Çağrışım

Bir bilinç durumunun kendiliğinden bir ya da birçok bilinç durumlarını uyandırması Ruhbilim terimidir Düşünceler arasındaki mantıksal bağdan ayırdedilmelidir, çağrışım'da mantıksal bir bağ yoktur Örneğin sokağı güneşli görmek bize havanın sıcak olduğunu düşündürür, bu mantıksaldır Oysa sokağı güneşli görmek bize güneşli bir gündeki anımızı düşündürebilir, bu çağrışımsaldır

Ebbinhaus ve Hoeffding gibi ruhbilimciler bu ansal otomatizmi bütünsellik yasasıyla açıklamaya çalışmışlardır Onlara göre herhangi bir tasarım, aynı bütünden olan öteki tasarımları çeker Örneğin daha önce gördüğümüz bir evin fotoğrafı, bize o evle ilgili bütün durum ve ayrıntıları otomatik olarak hatırlatır O evde karşılaştığımız bir insanı, onunla konuştuğumuz sözleri, o evin bahçesindeki çiçekleri, kapının önünde yatan köpeği hatırlarız Çağrışım işlevinin birçok biçimleri ve ayrıntıları vardır

Bitişiklik yoluyla çağrışım, benzerlikle çağrışım, karşıtlıkla çağrışım vb gibi çeşitli biçimlerde meydana gelebilir Bu ansal özdevime ilkin Aristoteles dikkati çekmiştir Davranışlar, düşünüler ve kavramlar belli koşullar altında birbirlerini çağırıyorlar; benzerlik, karşıtlık, yer ve zaman birliği nedenleriyle birbirlerini bilinç alanına çekiyorlardı Bu çekim irade işlevinden bağımsız olarak, kimi yerde de iradenin direncine rağmen gerçekleşiyordu Öyle ki gördüğümüz bir bıçak bize, yıllarca önce benzer bir bıçakla elimizi nasıl kestiğimizi kendiliğinden, hemen ve bütün ayrıntılarıyla hatırlatıyordu

Hobbes, Locke, Spinoza, Hume, Hartley, Priestley, Herbart, James Mili, John Stuart Mill, Spencer, Benn vb bu kendiliğinden ansal çalışma olayının üstünde önemle durmuşlar, kimileri özdekçi ve kimileri düşünceci bir yönde geliştirmeye çalışmışlardır Çağrışımcılığın büyük yanılgısı onu bütün ruhsal yaşama yaymak, bütün ruhsal olayları onunla açıklamaya çalışmak ve onu tümüyle ruhsal bir olay olarak nitelemektir Oysa bütün ansal süreçler çağrışımla açıklanamayacağı gibi çağrışımın fizyolojisel bir işlev olduğu da ünlü bilgin Pavlov tarafından tanıtlanmıştır

Pavlov'un gösterdiği gibi çağrışım, sinirler arasında kısa devreli ve geçici bağlantılar kurulmakla meydana gelmektedir Beyin korteksinin kimi noktaları arasında, belli koşullarda, geçici bir sinir yolu oluşur ve o noktalardaki uyarımlar arasında bağlantı kurar Çağrışımı gerçekleştiren fizyolojisel işlev bundan ibarettir, demek ki çağrışım tümüyle ruhsal bir işlev değildir Daha açık bir deyişle ruhsal bir olay, fizyolojisel mekanizma işe karışmaksızın, başkaca bir ruhsal olayı bilince çağıramaz