Maddenin Doğada Bulunuş Halleri Ve Özellikleri Nelerdir?

Maddenin doğada bulunuş halleri ve özellikleri nelerdir?
Maddenin doğada bulunuş halleri ve özellikleri nelerdir?
SUYUN DOĞADA BULUNUŞ ŞEKİLLERİ

Su doğada;

• Katı (buz),
• Sıvı (su) ve
• Gaz (su buharı) şeklinde bulunur

Su ısı etkisiyle;
* nem, * sulu sepken,
* bulut, * dolu,
* sis, * çiy,
* yağmur, * kırağı,
* kar gibi hava olaylarını oluşturur

• NEM: Yeryüzündeki su kaynaklarından buharlaşarak atmosfere karışan suya nem denir
• BULUT: Nemli havanın yükselmesiyle oluşan, su buharı, su zerrecikleri, buz kristalleri ya da bunların karışımına bulut denir
• SİS: Bol su buharı taşıyan havanın, yeryüzüne yakın yerlerde yoğuşmasından meydana gelen bulutlara sis denir
• YAĞMUR: Su buharı yüklü bulutlar, soğuk hava tabakalarına rastlayınca, su buharı yoğuşur, damlalar halinde yeryüzüne düşer Buna yağmur denir

• KAR: Bulutlar,0 derecenin altında bir hava katmanına girince, küçük su damlaları birden bire donarak altı köşeli kar tanecikleri şeklinde yeryüzüne düşerler
• SULU SEPKEN: Yağmurla karışık kara, sulu sepken denir

• DOLU: Yağmur damlaları yere düşerken, kuvvetli rüzgarlar, bunları yukarılardaki daha soğuk hava katmanlarına iter Damlalar donar Buna dolu denir
• ÇİY: Yer yüzü gündüz ısınır, gece soğur Nemli havadaki su buharı, bitkiler ve taşlar üzerinde yoğuşarak su damlacıkları oluşturur Buna çiy denir
• KIRAĞI: Çok soğuk gecelerde, havadaki su buharı, sıvı hale gelmeden donarak bitkiler, taş ve toprak üzerinde ince bir kar tabakası oluşturur Buna kırağı denir

SU DÖNGÜSÜ

• Yeryüzündeki sular, Güneş’in ısı enerjisi etkisiyle buharlaşır
• Ayrıca bitki ve diğer canlılardan terleme yoluyla buharlaşan su, atmosfere karışır
• Atmosferde yaşanan hava hareketleriyle değişik bölgelere taşınır
• Su buharı, atmosferde soğuk hava tabakalarında yoğuşarak;
• Yağmur,
• Kar,
• Dolu şeklinde yeryüzüne iner

yağışlar

su geçirmez toprak katmanı

bulut

bulut

SU DÖNGÜSÜ

• Yeryüzündeki suların buharlaştıktan sonra yağış şeklinde tekrar yeryüzüne dönmesine su döngüsü denir
• Suyun doğadaki bu dolanımı aynı zamanda iklimleri de etkiler
• Bir bölgede uzun süre içerisinde yinelenen hava olaylarına iklim denir

ENERJİ KAYNAĞI GÜNEŞ

Güneş enerjisi;

• Yeryüzündeki karaları, suları, havayı ve tüm canlıları ısıtır
• Su döngüsü ve diğer hava olaylarının oluşmasını sağlar
• Enerjisinden yararlandığımız deniz dalgaları ve rüzgarı oluşturur
• Yeryüzündeki canlıların yaşamlarının devamını sağlar

Buna göre;

• Yakıtlardan elde ettiğimiz enerjinin kaynağı güneştir

• Güneş Dünya’daki enerjinin hemen hepsinin ana kaynağıdır
• Güneş enerjisini farklı enerji türlerine dönüştürebilecek teknolojiler vardır

* Güneş pilleri,
* Güneş kollektörleri

ISI VE SICAKLIK

• Tüm maddeler atom ve molekül adı verilen taneciklerden oluşur

Maddeyi oluşturan tanecikler;

• Katılarda çok sıkı,
• Sıvılarda seyrek,
• Gazlarda daha seyrektir

ISI

• Sıcak ya da soğuk her maddenin bir ısı enerjisi vardır
• Bir maddenin sahip olduğu ısı miktarı;
• Cinsine, kütlesine ve sıcaklığına bağlıdır

SICAKLIK

• Sıcaklık maddenin aldığı ısı enerjisinin bir ölçüsüdür Isı alan maddelerin sıcaklığı artar

ISI VE SICAKLIK FARKLIDIR

• Isı bir enerji, sıcaklık ise algılamadır
• Isı maddelerde hal değişimine neden olur
• Sıcaklık termometre ile ölçülür
• Isı enerjisi birimi olarak;
• joule (jul) ve
• Calorie (kalori) kullanılır

YAKITLAR

• Yakıldığı zaman ısı enerjisi veren maddelere yakıt denir
• Günümüzde kullanılan yakıtlar üç ana bölümde incelenir:

1-Katı yakıtlar
2-Sıvı yakıtlar
3-Gaz yakıtlar

• Yakıtlarda depolanmış enerjinin kökeni güneş enerjisidir
• Yeşil bitkiler besinlerini yaparken güneş enerjisini kullanır

• Milyonlarca yıl önce yaşamış ağaçlar ve dev bitkiler yer kabuğu hareketleri ile yerin derinliklerine iner Değişime uğrayarak bugün yakıt olarak kullandığımız kömürler oluşur
• Milyonlarca yıl önce denizlerde yaşamış bitkiler ve hayvan kalıntılarının deniz tabanlarına çöküp değişimi ile petrol ve doğal gaz yakıtları oluşmuştur

YAKITLARDAN NASIL YARARLANIRIZ?

• Tüm yakıtlarda yanan madde karbondur
• Yakıtlar yanarken havadan oksijen alır
• Yanma sonucunda karbondioksit oluşur
• Fosil yakıtların (petrol, kömür, vb) yanması sonucu zehirli gazlar oluşur

Yakıtları;

• Uygun teknikle yakmalıyız
• Çevre kirliliği konusunda önlem almalıyız
• Tutumlu kullanmalıyız

NOT:Gaz yakıtlar çevreyi daha az kirletir

ISI ENERJİSİ HAREKETE DÖNÜŞEBİLİR

• Yakıtların yanması ile elde edilen ısının harekete dönüştürülmesinden;
• Isı motorları (otomobil, kamyon, vb),
• Buhar makineleri (buharlı tren),
• Buhar türbinleri (termik elektrik santralleri) yapılmıştır

ISI BİRİMLERİ

• Jul (j) ve kalori (cal) dir
• 1 kalori 1 gram suyun sıcaklığını 1 derece arttıran ısı miktarıdır
• 1 cal = 4 J’dür (1000 cal = 1 kilokalori)
• 1000 jul = 1 kilojul dür

• Vücudumuz, gereksinimi olan enerjiyi çeşitli besinlerden sağlar Besin çeşitlerinin de verdikleri enerjiler farklıdır

Örneğin:

• 100 g ekmekte : 250 cal
• 100 g patateste : 90 cal
• 100 g kuru fasulyede : 330 cal bulunur

Örnek: 11 yaşında bir çocuğun günlük enerji ihtiyacı 2100 cal’dir Buna göre enerji ihtiyacı kaç juldür
1 cal = 4 jul olduğundan
Enerji = 2100 x 4 = 8400 jul olur

Örnek: 100 g ekmeğin verdiği enerji 250 cal’dir Bir öğünde 200 g ekmek yiyen biri kaç cal enerji kazanır?
100 g ekmek 250 cal verdiğine göre;
Enerji = 2 x 250 = 500 cal olur
Örnek: 4000 jul enerji kaç kJ’dür?
1000 J = 1 kJ olduğundan
4000 J = 4000:1000 = 4 kJ bulunur

ISI ALAN MADDENİN SICAKLIĞI ARTAR

• Isı enerjisi alan maddenin sıcaklığı yükselir (ısınır)
• Isı enerjisi kaybeden maddenin sıcaklığı düşer (soğur)
• Örneğin; buzdolabından çıkardığımız yemeğimizi ısıtırsak, sıcaklık yükselir Oda sıcaklığındaki yemeği buzdolabına koyarsak bu sefer de ısı kaybederek soğur
• Aynı cins ve aynı miktardaki maddelere eşit ısı verildiğinde sıcaklık artışı aynı olur

ISI MADDELERİ ETKİLER

• Isı alan maddelerin sıcaklığı değişir
• Isı maddelerde hal değişikliğine neden olur Isı alan katı madde sıvı, sıvı madde de gaz haline geçer
• Isıtılan maddelerin boyutları değişir, hacmi artar yani genleşir
• Isı atmosferde bazı olaylara neden olur Rüzgar ve yağışların meydana gelmesi ısıyla ilgilidir
• Sonuç olarak ısı; sıcaklık değişimi, boyut değişimi ve hava değişimine neden olur

GENLEŞME
Isıtılan maddelerin;

• Boyu uzar,
• Yüzeyi büyür,
• Hacmi artar

Buna genleşme denir

• Genleşmenin tersi büzüşmedir Soğuyan maddeler büzüşür
• Isı verilen bütün katı cisimler genleşir
• Her katı cismin genleşme miktarı farklıdır
• Genleşme katılarda ayırt edici bir özelliktir

SIVI MADDELERDE GENLEŞME

• Isı enerjisi verilen bütün maddeler genleşir
• Her sıvının genleşme miktarı farklıdır

(Alkolün genleşme miktarı suyunkinden daha büyüktür)

• Genleşme sıvılarda ayırt edici bir özelliktir
• Su donarken de hacmi büyür

GAZLARIN GENLEŞMESİ

• Aynı derecede ısıtılan, hacimleri eşit gazlar, aynı ölçüde genleşirler
• Genleşme, gazlar için ayırt edici bir özellik değildir
• Isı etkisiyle genleşme;
• En fazla gazlarda,
• Sonra sıvılarda,
• En az katılarda olur

TERMOMETRE

• Maddenin sıcaklığını ölçmeye yarayan araçlara termometre denir
• Termometreler katı, sıvı ve gazların genleşme özelliğinden yararlanarak yapılmıştır
• Üç çeşit termometre vardır:

1-Sıvılı termometre,
2-Metal termometre,
3-Gazlı termometre

HAL DEĞİŞİMİ
1-Sıvı maddenin gaz haline geçmesi (buharlaşma)
2-Gaz maddenin sıvı hale geçmesi (yoğuşma)
3-Katı maddenin sıvı hale geçmesi (erime)
4-Sıvı maddenin katı hale geçmesi (donma)
5-Katı maddenin doğrudan gaz hale geçmesi ya da gaz maddenin doğrudan katı hale geçmesi (süblimleşme) olmak üzere beş şekilde gerçekleşir

BUHARLAŞMA

• Sıvı bir maddenin ısı enerjisi alarak gaz haline geçmesine buharlaşma denir
• Buharlaşma her sıcaklık derecesinde olur
• Dışarıya asılan ıslak çamaşırlar üzerindeki su damlacıkları ortamdan ısı alarak buharlaşınca çamaşırlar kurumuş olur

Buharlaşma hızı;

• Sıcaklık artışıyla,
• Rüzgarla,
• Havadaki nemin azalması ve
• Sıvı yüzeyinin genişlemesiyle artar

YOĞUŞMA

• Gaz halindeki bir maddenin ısı enerjisi vererek sıvı hale dönüşmesine yoğuşma denir
• Çaydanlığın emziğinden çıkan su buharına soğuk bir kaşık tutarsak, su buharı soğuk kaşık yüzeyine çarparak soğur
• Buhar, su haline dönüşerek kaşıktan damlalar halinde düşer Bu olay yoğuşmadır
• Piştikten sonra ağzı kapatılarak bekletilen yemek tenceresinin kapağında oluşan su damlacıkları da yoğuşmadır

KAYNAMA

• Sıvı içinde oluşan hızlı buharlaşmaya kaynama denir
• Kaynama, sıvı taneciklerinin gaz haline geçmesi ve sıvıyı terk etmesidir
• NOT: Kaynama süresince sıcaklık değişmez
• Su ısıtılırsa 100 derecede kaynamaya başlar
• Kaynama sıcaklığı sabittir
• Sıvıları tanımakta kullanılabilir
• Alkol 79, civa 359 derecede kaynar

ERİME

• Bir katı maddenin ısı enerjisi alarak sıvı hale geçmesine erime denir
• Erime sıcaklığı: Saf bir katının sıvı hale gelmeye başladığı sıcaklık derecesine denir
• Buzun erime sıcaklığı 0 derece,
• Mumun erime sıcaklığı 56 derece,
• Demirin erime sıcaklığı 1540 derece dir
• Erime sıcaklığı; sabittir
• Büyüklüğü maddenin kütlesine bağlı değildir Saf katıları tanımakta kullanılır

DONMA: Sıvı haldeki bir maddenin ısı enerjisi vererek katı hale geçmesine dona denir

• Örnek: Bir kap içindeki suyu buzdolabının buzluğuna koyarak bekletirsek, bir süre sonra katı hale geçer
• Donma sıcaklığı: Saf bir sıvının donmaya başladığı sıcaklık derecesine denir
• Suyun donma sıcaklığı 0 derece,
• Mumun donma sıcaklığı 56 derece,
• Demirin donma sıcaklığı 1540 derecedir
• Donma sıcaklığı her maddenin sabittir
• Saf maddelerin erime donma sıcaklıkları eşittir

SÜBLİMLEŞME

• Katı haldeki bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvılaşmadan doğrudan gaz haline geçmesine, ya da gaz halindeki bir maddenin ısı enerjisi vererek sıvılaşmadan doğrudan katı hale geçmesine denir
• Naftalin ve iyot süblimleşir

NOT: Hal değişimi maddenin kütlesini değiştirmez

YOĞUNLUK (ÖZKÜTLE)

• Bir maddenin birim hacminin kütlesine yoğunluk ya da özkütle denir
• Ayırt edici bir özelliktir

Yoğunluk birimleri;

• Kg/m küp
• g/mL
• g/L
• g/cm küp tür
• Bir maddenin atıldığı sıvıda batması veya yüzmesi yoğunluğa bağlıdır

SUYUN KATI VE SIVI HALLERNİN YOĞUNLUK FARKININ ÖNEMİ

• Suyun genleşmesi diğer maddelerden farklıdır
• Su soğurken hacmi küçülür
• +4 derecede en küçük hacme ve en büyük yoğunluğa sahip olur(1 g/cm küp)
• 0 derecede buz olunca hacmi büyür, yoğunluğu azalır Buz sudan hafif olur

Bu nedenle;

• Su yüzeyinde donan su, buz tabakası oluşturarak yüzer
• En soğuk günlerde bile deniz ve göllerin diplerindeki sıcaklık +4 dereceden aşağı düşmez
• Deniz göllerin diplerindeki su donmadığından, buradaki canlılar yaşamlarını sürdürürler
• Ortam sıcaklığı düştükçe deniz ve göl yüzündeki buz tabakası kalınlaşır ve alt tabakalardaki suyun soğumasını önler

Maddenin Halleri - Maddenin doğada bulunduğu haller - madde doğada nasıl bulunur - madde ve halleri - madde halleri

Maddenin Halleri
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Maddenin halleri, katı, sıvı, gaz ve plazma olmak üzere dört tanedir Gündelik hayatta maddeler genel olarak katı, sıvı ya da gaz halinde bulunur, ancak Dünya dışında, evrendeki maddenin %99'u plazma (iyonlaşmış gaz) halindedir Madde, istenildiğinde ortam şartları elverişli hale getirilerek bir halden diğerine dönüştürülebilir

Katı
Maddenin katı hali belirli bir şekle ve hacme sahiptir Katı maddeyi oluşturan atom ve moleküller yok denecek kadar azdır Atom ve moleküller arasında bir düzenlilik vardır Atomlar titreşim hareketi yaparlarMaddenin en düzenli halidir

Sıvı
Maddenin sıvı hali, belirli bir şekle sahip değildir Sıvılar akışkan olduklarından bulundukları kabın şeklini alır Sıvı halde atom veya moleküller katılardan daha düzensiz olup tanecikler arası boşluklar katılardan daha fazladır ama sıkıştırlamazlar Birazcık düzensiz hareket vardır Ayrıca bulundukları kabın şeklini alırlar ve bir halden başka bir hale girebilirler

Gaz
Atom veya moleküllerin arasında boşlukların en çok olduğu haldir Gaz tanecikleri arasında boşluk fazla olduğunda gazlar sıkıştırılabilirler Gaz tanecikleri düzensiz olarak hareket ederler Bu hareketleri sırasında gaz molekülleri birbiri ile homojen olarak karışabilirler Bunların yayılmaları hissedilebilir veya gözle takip edilebilir Bir odaya damlatılan bir kolonyanın kokusu kısa sürede hissedilirken, bir sigara dumanının yayılması da gözle takip edilebilir Konuldukları kabı dolduracak şekilde genleşerek kabın şeklini ve hacmini alırlar Gazlar maddenin en düzensiz halidir ve sadece gazlar (tanecikler arasındaki boşluk fazla olduğu için) sıkıştırılabilme özelliğine sahiptir

Plazma
Plasmajpg
Plazma

Gaz halindeki maddeye enerji vermeye devam edersek, atomların dış kabuklarındaki elektronlar atomdan ayrılmaya başlar Bu durumda madde, artı ve eksi yüklü parçacıklardan oluşan yüksek enerjili bir gaz haline gelir Artı ve eksi yükler, birbirlerini çekmelerine rağmen, birleşerek nötr bir atom oluşturamazlar çünkü parçacıkların kinetik enerjileri, aralarındaki elektrostatik bağ enerjisinden fazladır Güneş ve diğer yıldızlar (nötron yıldızları hariç) tamamen plazma halindedir Plazma haline uzay boşluğunda da bolca rastlanır Uzaydaki plazma çok daha soğuk olmasına rağmen, çok seyreltik olduğu için birleşerek nötr atomlar oluşturma ihtimali düşüktür Gazlardan örnekler; hava, doğal gaz, likit gaz, sera gazları, vb gibidir

Su örneği
Bir madde farklı sıcaklık ve basınç şartlarında üç halde de bulunabilir Örneğin saf su, H2O ile formüle edilir

• Katı halde buz,
• sıvı halde su,
• ve gaz halinde su buharı,

şeklinde bulunur

Maddenin Bazı Özellikleri

1 Buhar basıncı
Bir sıvının buharının sıvı yüzeyine yapışmış olduğu basınca sıvı-buhar basıncı denir Buhar basıncı ile ilgili bazı koşullar şöyledir

• Sıcaklık arttıkça buhar basıncı artar
• Aynı ortamda buhar basıncı yüksek olan sıvıların buharlaşması kolay olacağından kaynama noktaları düşük olur
• Buhar basıncı yüksak olan sıvı moleküllerinin moleküller arası çekim kuvveti zayıftır
• Bir sıvı içinde katı çözündüğünde buharlaşmayı azaltacağından buhar basıncını da düşürür Buhar basıncındaki düşme çözünen madde miktarıyla doğru orantılıdır

2 Genleşme
Isınan maddelerin yüzey veya hacimlerindeki artışa genleşme denir Katı ve sıvıların genleşme katsayıları faklı olduğundan bu maddelerin genleşme miktarları ayırt edici özelliktir Fakat gazların tümünde 1ºC artışı için genleşme 1/273 kat olduğundan genleşme gazlar için ayırtedici özellik değildirYani gazlar katı ve sıvılardan bağımsız, daha çok genleşir genleşme gazlarda çok fazla olur
3 Esneklik
Esneklik yalnızca katılar için ayırtedici bir özelliktir Sıvı ve gazların esnekliği söz konusu değildir
4 Çözünürlük
Aynı şartlarda bir çözücünün birim hacminde çözünebilen maddenin maksimum miktarına o maddenin çözünürlüğü denir Çözünürlük her üç hal için ayırtedici bir özelliktir

Hal Değişimi

• Katı eriyerek sıvıya, süblimleşerek gaza dönüşür
• Sıvı buharlaşarak gaza, donarak katıya dönüşür
• Gaz yoğunlaşarak sıvıya, depozisyon ile ise katıya dönüşür
• Plazma ise kinetik enerjisi arttırılarak yani ısıtılarak sırasıyla önce sıvıya ardından da gaza dönüşür Gaz halinden sonra daha fazla ısıtıldığı takdirde iyonlaşmaya, elektron kaybederek (+) yani pozitif yüklenmeye başlar