Litvanya-Tarihi-Ekonomisi

Litvanya-Tarihi-Ekonomisi

Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, SSCB'yi oluşturan 15 cumhuriyetin en küçüklerinden biridir 191840 arasında bağımsız bir devlet olan Litvanya'nın ulusal tarihi 13 yüzyıla dayanır

RESMİ ADI: Litvanya Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Çok partili, tek meclisli cumhuriyet

YÜZÖLÇÜMÜ: 65301 km2

NÜFUS (1992): 3802000

BAŞKENT: Vilnius

COĞRAFİ ÖZELLİKLER: Yer yer bataklık ve turbalıklarla kaplı, sularını Nyemen Irmağı'nın topladığı düzlüklerden oluşur Buzulların oluşturduğu çok sayıda göl vardır

BAŞLICA ÜRÜNLER: Keten, şekerkamışı, patates ve yem bitkileri, hayvansal ürünler, metal ürünleri, gıda

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1992): Vilnius (596900), Kaunas (433600), Klaipeda (208300), Siauliai (149000), Panevezys (132300)

Baltık Denizi kıyısında yer alan Litvanya'nın kuzeyinde Letonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, güneybatısında Polonya ve Rusya Federe Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti' nin bir bölümü, güney ve güneydoğusunda Beyaz Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bulunur Litvanya'nın yüzölçümü 65200 knr'dir Ülke yer yer bataklık ve turbalıklarla kaplı düzlüklerden oluşur Batıya doğru akan Nyemen Irmağı'nın döküldüğü Baltık Denizi' nin kıyıları kumullarla kaplıdır Buzulların oluşturduğu çok sayıda küçük göl vardır Ülkenin büyük bölümünü, Nyemen Irmağı' nın suladığı alçak ve düz bir ova oluşturur Doğuda, göllerin yer aldığı engebeli bir bölge vardır Toprak verimsizdir; ülkenin yüzde 17'si daha çok köknar ve çamlardan oluşan ormanlarla, yüzde 25'i de çayır ve otlaklarla kaplıdır Yazlar serin, kışlar soğuk geçer Yılın dört ayında, sıcaklık donma noktasının altındadır

Halkın çoğu tarım ve ormancılıkla geçinir
Verimsiz topraklarda patates, çavdar, yulaf ve şekerpancarı yetiştirilir Hayvancılık da önemlidir Çok sayıda domuz, sığır, koyun ve kaz beslenir Kömürü, petrolü ve madenleri bulunmayan Litvanya'da fabrika sayısı da azdır Nyemen Irmağı'nın üzerinde, Kaunas yakınlarında bir hidroelektrik santral vardır Vilnius'a borularla doğal gaz sağlanır Nyemen'in 670 kilometrelik bölümü trafiğe açıktır Keresteler ırmakta salla taşınır Önemli kentler 582000 (1989) nüfuslu başkent Vilnius, Kaunas ve bir liman kenti olan Klaipeda'dır

Halkın yüzde 80'i Litvanyalı'dır, geri kalan nüfus eşit oranda Polonyalılar ve Ruslar'dan oluşur Kendi özgün dilleri ve kültürleri olan Litvanyalılar, güzel halk öykülerini yüzyıllardır kuşaktan kuşağa aktarmışlardır Halkın büyük bölümü Katolik Kilisesi'ne bağlı olmakla birlikte az sayıda Protestan da vardır

Tarih

Litvanyalılar ilk kez 13 yüzyılda, ülkelerine saldıran Toton Şövalyeleri'ne karşı birleştiler Daha sonra topraklarını genişleterek 15 yüzyılda Ukrayna'nın büyük bir bölümü ile Beyaz Rusya'yı da kapsamak üzere, Baltık Denizi ile Karadeniz arasında kalan bölgeyi tümüyle egemenlikleri altına aldılar

13 ve 14 yüzyıllarda Litvanya daha çok Rusya'nın ve Ortodoks Kilisesi'nin etkisi altında kaldı 1386'da Litvanya Grandükü II Wladyslaw Jagiello'nun Polonya Kraliçesi Jadwiga ile evlenmesi sonucunda, iki ülke 1569'a kadar tek yönetim altında birleşti ve önemli bir güç durumuna geldi Polonya'nın ve Katolik Kilisesi'nin etkisi de ön plana geçti 15691795 arasında ise Polonya ile Litvanya tek bir devlet halinde birleşmek üzere bir antlaşma yaptılar

1795'te Litvanya, Rus Çarlığı'na bağlandı Rusya'ya karşı iki ayaklanma başarısızlıkla sonuçlandı Çarlar Litvanya'daki ulusal direnişi sert yasalar ve sınırlamalarla yok etmeye, Katolik dininin yerine Ortodoksluk'u kabul ettirmeye çalıştılar Litvanya dili unutturulmaya çalışıldı ve zaman zaman yasaklandı I Dünya Savaşı süresince bazen Alman, bazen de Rus ordularının işgali altında kalan Litvanya, 1918'de bağımsızlığını ilan etti

İki dünya savaşı arasında tarım ürünlerinin devletçe desteklendiği kooperatifler kuruldu Büyük toprak sahiplerinin topraklarına dokunulmadıysa da, topraksız köylülere bazı olanaklar sağlandı İlköğretim zorunlu oldu ve ulusal bir üniversite kuruldu Demokratik bir anayasa hazırlandıysa da yürürlüğe konmadı Cumhuriyet, kısa ömrünün büyük bölümünde bir diktatörlük olarak kaldı

1939'da AlmanSovyet Saldırmazlık Paktı' nın imzalanmasından sonra SSCB, Litvanya' da askeri üsler kurdu 1940'ta SSCB yanlısı Litvanya hükümetinin kararıyla Litvanya SSCB cumhuriyetleri arasına girdi II Dünya Savaşı sırasında 194144 arasında ülke Alman işgali altında kaldı

Savaş sonunda, 1945'te Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, limanı Klaipeda ile başkenti Vilnius'u yeniden ele geçirdi Siyasal ve ekonomik açıdan SSCB'ye bağlı olan Litvanya'da okullarda anadil Litvanca'nın yanı sıra Rusça zorunlu ders olarak okutulur
Litvanya Yüksek Sovyeti'nde 11 Mart 1990'da, tek yanlı bağımsızlık kararı alınarak, milliyetçi SAJUDIS'in (Halk Cephesi Örgütü) önderi olan Vitautas Landsbergis devlet başkanı seçildi
Litvanya kültürel geleneği yazı, şiir ve mimari yanında seramik, ağaç oymacılığı ve dokuma gibi el sanatlarıyla sürmektedir

1980'lerin sonlarında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği'nde (SSCB) yürürlüğe konan reformlarla birlikte Litvanya'da milliyetçi eğilimler güç kazandı 1990'da yapılan ilk serbest seçimlerde Sajudis adlı milliyetçi hareketin desteklediği adaylar parlamentoda çoğunluğu elde ettiler Sajudis'in önderi Vytatus Landbergis cumhurbaşkanlığına seçildi Litvanya 11 Mart 1990'da bağımsızlığını ilan ettiyse de, SSCB'nin ekonomik ambargo uygulaması nedeniyle bağımsızlık kararını askıya almak zorunda kaldı SSCB'de Ağustos 1991'de Gorbaçov yönetimini devirmeyi amaçlayan başarısız darbe girişiminin ardından, Sovyet hükümeti 6 Eylül'de Litvanya'nın bağımsızlığını tanıdı Litvanya birkaç gün sonra Birleşmiş Milletler'e (BM) ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı'na (AGİK) kabul edildi

1992'nin ilk 9 ayında sanayi üretiminde yüzde 47,5'lik bir düşüş görüldü Yılın bütününde ulusal gelirin yüzde 20 düşeceği tahmin ediliyordu Bu kötü ekonomik durumun da etkisiyle, Ekim 1992'de yapılan seçimlerde, eski Komünist Parti önderi Algirdas Brazauskas başkanlığındaki Litvanya Demokratik İşçi Partisi (LDİP) 78 üyelik kazanarak parlamentoda çoğunluğu elde etti Sajudis ise yalnızca 28 üyelik kazanabildi Pazar ekonomisine geçiş konusunda daha ihtiyatlı bir politika izlenmesinden yana olan LDİP, Moskova ile ilişkilerde pragmatik bir yaklaşım benimseneceğini açıkladı

İNTİHAR ORANININ EN YÜKSEK OLDUĞU ÜLKE?

Litvanya!

2003'te 100 binde 42 gibi bir intihar oranı vardı Yani toplamda 1500 kişi intihar etmişti Yani trafik kazalarından ölenlerden çok fazla Litvanya'da intiharlar Britanyanın altı katı, ABD'nin beş katı, dünya ortalamasının üç katıdır

DEVLETİN ADI: Litvanya Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ: Vilnius

YÜZÖLÇÜMÜ: 65200 km2

NÜFUSU: 3750000

RESMİ DİLİ: Litvanca

DİNİ: Hıristiyanlık

PARA BİRİMİ: Ruble

Baltık Denizi kıyısında yer alan bir Avrupa devleti Kuzeyinde Letonya, doğusunda Beyaz Rusya, güneyinde Polonya, batısında Baltık denizi yer alır


Târihi


Ülkenin yerleşik halkı olan Litvanlar, Baltık kıyısına MÖ 3000 yıllarında gelip yerleştiler Uzun yıllar ticâretle uğraşarak geçimlerini temin ettiler Baltık ülkeleri MS 9 asırda Vikinglerin istilâsına uğradı Fakat Litvanya bağımsızlığını korudu Litvanlar 1236'da Mindavgas'ın idâresinde bir birlik sağladılar Mindavgas, Hıristiyanlığı kabul ederek kendini kral îlân etti ise de Litvanlar Hıristiyanlığı kabul etmedi ve 1263'te Mindavgas'ı öldürdüler Litvanya Grandüklüğü 1290'da yeniden birleşti On dördüncü asır boyunca topraklarını genişlettiler ve bölgede en önemli güçlerden biri oldu Litvanlar ancak 1387'de Hıristiyanlığı kabul ettiler Litvanların Hıristiyanlığı kabul etmeleri Polonya ile sıkı ilişkilere girmelerine sebeb oldu Bu ilişkiler neticesinde 1569'da Litvanya Polonya'ya bağlı bir bölge hâline geldi On sekizinci asrın sonlarında Polonya'nın parçalanması üzerine Rusya Litvanya topraklarını ilhak etti


Birinci Dünyâ Harbi sırasında Litvanya topraklarının büyük bölümünü Almanlar işgâl etti Aralık 1917'de Litvanya Ulusal Konseyinin bağımsız Litvanya Devletini kurmasına ses çıkarmayan Almanya, tam mânâsıyla bağımsız olarak hareket etmelerine izin vermedi Ertesi sene Litvanya Almanya ile ilişkisini keserek yeniden bağımsızlığını îlân etti ve aynı sene Kasım ayında Augustinan Voldemanas başkanlığında bir hükûmet kuruldu Bu sırada Ruslar bölgede sosyalist bir idâre kurmak için Baltık ülkelerini işgâl ettiler Kızılordu Litvanya,Estonya ve Letonya tarafından mağlup edilerek geri çekilmek mecbûriyetinde bırakıldı


Litvanya bu sırada bölgede egemenliği kurmak isteyen Almanlara bağlı kaldı Almanlar Litvanyalıların düzenli ordu kurmasına mâni oldu Alman orduları 15 Aralık 1919'da Litvanya'dan çekildi Bir süre sonra Litvanya ve diğer Baltık ülkelerini tanıyan Rusya bir seri antlaşma imzâladı


Litvanya'da 1926 senesi Aralık ayında otoriter bir başkanlık rejimine geçildi Milliyetçi tek parti yönetimi, Cumhurbaşkanı Antanas Smetona'nın 1929'da başbakanı görevden alarak kendini halkın lideri îlân etmesi ile iyice otoriter bir hal aldı


Almanya'nın 1939'da Polonya'yı yenmesinden sonra Rusya Baltık ülkeleri ile karşılıklı yardımlaşma anlaşmaları imzâladı ve bu ülkelerde askerî üsler kurmak için izin verilmesini istedi Diğer Baltık ülkeleri gibi Litvanya da uluslararası alanda bir müttefik bulamayınca Ruslara üs kurması için izin verdi 14-15 Temmuz 1940'ta yapılan seçimleri Sovyet yanlısı adaylar kazandı Seçimler sonrası kurulan Litvanya hükûmeti ve parlamentosu Sovyetler Birliğine katılma kararı aldı SSCB Yüksek Sovyeti bu isteği onayladı ve Litvanya Sovyetler Birliği cumhûriyetleri arasına girmiş oldu
İkinci Dünyâ Harbi sırasında Almanya'nın işgâline uğrayan Litvanya'da 473000'e yakın insan öldü Savaşın ardından bölgeye hâkim olan Sovyet hükûmeti çok sayıda Litvanyalıyı sürgüne gönderdi Sosyalist rejim yeniden kurulunca Litvanya'da 1951'e kadar gerilla harbi devâm etti 1951'den sonra iç karışıklıklara kesin olarak son verildi ve Sovyetler Birliği tamâmen Litvanya'da hâkimiyeti ele geçirdi


Litvanya 1991'e kadar Sovyetler Birliğini meydana getiren 15 cumhûriyetten biri olarak kaldı Rusya'da başlayan reform hareketleri neticesinde 1991'de Litvanya bağımsızlığını îlân etti Rusya Federasyonu dâhil Avrupa devletleri Litvanya Cumhûriyetini tanıdı


Fizikî Yapı


Yüzölçümü 65200 km2 olan Litvanya topraklarında, geçmişteki buzulların tesiri yaygın olarak görülür Genelde ülke toprakları düzdür Kıyı düzlüklerinin ardından kum, çakıl ve çakıl taşlarından meydana gelen Ziezmariai Ovası yer alır Ovadaki kum tepeleri sık çam ormanları ile kaplıdır Ülke topraklarını sulayan akarsular Menderes meydana getirerek Baltık Denizine dökülür Beyaz Rusya sınırında irili ufaklı göller vardır


İklim


İklimi ılımandır Atlas Okyanusundan gelen hava kütlelerinin etkisi altındadır Yazlar genelde serin ve yağışlı geçer


Tabiî Kaynaklar


Mâdenler: Ülke topraklarında çeşitli mâdenler bulunur Denizde petrol arama çalışmaları devam etmektedir Başlıca mâdenleri sülfat, alçıtaşı, kireçtaşı, demir cevheri, turba, dolomit'tir


Bitki örtüsü ve hayvanlar: Ziezmariai Ovasında bulunan kum tepeleri çam ormanları ile kaplıdır Yabânî hayvan bakımından ülke toprakları çok zengindir Başlıca av hayvanları sığır, mink, vaşak, yaban domuzu, geyik, kurt, tilki, susamuru, porsukdur Ayrıca 300'den fazla kuş türü yaşar


Nüfus ve Sosyal Hayat


3750000 olan Litvanya nüfûsunun % 80'ini Litvanlar, % 9'unu Ruslar, % 8'ini Polonyalılar, % 2'sini Beyaz Ruslar meydana getirir Nüfûsun büyük kısmı tarımla uğraşır İlk ve orta öğretim mecbûri olup parasızdır Ülkede 12 yükseköğretim kurumu vardır Seramik, ahşap oymacılığı ve dokumacılık gibi el sanatları yaygın olarak yapılır


Ekonomi


Ülke ekonomisi tarım ve sanâyiye dayalıdır Hayvancılık gelişmiş olup genelde mandıracılığa ve domuz besiciliğine dayanır Başlıca tarım ürünleri keten, şekerkamışı, patates ve yem bitkileridir


Ülke dört ekonomik bölgeye ayrılmıştır Doğu Litvanya'da metal işleme, ahşap işleme, genel îmâlât ve hafif sanâyiden meydana gelen bir sanâyi sektörü vardır Güney Litvanya'da metal işleme, îmâlât ve gıdâ işleme sanâyiinden meydana gelen bir sanâyisi vardır Hayvan yetiştiriciliği ve şekerkamışına dayalı tarım yapılır Ülkenin elektrik üretimini karşılayan hidroelektrik santralleri bu bölgededir Kuzey Litvanya tarım bölgesidir Batı Litvanya ekonomisi ise gemi yapımı ve tâmirâtı ile balık işlemeciliğine dayanır