Sibirya-Tarihi-Ekonomisi

Sibirya-Tarihi-Ekonomisi





Asya'nın kuzeyinde yer alan Sibirya, 12800000 km'lik yüzölçüme sahiptir Batıda Ural Dağlarından doğuda Büyük Okyanus'a kadar uzanır Kuzeyinde Kuzey Buz Denizi vardır Sibirya'nın güneyinde, batıdan doğuya doğru, Kazakistan, Rusya Federasyonu, Moğolistan ve Çin Halk Cumhuriyeti yer alır Sibirya'nın nüfusu yaklaşık 40 milyondur
Sık ormanları, büyük ırmakları, buzlarla kaplı ovalarıyla ünlü bu bölge, doğa koşulları yüzünden yüzyıllar boyunca gelişememiş ve nüfusu artmamıştır Sibirya'da kışlar uzun ve çok soğuk, yazlar ise kısa ve çok sıcak geçer Dünyanın en soğuk yerlerinden biri olarak bilinen Antarktika kıtasında kışlan sıcaklık 78,3°C'ye, Sibirya'nın kuzeydoğusundaki Verhoyansk ve Oymyakon'da ise 67,7°C'ye düşer
Sibirya'nın en kuzeyinde tundralar yer alır




Buralarda kış dokuz ay sürer ve yazın yalnızca toprağın üzerindeki buzlar erir (bak Tundra) Daha güneyde iğneyapraklı ağaçlardan oluşan ve tayga adı verilen geniş orman kuşağına rastlanır (bak Tayga)




Sibirya doğal yapısına göre batıdan doğuya doğru üç ana bölüme ayrılır Ural Dağlan'nın doğusundan başlayan Batı Sibirya Ovası geniş bataklıklarla kaplıdır Obi Irmağı ve kolları bu ovadan geçer (bak Obİ Irmaği) Orta Sibirya Yaylası batıda Yenisey Irmağı'ndan doğuda Lena IrmağYna kadar uzanır Büyük bölümü deniz düzeyinden 450 metre yüksektedir Güneyde Moğolistan sınırına doğru yüzey engebelidir Bu bölgede yer alan Baykal Gölü, Asya ve Avrupa'dâki tatlı su göllerinin hepsinden daha büyük ve daha derindir (1620 metre) "Sovyet Uzakdoğusu" adıyla bilinen Doğu Sibirya Yaylası'nda ise dağlar, sıradağlar, yaylalar ve kuzeye doğru uzanan vadiler bulunur Sibirya'daki bütün büyük ırmaklar kuzeye doğru akar (bak LENA IRMAĞi; YENİSEY IRMAĞI)

Tarım ve Sanayi

Sibirya'nın yalnızca güney bölümlerinde çiftçilik yapılır Özellikle güneybatıda tahıl üretimi yapılan büyük devlet çiftlikleri vardır Patates, keten ve çeşitli sebzelerin yam sıra buğday, mısır, çavdar, yulaf ve arpa üretilir At, sığır, domuz ve kümes hayvanları beslenir Yenisey otlaklarında koyun sürüleri yayılır Ne var ki, bu hayvanlann çoğunu yılın hemen hemen yansında kapalı yerlerde tutmak gerekir Kuzeyde rengeyiği beslenir ve samur gibi kürklü hayvanlar avlanır Büyük Okyanus kıyısı boyunca önemli balıkçılık merkezleri bulunur




Sibirya dünyanın en zengin kerestelik orman bölgesidir; birçok yerinde bıçkı atölyeleri ve kereste dağıtım depolan bulunur Ana ürün kereste olmakla birlikte Sibirya'da değerli maden kaynaklan da vardır Tomsk'un güneyindeki Kuznetsk sanayi bölgesi kömür üretimine dayalıdır Rusya Federasyonu'nda çıkarılan altının çoğu Sibirya ırmakları dolaylarından elde edilir En kuzeyde yer alan Norilsk'te nikel, Kuzey Buz Denizi kıyısındaki Kolima'da kalay, en doğudaki Amur bölgesinde demir, kurşun ve başka metaller ile kömür çıkanlır Sahalin Adası'nda kömür ve petrol, Batı Sibirya Ovası'nda da petrol ve doğal gaz yatakları vardır

Sibirya'da son 40 yıl içinde birçok büyük madencilik ve sanayi yerleşim bölgesi kurulmuştur Bu bölgelere elektrik enerjisi sağlamak için Sibirya'daki ırmakların yukarı çığırları üzerinde barajlar yapılmıştır Yenisey Irmağı üzerindeki Krasnoyarsk'ta ve daha doğuda yer alan Angara Irmağı üzerindeki Bratsk'ta dünyanın en büyük hidroelektrik santrallan kuruludur





Sibirya'nın başlıca kentleri Urallar'da Nijni Tagil, Sverdlovsk ve Çelyabinsk ile Omsk, Novosibirsk, Krasnoyarsk, İrkutsk, Barnaul, Kemerovo, Novokuznetsk, Çita, Habarovsk ve Vladivostok'tur Bu kentlerin çoğu Rusya Federasyonu'nun Avrupa bölümünü Büyük Okyanus kıyılarına bağlayan Trans-Sibirya Demiryolu üzerindedir (bak Trans-SİBİRYA DEMİRYOLU) Bu ana hattın uzağındaki bölgeler, bir bölümü elektrikli olan yeni hatlarla desteklenmektedir Büyük Okyanus kıyısındaki başlıca liman, buzkıran gemilerinin yıl boyu açık tuttuğu Vladivostok'tur SSCB'nin Büyük Okyanus filosunun da karargâhı olan Vladivostok yabancı gemilere kapalıdır Dış ticaret Vladivostok yakınlarındaki Nahodka üzerinden yürütülür Yaz aylan boyunca, Kuzey Deniz Yolu'nu kullanan gemiler Kuzey Buz Denizi kıyılarında ve Sibirya ırmaklarının ağızlarına yakın yerlerde kurulmuş yerleşim bölgeleri arasında mal taşır

Tarih

Sibirya tarihöncesi çağlarda uzun bir dönem boyunca buzlar altında kaldı Bölgede, donduğu için bozulmadan olduğu gibi kalmış mamut ölüleri bulunmuştur Daha sonraki dönemlerde Sibirya pek çok tarihöncesi kültürün doğum yeri oldu Sibirya'da İÖ 24000-22000 arasına tarihlenen ve dünyanın en eski sanat yapıtları kabul edilen, mamut dişinden ya da rengeyiği boynuzundan yapılmış heykelcikler bulunmuştur
Daha sonraki yüzyıllarda Sibirya'nın değişik kesimlerinde Hunlar, Kırgızlar, Moğollar ve başka halklar egemenlik kurdu İS 13 yüzyılda ise Sibirya'nın güneyi bütünüyle Cengiz Han'ın kurduğu Moğol İmparatorlu-ğu'nun yönetimine girdi 13-16 yüzyıllarda Sibirya'nın batısında Altınordu Devleti bulunuyordu (bak Altinordu Devletî) Bu devletin yıkılışıyla birlikte ortaya bağımsız hanlıklar çıktı Tatarca'da "uyuyan toprak" anlamındaki Sibirya adı, Tatarlar'ın Altınordu topraklarında kurduğu Sibir (Sibirya) Hanlığı'ndan gelir



Bu sırada doğuya doğru yayılmaya başlayan Ruslar 1582'de Yermak Timofeyeviç adlı bir Kazak'ın önderliğinde Tatar-lar'ı yenilgiye uğrattılar Yermak'ın ölümü üzerine Ruslar Sibirya'yı terk ettilerse de çarlıktan destek alan avcılar ve kâşifler Urallar'ı aşarak iç kesimlere yöneldiler Doğuya doğru ilerlerken kaleler yaptılar ve 1630'da Lena Irmağı'na vardılar 1639'da Büyük Okyanus kıyısına ulaştılar




Çok geçmeden Baykal Gölü çevresinde yaşayan ve Rus egemenliğine direnen Moğol kökenli Buryatlar'a boyun eğdirdiler Rus Çan I Petro'nun (1672-1725) yönetime gelmesinden sonra, devletin tehlikeli bulduğu adi ve siyasa l suçlular sürgün ve kürek cezalarını çekmek üzere Sibirya'ya gönderildiler Sertlikten kurtulmak isteyen pek çok köylü ise Batı Sibirya'ya yerleşti 1891-1904 arasında tamamlanan Trans-Sibirya Demiryolu bölgeye yerleşimi hızlandırdı 1900'den sonra sürgünlerin sayısı azalırken, nüfusta artış görüldü Sibirya 1922'de Rus Sovyet Federe Sosyalist Cumhuriyeti sınırları içine alındı Bu tarihten sonra sanayinin gelişmesi ve doğal kaynaklann değerlendirilmesi için özel çaba gösterildi Tüm bu çabalara karşın Sibirya'da hâlâ el değmemiş zengin maden kaynaklan vardır