Bir Uyum Hikayesi , Okul

“İçinde coşku ve kaygıyı birlikte barındıran bir çift göz,kendi başına yeni ve bilinmez bir serüvene başlamanın korkusunu taşıyan bir yürek”

Okula ilk gideceği günü düşleyen her çocuk için herhalde ortak bir tanımdır

Günler öncesinde tamamlanan okul alışverişleri, o yılın çocuk kahramanları ile bezenmiş çantalar, kalem kutuları, kalemler hatta silgiler odadaki yerlerini almıştır O ilk gün beklenirken; defalarca giyilip çıkartılan okul formaları, bir kaç okul malzemesi konmuş çantanın sırtta taşınma provaları ile evin içinde atılan turlar belki de bir miktar özendirmeyle ruhsal hazırlığı beraberinde getirmektedir

Aile için artık yeni bir dönem başlamıştır Çocuk açısından bakarsak; oyun çocukluğundan okul çocukluğuna geçiş yapmaktadır Okula başlama, daha önce anaokuluna gitmemiş bir çocuk için evden ilk ayrılış, yeni bir ortam içinde tek başına birey olma ve bir sürü yabancı ile dolu yeni bir çevreye girme gibi deneyimleri yaşatacaktır Anne, baba, kardeşler ve oyun arkadaşları arasında devam eden toplumsallaşma süreci artık yeni bir ortama taşınacaktır

Anne baba açısından bakarsak; çocuğun doğumuyla hayatlarına katılan anne babalık rolüne çocuklarının öğrenci olmasıyla bir de veli olma rolü katılmıştır

Dış alışkanlık ve kuralların ( belirli saatler, programlar, dersler vb) hüküm sürdüğü bir kurum olan okula çocuğunu başlatıyor olmak, çocuklarının artık büyüdüğünün kanıtı, çocuklarına yönelik gelecek projelerinin de hatırlatıcısı olacaktır

Belki de ister istemez hırs ve rekabetin varolduğu bu yeni toplumsal ortama çocuklarının uyumu ya da uyumsuzluğu ve başaçıkabilme becerileri ile kendi anne babalıklarını sınayacaklardır Diğer yandan anne babanın kendi ilk okula başlama anıları, ilk ayrılıkları, hüzünleri de bu dönemin içinde farkında olarak ya da olmayarak yerini alacaktır

Her ne kadar okula gitme düşüncesi ve o güne kadar yapılan tüm hazırlıklar çocuk için bir mutluluk kaynağı olursa da okula başladıkları ilk günde duygusal yoğunluk yaşamaları biraz bocalamaları doğaldır Kaç yaşında olursak olalım biz yetişkinlerin yeni katıldığımız, yabancısı olduğumuz her ortama adapte olabilmemiz için birbirinden farklı uzunluklarda süreye ihtiyacımız vardır Çocuklar da bu yeni ortama sosyal ve bilişsel gelişimlerine paralel olarak değişen sürelerde adaptasyonlarını tamamlarlar Yeni ilişkiler, yeni kurallar onlar için artık alışıldık ve tanıdık hale gelir O andan itibaren okul ortamının aaaif verebilen, eğlenceli yanları ile artık tanışmaya başlayabilirler

Oysa bazı çocuklar “okul fobisi” olarak tanımlanan problem nedeniyle okula bir türlü alışamaz, kendileri için güven kaynağı olan annelerinden bir türlü ayrılamazlar

Okul fobisi; okul çağındaki çocuklarda okula karşı beliren yoğun bir direnç durumudur Okula gitmeyi reddetme, buna eşlik eden fiziksel şikayetler ve okulda iken yoğun kaygı ile kendini göstermektedir Kız ve erkeklerde görülme sıklığı neredeyse eşittir

Okula başlama yaşı olan 5-7 yaşlar arasında daha sık karşılaştığımız okul fobisi ilköğretim ikinci kademe ve liseye geçiş gibi yeni okul, yeni öğretmenler ve yeni bir sınıf ile karşılaşmanın gerçekleşeceği yaş dilimlerinde de görülmektedir

Neden Bazı Çocuklarda Okul Fobisi Ortaya Çıkar?

Okula başlama okul fobisini tetikleyen bir durumdur Ancak okul fobisinin nedeni temelde anne ya da anne yerine geçen kişiden ayrılma korkusudur Anne- bebek arasında kurulması beklenen güvenli bağlanma ilişkisine kadar da uzanmaktadır

Çocuğun okula başlamaya yönelik davranış ve tutumları anne çocuk arasındaki bağlanma örüntüsünün ne derece sağlıklı olduğunu test etmenin en iyi yollarından biridir

Okul fobisi geliştiren çocukların kişilik özellikleri incelendiğinde uslu ve uyumlu oldukları, onay beklentileri ve başarı kaygılarının ise yüksek olduğu dikkat çekicidir

Okula başladığında her şey yolunda giderken, kendinden beklenen başarı seviyesine ulaşamayacağına yönelik duygu geliştiren bazı çocukların birkaç hafta sonra bir takım fiziksel şikayetler öne sürerek okula gitmeyi istemediği görülmektedir Bu duygunun ortaya çıkma nedeni çocuğun yeteneklerini ve uyum sağlama gücünü objektif olarak değerlendiremeyip çocuğunun kapasitesinin üzerinde beklentisi olan anne babalardır

Aile Ortamındaki Tetikleyici Unsurlar

Genellikle aile bireyleri birbirine çok bağlı ya da bağımlıdır Biri öbürüne bir şey olacağından korkar ve evin içinde kötücül fanaaailer (kaza senaryoları vb) çok sık dile getirilir Bu durumda çocuk okulda iken evde birinin başına bir şey geleceğinden korkar,

Evde annesiyle birlikte bıraktığı birbirlerine daha fazla yakınlaşacaklarından endişe duyduğu özellikle de okula başlamasına yakın bir dönemde dünyaya gelen kardeşin varlığı,

Ailenin yaşam döngüleri içinde sapmaların oluşu; anne ya da anne yerine geçen kişinin hastalanması, hastaneye yatması nedeniyle uzak kalışı, aile bireylerinin karşılaştığı beklenmedik olaylar (kaza, maddi zorluklar vb), boşanma sürecinde olunması veya boşanma sonrasında sistemin henüz düzenlenmemiş olması,

Aile içindeki huzursuzlukların; sürekli devam eden özellikle karı koca arasındaki tartışmaların, gerilimlerin, çocuğun daha önce tanıklık ettiği şiddet / şiddet tehditlerinin ve ebeveynden birinin evi terk etme tehditlerinin varlığı,

Tüm bu durumlar çocuğun aklının sürekli evde kalmasına ve girdiği yeni ortama yönelik merak duygusunun uyanmamasına neden olur Evdeki gergin ve dengesiz durumlardan dolayı huzursuz olan bir çocuğun yeni girdiği ortama uyum sağlaması çok da mümkün değildir

Aşırı koruyucu ebeveyn tutumu ile yetişmiş dolayısıyla korunmuş, sosyal ilişki repertuarı zayıf, dış dünyanın tehdit olarak sunulduğu, problem çözme becerileri gelişmemiş, özgüveni eksik çocukların, yaşam alanında ortaya çıkan herhangi örseleyici bir durumu kriz olarak yaşaması da okul fobisinin ortaya çıkışında etkili olacaktır

Çocuklarının okula uyum sağlama noktasında zorluk yaşayacağını önceden tahmin eden ya da edemeyen bir çok ebeveyn böyle bir durumda “ne yapacakları” “çocuklarının dile getirdiği fiziksel şikayetlerin gerçekliğine nasıl karar verecekleri” “neyin doğru olduğu” gibi bir çok soru ile karşı karşıya kalır

Okul fobisi ile baş etmede ailelerin izleyebileceği yollar;

Çocuğun okuldan uzak kalmamasına özen gösterilmesi, okula gitme konusunda tutarlı ve kararlı davranılması gerekmektedir Çocuğunuzun evde kalmasına izin verdiğinizde onu yeniden okula göndermek güçleşecektir Bunun yanı sıra ona, karşılaşılan sorunlarla mücadele etmek yerine kaçmayı öğretmiş olursunuz

Her sabah okulun kapısında devam eden ayrılık seramonilerini ortadan kaldırmak için ayrılmakta zorlandığı, bağımlı olduğu ebeveyn yerine başka bir yakınınızın çocuğunuzu okula götürmesini sağlayın Servis kullanımı da bu konuda size yardımcı olacaktır

Çocukla korkusu, eşlik eden bedensel rahatsızlıkları ve nedenleri üzerine konuşulmalı ancak ölçülü bir ilgi gösterilmelidir Duygu ve düşüncelerinin önemli olduğunu hissetmesini sağlayan konuşmaların gündemi kaplamasına izin vermeyin Özellikle bu durumun geçici olduğu başka çocuklarda da görüldüğü ve kolay çözümlenebildiğini duymak çocuklara iyi gelecektir

Okulda çocuğunuzu gerek fiziksel gerek sözel olarak rahatsız eden ve baş edemeyeceğine inandığı somut bir olay olup olmadığını araştırın Çocuklar biz yetişkinler gibi duygu ve düşüncelerini dile getiremezler, ifadelendirmelerinde onlara yardımcı olun

Okula gitmemek için çocuklar çoğu kez bir hastalık bahane ederler Çocuğunuzun hastalık nedeniyle ne zaman ve hangi koşullarda (ateşin yükselmesi, doktor kontrolü vb) evde kalabileceği ile ilgili temel kuralar koymanız işinizi kolaylaştıracaktır Hiçbir anne baba çocuğunu hasta iken okula göndermek gibi bir hataya düşmek istemez Bazen bu riski almak en küçük şikayetlerinde bile çocuğun evde kalmasına izin vermekten daha iyi olabilir Sözlü olarak da ifade edebileceğiniz; insanların bir takım rahatsızlıklarına (ağrı vb) rağmen bazı şeyleri yapmaları gerektiği ile ilgili mesajınız iletilmiş olacaktır

Sınıf öğretmenine çocuğunuzun durumu hakkında bilgi verin, okulun rehberlik servisiyle iletişime geçin ve gerekiyorsa bir uzmandan yardım alın Sınıf öğretmeni çocuğunuz hakkında en fazla bilgiye sahip olan kişidir Onunla kaygılarınızı paylaşın Böylece iki taraflı bilgi akışı sağlanacaktır

Okul fobisi yaşayan bir çocuğun anne babasının amacı onun ilgisini kamçılamak yerine duyacağı endişeyi azaltmak olmalıdır Okulun ne kadar eğlenceli bir yer olduğu, orada ne kadar çok eğleneceği, bütün gününün aaaifle geçeceği gibi bilgiler yerine daha gerçekçi; okula ne zaman gideceği, okulda neler yapacağı, eve ne zaman ve nasıl döneceği ile ilgili bilgiler vermeniz daha yerinde olacaktır Ona söylenmiş olanlarla karşılaştığı gerçeklik arasındaki uçurum açıldıkça yaşadığı düş kırıklığı artacak ve adaptasyon süreci daha da uzayacaktır

Çocuğun sağlıklı gelişimi ve eğitim ortamından yeterince yararlanabilmesi huzurlu bir ev ortamına sahip olmasına bağlıdır Okul fobisini tetikleyen neden aile içi sorunlarda yatıyorsa bunları çözmeye çalışın gerekiyorsa bir uzmandan yardım alın

Okula yeni başlamış çocuğunuzun o ilk günde neler hissettiğini anlamanızın en iyi yolu; yıllar öncesine gidip kendinizi, okula ilk başlayışınızı, sınıfa ilk girişinizi, yaşıtlarınıza rağmen size eşlik eden yalnızlık duygunuzu ve endişelerinizi hatırlamak olacaktır

O ilk günlerde hepimiz son zilin çalıp annemize gideceğimiz anı sabırsızlıkla beklemedik mi?

Meltem CANVER
Uzm Psikolojik Danışman
AGAPE Danışmanlık Merkezi