı Böylece, Avrupa’da ihtilaller ve sarsıntılar meydana geldi
Sömürgeci devletler, değerlerine karşı ekonomik ve siyasi üstünlük sağladılar Durumu kötüye giden diğer Avrupa devletleri de, çareyi sömürge aramakta buldular Bunun sonucu olarak, sömürgecilik eğilimi daha da hızlandı
Büyük denizlere açılacak konumda olmayan Osman İmparatorluğu, siyasi üstünlüğünü, daha donanımlı ordu ve donanma hazırlayabilen Avrupa devletleri karşısında yavaş yavaş kaybetmeye başladı Akdeniz çevresinde yoğunlaşan ticari faaliyet önemini kaybetti Sosyal Sonuçlar
Uzak sömürgelerden mal getirilmesi, hemen tamamen deniz yolu ile yapılıyordu Bu da, Avrupa’daki liman şehirlerinin önem kazanması sonucunu doğurdu Şehirleşme genişledi Şehirlerin nüfusu arttı XV Yüzyılda hiçbir İngiliz, İspanyol, Portekizli, Belçikalı ların nüfusu 100 bin i aşmıyordu (XVI yüzyılın sonlarında ise Londra 450 bin, Lizbon 200 bin nüfusu aşacaklardır) Dünyanın en büyük dokuz ülkesi arasında hiçbir Hıristiyan Avrupa ülkesi yoktu Bu dokuz devletten bir Çin, sekizi ise İslam ülkesiydi Bu tablo, yaklaşık 200-300 yıl içinde tamamen tersine dönecek ve Avrupa ülkeleri doğuya hakim olacaklardır Şehirleşme yeni sosyal grupların ortaya çıkışını sağladı Hayat seviyesi yükseldikçe yaşama şeklide değişti
Buna karşılık, keşfedilen yeni ülkelerin halkları tam bir soykırımla karşılaştılar Amerika’nın yerlileri, eski ve ileri medeniyetler kurmuşlardı Ancak, bazı alanlarda gelişmiş değillerdi Tarım yöntemleri, savaş araçları ilkeldi At’ı tanımıyorlardı Avrupa’nın zırhlı süvarilerini alt tarafı at, üst kısmı insan olan tek bir yaratık sanmışlardı İspanyollar ve Portekizliler, bunları kitle halinde öldürdüler Kalanları köle yaptılar Ancak, nüfusun az olması sebebiyle, Afrika’dan zenci köleler getirtmek zorunda kalmışlardır Böylece, Amerika’da bir “kamçılı medeniyet” kuruldu Köle ticareti zamanla çok kârlı hale geldi Sömürgeci devletler arasında, köle ticareti yüzünden savaşlar bile çıktı Amerika’nın çeşitli yerlerinde zenci nüfus çoğaldı Avrupa’dan Amerika’ya göç eden beyazlarla zenciler arasındaki sürtüşme XX yüzyıla kadar sürdü Kültürel Sonuçlar
Kıtalararası ticaret ve taşımacılık sayesinde Avrupa’da zenginleşenler, yeni bir hayat tarzı benimsediler Bunlar, kültür ve sanat hareketlerine ilgi gösterip desteklediler Büyük servetlerin bir kısmı bu alanlara harcanınca, eser verenlerin sayısı ve gayreti arttı Böylece, Rönesanssın, İtalya dışındaki Avrupa devletlerinde yayılışı hızlandı
Buna karşılık, keşfedilen yerlerdeki eski kültürler büyük ölçüde mahvoldu Binlerce yıllık geçmişe sahip İnka, Aztek, Maya medeniyetlerine ait eserler yerle bir edildi Kendine özgü kültürleri bulunan insanlar ortadan kaldırıldığı veya köle durumuna getirildiği için, medeniyetleri yavaş yavaş silinip unutuldu
Keşiflerin sağladığı zenginlik, bilim ve sanat alanındaki gelişmelerin maddi kaynağı oldu Bu ilerlemeler, zamanla daha da hızlandı Osmanlı İmparatorluğu bu alandaki ilerlemeye ayak uyduramadı Sonraki yüzyıllarda Osmanlılar’ın, askeri ve siyasi alandaki gerileyişinde keşiflerin dolaylı etkisi oldu Coğrafi Keşiflerin Osmanlı’ya Etkileri
Avrupa’nın Atlas Okyanusu’na kıyısı olan ülkelerinin denizcilikleri XV yüzyılda Hint ticaretinde söz sahibi olmak, Akdeniz ve Asya’daki diğer ticari aracıları ortadan kaldırmak için yeni yollar aradılar Sonuçta Portekiz ve İspanyol denizcileri Afrika’yı dolaşarak Hindistan’a varmayı değer taraftan da Amerika’yı bulmayı başardılar Özellikle İspanyollar, Peru ve Meksika’nın altın ve gümüş kaynaklarına hakim olup, bu zenginlikleri Avrupa’ya taşıdılar XVI yüzyılda İngiltere İmparatorluğu İspanya üzerindeki siyasi kontrolü sayesinde Amerika’dan taşınan kıymetli madenlerle ekonomik yönden oldukça güçlendi
Osmanlıların elinde tuttuğu Baharat ve İpek yolu eski önemini kaybetti Yeni keşfedilen yerlerden getirilen yeni tür bitkiler (tütün, pamuk …) Avrupa’daki tarım kesimine yeni üretim kaynakları sağladı İspanya’dan başlayıp Akdeniz çevresinde görülmekte gecikmeyen enflasyon Osmanlı ülkesine de olumsuz biçimde sıçradı Bütün bunlar Osmanlı devletindeki ticari üstünlüğün Avrupa karşısında kaybedilmesine neden olacaktır
SORU: OSMANLI DEVLETİNDE DURAKLAMA DÖNEMİNİN SEBEPLERİ NELERDİR?
OSMANLI DEVLETİNDE DURAKLAMANIN SEBEPLERİ
Osmanlı Devleti, kurulundan XVI yüzyılın sonlarına kadar sürekli bir ilerleme ve gelişme içinde olmuştur Üç kıtaya yayılan ülke, en geniş sınırlarına ulaşmıştır ancak, ülke XVI yy sonlarından itibaren duraklama sürecine girdi Duraklama, XVII yy boyunca devam etti Bu dönemde de bazı başarılar kazanılmışsa da kalıcı olmamıştır
Osmanlı devletinin duraklama dönemine girmesinin bir takım sebepleri vardır İç Sebepler
Yönetimdeki Bozukluklar
XVII yüzyıldan itibaren başa geçen padişahların bir kısmı çocuk denecek yaştaydı Devlet işlerini sadrazama ve valide sultanlara bıraktılar Bu yüzden sık sık padişah değişti I Ahmet zamanında veraset sisteminde değişiklik oldu Padişahın oğlunun başa geçmesi yerine, Osmanoğulları ailesinin en yaşlı ve en akıllısının padişah olması kabul edildi
Şehzadeler, sancaklara gönderilmeyip, sarayda tutuldular Bunun sonucu olarak, şehzadeler yönetim konusunda yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmadılar Zaman zaman saray kadınlarının ve entrikacı devlet adamlarının etkisinde kalmışlardır
Duraklama döneminde iş başına getirilen sadrazam, vezirler ve diğer yöneticilerin de büyük bir kısmı yetenekli şahsiyetler değildi Padişaha ve saray kadınlarına yarananlar ön plana çıktılar Azınlıklardan olup da devlet içine sızan kimseler de bazı zararlı işlerde bulunmuşlardır Rüşvet ve iltimas başladı Halkın devlete olan güveni azaldı Devlet otoritesi sarsıldı ve çeşitli iç isyanlar çıktı Ordu ve Donanmanın Bozulması
Ordu bir taraftan savaşırken diğer taraftan iç isyanları bastırmak için uğraşıyordu III Murat’tan itibaren Yeniçeri Ocağı’nın devşirme kanunu bozuldu Askerlikle ilgisi olmayanlar, iltimasla ocağa alındılar Yenilgiyle sonuçlanan bir çok savaşta, yeniçeriler eskisi kadar başarılı olamadılar Tımar sistemi bozulunca, tımarlı sipahiler de bozuldu Ordu ayaklanmalara karıştı Bazen padişahı bile tahttan indirdikleri görülmüştür Bazı devlet adamlarının kışkırtmaları da bu durumlara sebep olmuştur Donanma eski önemini ve gücünü kaybetmiştir Ekonomik ve Sosyal Durumun Bozulması
Duraklama devrinde girişilen savaşların uzun sürmesi ve iyi neticeler alınması, ganimetlerin azalmasına neden oldu Bazı yöneticilerin ve saray kadınlarının israfı da maliyenin durumunu etkilemişti Sık sık padişah değiştiğinde cülûs bahşişi dağıtmak için hazinede para bulunamadı XVI yy dan itibaren nüfus artmış, iş alanları eskiye oranla azalmıştır İç isyanlar çıkınca Anadolu’dan büyük şehirlere göç oldu Paranın değeri düşmüş, fiyatlar artmış bu durum ülkede kargaşalık yaratmıştır
Ayrıca, bozulan kurumlar arsında medreselerin de olmasının etkisi büyüktür İlmiye teşkilatının bozulması yüzünden, nitelikli din ve devlet adamı yetişmemiştir Özellikle İstanbul’da çıkan gereksiz dinî tartışmalar, toplum hayatını olumsuz yönden etkilemiştir Dış sebepler
Osmanlı Devleti’nin doğal sınırlara kavuşması
XVI yüzyılda Osmanlı Devleti en geniş sınırlarına ulaşmıştı Doğuda Azerbaycan, İran dağları, Hazar Denizi’ne kadar genişlemiş, güneyde Umman Denizi’ne kadar uzanmıştı Kuzey Afrika tamamen alınmıştı Kuzeyde Karadeniz kıyıları ve Kırım Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştı Batıda Adriyatik ve Yunan Denizi’ne kadar genişlemiş, viyana önlerine kadar gidilmişti Bu geniş sınırların daha da genişlemesine imkân yoktu Kaldı ki bu sınırları korunması da zorlaşmıştı Dış saldırılar nedeniyle birçok cephe de savaşmak zorunda kalan Osmanlı ordusunun gücü bölünmek durumda kalmıştır Duraklama ile birlikte bazı yenilgiler başladı Avrupa devletlerinin Osmanlara karşı tutumları
Bu devirde kuvvetli devletler hâline gelen Avrupa ülkeleri, Osmanlılara karşı birleştiler Osmanlıları Avrupa’dan atmak için aralarında kutsal ittifak kurdular Osmanlıların Avrupa’daki ilerlemelere ayak uyduramaması
Coğrafî keşifler ve Rönesans sonunda Avrupa zenginleşti Bilim ve teknikte ilerlemeler oldu Osmanlı Devleti ise bu gelişmelere uzak kaldı SORU: BUGÜNKÜ DÜNYANIN DURUMUNDA SANAYİ İNKİLABININ NE GİBİ ETKİLERİ OLMUŞTUR?
|