Fiziki Cografya

» Milli Parklar


Bilimsel ve estetik açıdan ulusal ve uluslararası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerlerini koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip alanlara Milli Park denir

Milli Park Kriterleri

1Tabiat ve kültürel kaynak değeri ile rekreasyonel potansiyeli, milli ve milletlerarası seviyede özellik ve önem taşımalıdır

2Kaynak değerleri, gelecek nesillerin miras olarak devralacakları ve sahip olmaktan gurur duyacakları seviyede önemli olmalıdır

3 Kaynak değerleri tahrip olmamış veya teknik ve idari müdahalelerle ıslah edilebilir olmalıdır

4Saha büyüklüğü, kaynak değerleri kesafeti yönünden, özel haller ve adalar dışında en az 1000 hektar olmalı ve bu alan bütünüyle koruma ağırlıklı zonlardan meydana gelmelidir İdari ve turistik amaçlı geliştirme alanları bu asgari saha büyüklüğünün dışındadır

Türkiye'nin önemli milli parkları aşağıda verilmiştir

A
Ağrı Dağı Milli Parkı (Ağrı, Iğdır)
Aladağlar Milli Parkı (Niğde, Adana, Kayseri)
Altınbeşik Mağarası Milli Parkı (Antalya)
Altındere Vadisi Milli Parkı (Trabzon)

B
Başkomutan Tarihi Milli Parkı (Afyon)
Beyşehir Gölü Milli Parkı (Konya)
Boğazköy Alacahöyük Milli Parkı (Çorum)

D
Dilek Yarımadası-Menderes Deltası Milli Parkı (Aydın)

G
Gala Gölü Milli Parkı (Edirne)
Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı (Çanakkale)
Göreme Tarihi Milli Parkı (Nevşehir)

H
Hatila Vadisi Milli Parkı (Artvin)
Honaz Dağı Milli Parkı (Denizli)

I
Ilgaz Dağı Milli Parkı (Kastamonu)

K
Kaçkar Dağları Milli Parkı (Rize)
Karagöl-Sahara Milli Parkı (Artvin)
Karatepe Aslantaş Milli Parkı (Osmaniye)
Kazdağı Milli Parkı (Balıkesir)
Kızıldağ Milli Parkı (Isparta)
Kovada Gölü Milli Parkı (Isparta)
Köprülü Kanyon Milli Parkı (Antalya)
Kuşcenneti Milli Parkı (Balıkesir)
Küre Dağları Milli Parkı (Bartın, Kastamonu)

M
Marmaris Milli Parkı (Muğla)
Munzur Vadisi Milli Parkı (Tunceli)

N
Nemrut Dağı Milli Parkı (Adıyaman)

O
Olimpos - Beydağları Sahil Milli Parkı (Antalya)

S
Saklıkent Milli Parkı (Muğla)
Sarıkamış - Allahuekber Dağları Milli Parkı (Kars, Erzurum)
Soğuksu Milli Parkı (Ankara)
Spil Dağı Milli Parkı (Manisa)
Sultan Sazlığı Milli Parkı (Kayseri)

T
Tek Tek Dağları Milli Parkı (Şanlı Urfa)
Termessos -Güllük Dağı Milli Parkı (Antalya)
Truva Tarihi Milli Parkı (Çanakkale)

U
Uludağ Milli Parkı (Bursa)

Y
Yedigöller Milli Parkı (Bolu)
Yozgat Çamlığı Milli Parkı (Yozgat)

» Sulak Alanlar


Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketlerinin çekilme devresinde altı metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, bütün sular, bataklık, sazlık ve turbiyeler Sulak Alanlardır

Sulak alanlar, yeryüzünün en zengin ve en üretken ekosistemlerini oluşturmaktadır Bu alanlar yöre insanlarına ve ülkenin geneline geniş yelpazede hizmet veren oldukça karmaşık doğal sistemlerdir ve yeryüzündeki başka hiçbir ekosistemle karşılaştırılmayacak ölçüde işlev ve değerlere sahiptir

6000 yıl boyunca insan topluluklarının uygarlıklarını nehir vadileri ve taşkın düzlüklerinde kurmaları rastlantı değildir Daha birçok sulak alan sistemi insan topluluklarını hayatta kalmaları ve gelişmeleri için kritik öneme sahip olmuşlardır Sürekli gelişen teknoloji bize doğanın önemini unutturmuş gibi görünebilir Ancak sürdürülebilir olmayan ve plansız bir şekilde yapılan alan kullanımlarından dolayı yaşanan çevre felaketleri (seller, fırtınalar, toprak kaymaları vb) tersini göstermektedir Asıl olan doğal ekosistemlerin desteğine hala ihtiyacımız olduğudur Geçtiğimiz yıllarda sulak alan ekosistemlerinin değeri giderek anlaşılmaya başlanılmıştır Dünya nüfusunun dörtte biri bugün suya çok güç koşullarda ulaşmaktadır 2025 yılında dünyada her üç kişiden ikisi kuraklıkla karşı karşıya kalabilecektir

İklim değişikliğinin insanlar ve yaban hayatı üzerinde etkileri artıkça sulak alanların hızla değişen koşullara uyum yeteneği vazgeçilmez bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır Dolayısıyla da dünya çapında sulak alanlara ve onların işlevlerine verilen değer üzerine araştırmaların artması doğaldır

Sulak Alanlar, tropik ormanlardan sonra biyolojik çeşitliliğin en yüksek olduğu ekosistemlerdir Pek çok tür ve çeşitteki canlılar için uygun beslenme, üreme ve barınma ortamı olan sulak alanlar, yalnız bulundukları ülkenin değil, tüm dünyanın doğal zenginlik müzeleri olarak kabul edilmektedir Yakın çevresinde yaşayan halkın yaşamında önemli yer tutan, bölge ve ülke ekonomisine katkılar sağlayan sulak alanlar; doğal dengenin ve biyolojik çeşitliliğin korunması yönünden de diğer ekosistemler içinde önemli ve farklı bir yere sahiptirler Sulak alanların önemini aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür

1 Yeraltı suyu reşarjı ve deşarjı, taşkın kontrolü, taban suyunun dengelenmesi gibi işlemleri ile bulundukları bölgenin su rejiminin dengelenmesine katkı sağlarlar

2 Bulundukları çevrenin nem oranını yükselterek başta yağış ve sıcaklık olmak üzere iklim elemanları üzerine olumlu etki yaparlar

3 Tortu ve zehirli maddeleri alıkoyarak ve besin maddelerini kullanarak suyu temizlerler Özellikle suların yoğun olduğu sulak alanlar, atık sulardaki organik ve inorganik maddelerin arıtılmasında önemli rol oynarlar

4 Tropikal ormanlarla birlikte yeryüzünün en fazla biyolojik üretim yapan ekosistemleridir

5 Sulak alanlar yüz binlerce yıllık doğal süreçler sonucu meydana gelmiş ve ortama karakterize olmuş zengin bitki ve hayvan türleri ile yoğun organizma koleksiyonuna sahip yeryüzünün en önemli genetik rezervuarlardır

6Sulak alanlar başta balıkçılık olmak üzere, hayvancılık, saz kesimi ve rekreasyonel faaliyetlere sağladığı imkânlar nedeniyle yüksek bir ekonomik değere sahip olup, bölge ve ülke ekonomisine katkı sağlarlar

Bütün bu özellikler; sulak alanların mutlak surette gelecek için korunması gerekli alanlar olduğunu ortaya koymuştur

Sulak alanlar, farklı insan kullanımları nedeniyle tehdit altındadır Tür kaybına ve habitat tahribatına yol açan faktörler şöyle sıralanabilir

• Sulak alanları besleyen kaynaklar üzerine baraj inşa edilmesi, yönlerinin değiştirilmesi ve sistemden aşırı miktarda su alınması;
• Tarımsal, evsel ve endüstriyel atıklardan kaynaklanan kirlenme sonucu su kalitesinin bozulması;
• Tarımsal alanlar ve yerleşim bölgeleri açmak amacıyla sulak alanların kurutulması ve doldurulması; Günümüzde artık bu tür uygulamalardan kaçınılmaktadır
• Yasadışı ve aşırı balık avlanması;
• Kuşların, sürüngenlerin ve bunların yavrularının yasadışı olarak avlanması veya yumurtalarının toplanması;
• Aşırı otlatma;
• Su bitkilerinin sökülmesi sazların yakılması ve kontrolsüz saz kesimi;
• Lagünlerin yavru balık yetiştirme alanları olarak kullanılması;
• Yabancı türlerin ortama katılması;
• İkincil konut ve turizm;
• Sedimantasyon

Toplam 457 kuş türünün bulunduğu ülkemizdeki sulak alanlar özellikle göçmen türler için yaşamsal öneme sahiptir Ülkemizdeki sulak alanların uluslararası düzeyde önem taşımasının asıl nedeni; Batı Palearktik Bölgedeki kuş göç yollarından en önemli ikisinin Türkiye üzerinden geçmesidir

Doğu Karadeniz Bölgesinden Türkiye’ye giren Çoruh Vadisi göç rotası ile 200000’den fazla yırtıcı kuş Çoruh nehri üzerinden uçarak Doğu Anadolu Bölgesindeki sulak alanlarda barınırlar Türkiye üzerindeki bu göç, Batı Palearktik Bölgedeki en büyük yırtıcı göçüdür

Karadeniz'in batısında Trakya üzerinden ülkemize girerek İstanbul boğazı üzerinden Anadolu'ya geçen Boğaziçi göç rotası, 200-700’lük gruplar halinde 250000’in üzerinde leyleğin gösterişli geçişlerine sahne olmaktadır

Kuşların göçleri sırasındaki bu uzun yolculuklarını güven içerisinde yapabilmeleri için, Türkiye'deki sulak alanların varlığı herhangi bir ülkedekinden daha fazla önem taşımaktadır

Ülkemiz sulak alanlar açısından Avrupa ve Ortadoğu ülkelerine göre zengin sayılabilecek bir konumdadır Bu nedenle ülkemiz, sulak alanların korunması ve akılcı kullanımını sağlamak üzere geliştirilen ve 1971 yılında İran’ın Ramsar kentinde imzaya açılan Ramsar Sözleşmesine 30 Aralık 1993 tarihinde taraf olmuş, Sözleşme 94/5434 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla 17051994 tarihi ve 21937 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir Sözleşmenin ülkemizde uygulanmasını sağlamak amacı ile 30012002 tarihinde Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği 24656 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, sonrasında görülen ihtiyaç üzerine 17052005 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak revize edilmiştir Yönetmelik sulak alanların korunması ile ilgili doğrudan çalışan tek mevzuattır

Sözleşmeye göre sulak alanlar; "alçak gelgitte derinliği altı metreyi aşmayan deniz suyu alanlarını da kapsamak üzere, doğal ya da yapay, sürekli ya da geçici, durgun ya da akar, tatlı, acı ya da tuzlu bütün sular ile bataklık, sazlık, ıslak çayır ve turbalıkları, kapsamaktadır" olarak tanımlanmıştır Şuana kadar yapılan çalışmalar neticesinde ülkemizde toplam büyüklüğü 2000000 hektarı aşkın (2155045 ha) 135 adet Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alan bulunmaktadır Bunun dışında Uluslararası kriterleri sağlamayan 500’ü aşkın sulak alan olduğu tahmin edilmektedir

Sözleşme listesine uluslararası öneme sahip 135 sulak alanımızdan Kayseri’deki Sultan Sazlığı, Balıkesir’deki Manyas (Kuş) Gölü, Kırşehir’deki Seyfe Gölü, Mersin’deki Göksu Deltası Adana’daki Akyatan Lagünü, Samsun’daki Kızılırmak Deltası, Bursa’daki Uluabat Gölü, İzmir’deki Gediz Deltası, Burdur Gölü, Konya’daki Kızören Obruğu ile Meke Gölü olmak üzere 12 alanımız dâhil edilmiştir

Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ile sulak alanlarla ilgili konuların görüşülerek karar bağlandığı, koruma bölgelerinin ve Yönetim Planlarının onaylandığı ve uygulamalarının takip edildiği, ulusal ve uluslararası gerekli işbirliği ve koordinasyonun sağlanması konusunda çalışmaların yapıldığı Ulusal Sulak Alan Komisyonu kurulmuş ve çalışmalarını sürdürmektedir 2006 yılı sonu itibarı ile Manyas Gölü, Göksu Deltası, Ulubat Gölü ve Gediz Deltası’nda Sulak Alan Yönetim Planları uygulanmakta olup, Burdur Gölü, Akşehir ve Eber Gölleri, Kızılırmak Deltası, Adıyaman Gölbaşı Gölleri, Yumurtalık Lagünü, Erzincan Ekşisu Sazlıkları, İğneada Longozu, Afyon Acıgöl, Sultansazlığı Sulak Alanlarında çalışmalara başlanılmış olup, hızlı bir şekilde devam edilmektedir

Yine aynı Yönetmelikle Yönetim Planı hazırlanan ve hazırlanma sürecinde olan Uluslar arası öneme sahip sulak alanların bulunduğu illerde “Yerel Sulak Alan Komisyonu” kurulması öngörülmüştür Bu uygulama ülkemizde alan yönetimlerinin yerinde ve ilgili tüm kurum ve kuruluşların katılımı ile yürütülmesi fırsatını verdiği için çok önemli bir düzenlemedir

Ramsar Sulak Alan Stratejisi, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ve Türkiye’nin diğer öncelikleri dikkate alınarak 2003–2008 Ulusal Sulak Alan Stratejisi Bakanlığımız koordinasyonunda Ulusal Sulak Alan Komisyonu Alt Teknik Grubu tarafından 2002 yılında hazırlanarak, Ulusal Sulak Alan Komisyonuna sunulmuş ve 2003 de komisyonca onaylanarak yürürlüğe girmiştir Strateji, 12 konu başlığıyla ilgili 19 amaca ulaşmak için 70 faaliyeti içermektedir Türkiye hazırladığı strateji ile uluslar arası ortamda büyük takdir toplamıştır

Bunun dışında ülkemizde sulak alanların korunma bilincini arttırmak ve kurumlar arası işbirliğini geliştirmek amacı ile tüm dünyada da kutlanan 2 Şubat Dünya Sulak Alanlar Günü her yıl çeşitli illerde geniş bir katılımla kutlanmaktadır

Sulak Alanlardaki Tür Zenginliği ve Endemizm

Türkiye’nin coğrafi yapısı çok kompleks olması ve nehirlerin dağlık bölgelerle birbirinden ayrılmış olmasının türlerin yayılmasını büyük ölçüde engellemesinden dolayı, yüksek endemizm ve genetik çeşitliliğe neden olmuştur Akarsu ekosistemlerinde yaşayan omurgasızların büyük çoğunluğu bu nedenle endemiktir Köyceğiz-Dalyan bölgesindeki suların tuzluluk oranları sıfırdan aşırı tuzluya kadar değişkenlik gösterdiğinden habitat ve tür çeşitliliği arasındaki ilişki açısından iyi bir örnek teşkil eder

Lindenia tetraphylla Türkiye’de yeni bir türdür ve bu türün neslinin Yugoslavya’da tükenmek üzere olduğu kaydedilmiştir Burdur Gölü’nde yaşayan ve farklı koşullara adapte olmuş olan Artodiaptomus burduricus endemik bir omurgasız türüdür ve genetik çeşitlilik açısından önemlidir Yine Burdur Gölü'nde yaşayan Aphanius burduricus'da göl şartlarına uyum sağlamış endemik bir balık türüdür Benzer şekilde, Van Gölü’nde yaşayan endemik bir balık türü olan Alburnus tarichi de bu gölün aşırı koşullarına adaptasyon sağlamıştır Bu hassas ekosistemler çevresel değişikliklerin etkisiyle kolayca tahrip olabilirler

Türkiye sulak alanlarında saz (Typha sp), kamış (Phragmites sp), hasırotu (Schoenoplectus sp), kofa (Juncus sp) gibi bitkiler geniş topluluklar oluştururlar Ayrıca su yüzeyini kaplayan nilüfer (Nymphae sp) gibi bitkilerin yanısıra derin olmayan göllerde yetişen ördek otu (Phodophyllum sp), ördek mercimeği (Wolffia sp), su mercimeği (Lemna sp) ve Ceratophyllum sp, Myriophyllum sp, Potamogeton sp gibi su altı bitkilerine rastlanır

Türkiye’deki balık türü sayısı 472’dir ve bunların 50’si tükenme tehlikesiyle karşı karşıyadır Bugüne kadar yapılan çalışmalar sonucunda, tatlısu balıklarından 26 familyaya bağlı 192 tür belirlenmiştir Sulak alanlarımızda en yaygın bulunan türler; alabalık, turna, sazan, karabalık, kefal, kızılkanat, sudak, tatlısu levreği'dir Kuş göç yolları üzerinde bulunması sebebiyle, Türkiye pek çok kuş türü için anahtar ülke konumundadır Ülkemizde yaklaşık 457 kuş türü olduğu bilinmektedir Leylek, flamingo, kaşıkçı, uzunbacak, kılıçgaga, turna ile balıkçıllar ve ördekler Türkiye’nin sulak alanlarında yaygın olarak görülmekte olan sukuşu türleridir

Nadir Bulunan ve Tehlike Altındaki Türler

Avrupa'da küresel olarak tehlike altında kabul edilen tepeli pelikan, yaz ördeği, küçük karabatak, karaakbaba, şah kartal, Ada martısı, dikkuyruk ördek, incegagalı kervan çulluğu, balaban, küçük sakarca kazı, kızılboyunlu kaz ve pasbaş patka, Türkiye’de üremektedirler Dünya'daki tüm dikkuyruk ördek populasyonunun %70’ine yakını kışlarını Türkiye’de geçirir Akdeniz bölgesinde yalnızca belirli bölgelerde rastlanan ve sayıları gittikçe azalan saz horozu (Porphyro porphyro), ülkemizde özellikle Göksu Deltasında üremektedir

Ülkemiz sulak alanlarının pekçoğunda bulunan susamurları (Lutra lutra) nesli tehlikede olan ve tüm Avrupa'da koruma altına alınmış bir türdür

Amik Gölü'nün tarım amacıyla kurutulması sonucu Türkiye için endemik bir tür olan Yılanboyun'un (Anhinga melanogaster rufa) soyu tükenmiştir

Türkiye'nin önemli sulak alanlarının illere göre dağılışı aşağıda verilmiştir

A
Abant Gölü (Bolu)
Acıgöl (Afyon - Denizli)
Akdoğan Gölü (Muş)
Aksu Deltası (Antalya)
Akşehir Gölü (Konya)
Aktaş Gölü (Ardahan)
Akyatan Gölü (Adana)
Akyayan Gölü (Adana)
Alaçatı Kıyı Ekosistemi (haliç) (İzmir)
Aras ve Karasu Taşkınları (Iğdır)
Atatürk Baraj Gölü (Şanlı Urfa)
Avlan Gölü (Antalya)
Aygır Gölü (Kars)
Ayvalık Kıyı Ekosistemi (Balıkesir)

B
Bafa Gölü (Aydın - Muğla)
Balık Gölü (Ağrı)
Balıkdamı Gölü (Eskişehir)
Batmış Gölü (Bitlis)
Bendimahi Deltası (Van)
Beyşehir Gölü (Isparta - Konya)
Bolluk Gölü (Konya)
Bulanık Ovası Sulak Alanları (Muş)
Burdur Gölü (Burdur)
Büyük Çekmece Gölü (İstanbul)
Büyük Menderes Deltası (Aydın)

C
Cizre Sulak Alanları (Şırnak)

Ç
Çaldıran Ovası Sulak Alanları (Van)
Çalı Gölü (Kars)
Çavuşçu Gölü (Konya)
Çelebibağı Sazlıkları (Van)
Çıldır Gölü (Ardahan)
Çıralı Obruğu (Konya)
Çiçekli Gölü (Ağrı)
Çimenova Gölleri (Van)
Çorak Gölü (Burdur)
Çöl Gölü ve Çalıkdüzü (Ankara)

D
Dalaman Sulak Alanları (Muğla)
Dalyan Sulak Alan Ekosistemi (Muğla)
Doğubeyazıt Sazlıkları (Ağrı)
Dönemeç Deltası (Van)

E
Eber Gölü (Afyon)
Edremit Sazlıkları (Van)
Eğirdir Gölü (Isparta)
Erçek Gölü (Van)
Ereğli Sazlıkları (Konya - Karaman - Niğde)
Ekşisu Sazlıkları (Erzincan)

F
Fırtına Deresi (Rize)

G
Gediz Deltası (İzmir)
Girdev Gölü (Muğla)
Gökçeada Dalyanı (Çanakkale)
Gökdere (Karaman)
Göksu Deltası (İçel)
Gölbaşı Gölleri (Adıyaman)
Gölcük Gölü (Isparta)
Gölcük Gölü (İzmir)
Gölhisar Gölü (Burdur)
Gölköy (Muğla)
Gölova Gölü (Erzincan)
Güllük Deltası (Muğla)
Güney Keban Barajı (Elazığ)

H
Haçlı Gölü (Muş)
Hafik Gölü (Sivas)
Hazar Gölü (Elazığ)
Hirfanlı Barajı (Ankara)
Hörmetçi Sazlığı (Kayseri)

I
Işıklı Gölü (Denizli)

İ
İğneada Longozu (Kırklareli)
İron Sazlığı (Muş)
İznik Gölü (Bursa)

K
Kapuzbaşı Kaynakları (Kayseri)
Karadere (Rize)
Karagöl ve Çinili göl (Adana)
Karakaya Barajı (Malatya)
Karakuyu Sazlıkları (Afyon - Burdur)
Karamık Sazlıkları (Afyon)
Karataş Gölü (Burdur)
Karkamış Taşkın Ovası (Şanlı Urfa)
Kaz Gölü (Van)
Kesik Gölü (Adana)
Kızılırmak Deltası (Samsun)
Kızören Obruğu (Konya)
Kocaçay Deltası (Bursa)
Konya Acıgöl (Konya)
Kovada Gölü (Isparta)
Kozanlı Gökgöl (Konya)
Köyceğiz Gölü (Muğla)
Kulu Gölü (Konya)
Kuyucuk Gölü (Kars)
Kuş Gölü (Balıkesir)
Küçük Çekmece Gölü (İstanbul)
Küçük Menderes Deltası (İzmir)

M
Marmara Gölü (Manisa)
Meke Maarı (Konya)
Meriç Deltası (Edirne)
Metruk Tuzlası (Muğla)
Meyil Obruğu (Konya)
Mogan Gölü (Ankara)

N
Nazik Gölü (Bitlis)
Nemrut Gölü (Bitlis)

O
Olukköprü Kaynakları (Antalya)

P
Palas Gölü (Kayseri)
Pamukkale (Denizli)
Patara Kıyı Ekosistemi (Antalya)
Putka Gölü (Ardahan)

S
Sakarya Deltası (Sakarya)
Salda Gölü (Burdur)
Samsam Gölü (Konya)
Sapanca Gölü (Sakarya - İzmit)
Sarıkum Gölü (Sinop)
Sarısu Ovası Sulak Alanları (Ağrı)
Sarıyar Barajı (Ankara)
Saroz Körfezi (Çanakkale)
Seyfe Gölü (Kırşehir)
Sodalı Göl (Bitlis)
Sultan Sazlığı (Kayseri)

T
Terkos Gölü (İstanbul - Kırklareli)
Tersakan Gölü (Konya)
Tortum Gölü (Erzurum)
Tödürge Gölü (Sivas)
Turna Gölü (Van)
Tuz Gölü (Konya - Aksaray - Ankara)
Tuzla Gölü (Adana)

U
Ulaş Gölleri (Sivas)
Ulubat Gölü (Bursa)
Uyuz Gölü (Konya)

V
Van Gölü (Van)

Y
Yarışlı Gölü (Burdur)
Yedikır Barajı (Amasya)
Yeniçağa Gölü (Bolu)
Yeşilırmak Deltası (Samsun)
Yumurtalık Lagünü (Adana)
Yüksekova Sazlıkları (Hakkari)
Yüzenada Sulak Alanı (Bingöl)

Z
Zamantı Nehri (Kayseri)


Orijinal Kaynak:
SULAK ALANLAR
SULAK ALANLAR

TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ VE BÖLGELERE GÖRE DAĞILIŞLARI

1 Yerli Kaya Gölleri

a Tektonik Göller: Yer kabuğunun çökmesi veya kırılması neticesinde meydana gelen çukurluklara suların dolmasıyla oluşurlar Dünya’nın en derin gölü olan Baykal Gölü (1741 m), Lût Gölü, Hazar Gölü ve Çad Gölü yeryüzündeki başlıca büyük tektonik göllerdir

Ülkemizdeki başlıca tektonik göller ise şunlardır:

Marmara Bölgesi’nde; Sapanca, İznik, Ulubat ve Manyas gölleri,

Ege Bölgesi’nde; Simav Gölü,

Göller Yöresi’nde; Beyşehir, Eğirdir, Acıgöl, Burdur, Ilgın (Çavuşçu), Akşehir, Eber, Suğla ve Kovada gölleri,

İç Anadolu Bölgesi’nde; Tuz, Seyfe ve Tuzla gölleri,

Doğu Anadolu Bölgesi’nde Hazar, Hozapin ve Van gölleri

Türkiye’nin en büyük tabii gölü olan Van Gölü, tektonik bir çukurluğun önünün lavlarla kesilmesi sonucu oluştuğundan volkanik set gölü olarak da bilinir

b Karstik Göller: Bu tür göller, kayatuzu, jips, kalker gibi çözünebilen tabakaların bulunduğu sahalarda meydana gelir Bazı karstik göllerin oluşumunda tektonik olaylar da etkili olmuştur

Karstik göller, ülkemizde en fazla AKDENİZ BÖLGESİ Toros Dağları’nın batı kesiminde bulunur Buralarda yer alan Kızılören obruk gölü, Kestel, Avlan, Yarışlı ve Salda gölleri tipik birer karstik göldür Bu göllerimiz sadece, kireçtaşlarının çözülmesiyle oluşan çanaklar üzerinde meydana gelmişlerdir

Bununla birlikte, bu alandaki bazı göllerimizin ise oluşumu, tektonik çanaklarda başlamış, karstik olaylarla devam etmiştir Bu göllerimizin başlıcaları, Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Kovada ve Suğla gölleridir

c Volkanik Göller: Volkanik faaliyetler esnasında oluşan patlama çukurları içerisinde meydana gelen göllerdir Başlıca volkanik göllerimiz, Meke Gölü, Acıgöl, Nemrut ve Gölcük gölleri ile Süphan Dağı’nın yan kraterlerinden birinde bulunan Aygır Gölü’dür

d Buzul (Sirk) Gölleri: Dağ doruklarında, buzulların aşındırmasıyla oluşan ve sirk adı verilen çukurluklarda meydana gelirler Ülkemizde Sat, Ağrı, Erciyes, Kaçkar ve Bolkar dağları ile Aladağlar üzerinde yer yer bu türden göller bulunmaktadır


2 Set Gölleri

a Alüvyal Set Gölleri: Alüvyonlarla akarsuyun önünün kapanması sonucu oluşur Ülkemizde, Marmara, Çamiçi (Bafa), Köyceğiz, Mogan ve Eymir Gölleri ile Uzungöl bu tür göllerdendir

b Kıyı Set Gölleri: Dalga ve akıntıların taşıdığı malzemeleri koy ve körfezlerin ağız kısmında biriktirmesiyle oluşur Ülkemizde, Büyük ve Küçük Çekmece gölleri, Durusu (Terkos) gölü, Çukurova deltasındaki Akyatan gölü kıyı set gölleridir

c Heyelan Set Gölleri: Heyelan sonucu bir akarsuyun önünün kapanmasıyla oluşur Tortum, Sera, Abant, Zinav ve Sülük gölleri ile Yedigöller bu tür göllerdendir

Abant Gölü’nün oluşumunda tektonik hareketler ile alüvyal birikimlerin de etkisi oluşmuştur

d Volkanik Set Gölleri: Volkanizma sonucu vadi önlerinin kapanmasıyla meydana gelir Van, Erçek, Nazik, Çıldır, Haçlı ve Balık gölleri ülkemizdeki volkanik set gölleridir

e Baraj (Yapay) Gölleri: Yapay göllerimizin en büyükleri, Atatürk, Keban, Karakaya ve Hirfanlı barajlarının gerisinde kurulan göllerdir

TÜRKİYE’NİN PLATOLARI

Plato: Akarsularla derince parçalanmış hafif engebeli, çoğunlukla geniş saha kapsayan yüzey şekline plato denirİç anadolu bölgesinde platolar geniş yer kaplar bunun sebebi eskiden iç anadolu bölgesinde bulunan tethis denizinin düz tabanının 3 jeolojik zamanın sonu 4 jeolojik zamanın başında epirojenik olarak yükselmesidirBu yükselmeler sonucu iç anadolu bölgesinde ortalama 1000m yükseltide düzlükler oluşmuş oluşan bu düzlükler akarsular tarafından yarılarak platolar oluşmuştur

İÇ ANADOLU :

Tuz gölü ve Konya ovası arasında OBRUK

Tuz gölünün batısında CİHANBEYLİ

Tuz gölünün kuzeybatısında HAYMANA

Eskişehir ve Afyon arasında YAZILIKAYA

Kızılırmak yayında BOZOK(Kızılırmak)

Yukarı Kızılırmak bölümünde Yozgat-Akdağmadeni arsında yükseklikleri 1000-1500 m arasında, tortul tabakalar arasında platolar bulunur

DOĞU ANADOLU:

Doğu Anadolu Bölgesinde bazalt lavları üzerinde 1500-2000 m arasında Erzurum-Kars ve Ardahan Platoları vardır Ayrıca 2000-2500 m aralığında Alahuekber ve Yalnızçam dağları üzerinde platolar bulunur

EGE :

İç Batı Anadolu eşiğinde özellikle Uşak dağları üzerindeki platolar

AKDENİZ:

Orta Toroslarda Taşeli nüfus çok seyrek

KARADENİZ:

Orta Karadeniz’de Canik-Giresun Dağ üzerinde ayrıca Fatsa-Şebinkarasihar arasında Perşembe yaylası

GDOĞU ANADOLU:

Gaziantep ve Şanlıurfa platoları

Not: Ülkemizdeki platolar, ya yatay tabakalı yapılar üzerinde ve lavların yayıldığı alanlarda yada aşınma sonucu düzleşmiş değişik araziler üzerinde bulunur Platolardaki tarımsal faaliyetleri, iklim koşulları ve yükseklik durumu belirler


TÜRKİYE’NİN OVALARI

Ova: Vadilerle parçalanmamış çevrelerine göre alçakta olan geniş düzlüklere ova denir Ülkemizde ovalar iki gruba ayrılır Kıyılarda delta ovaları ve iç kesimlerdeki ovalar

1-KIYI OVALARI:

Kıyı ovaların oluşmasında akarsuların taşıdığı alüvyonların miktarı, kıyılardaki akıntı ve dalga faaliyetleri ve kıyıların derinliği etkili olmuştur

Bafra Ovası: Kızılırmak oluşturmuştur Çok verimli bir ovadır Deltada kıyı gölleri bulunur En büyüğü Balık gölüdür

Çarşamba Ovası: Yeşilırmak’ın taşıdığı alüvyonlarla oluşmuştur

Sakarya Ovası: Delta ovasında ziyade bir taban seviyesi ovası özelliği taşır

Meriç Deltası: Küçük bir oluk içende oluşmuş olup Meriç nehrinin getirdiği alüvyonlarla meydana gelmiştir

Gediz Ovası: Gediz nehri oluşturmuştur İzmir Körfezi’nin dolma tehlikesi durumunda nehrin yatağı değiştirilmiştir

Küçük Menderes Ovası: Faylanma sonucu çöken sahalara zamanla alüvyonların dolmasıyla oluşmuştur

Büyük Menderes Ovası: Büyük Menderes ırmağının getirdiği alüvyonla oluşmuştur Ovada Çamiçi gölü yer almaktadır

Çukurova: Seyhan ve Ceyhan nehri oluşturmuştur Türkiye’nin en büyük delta ovasıdır

2-İÇ BÖLGELERDEKİ OVALAR:

iç bölgelerdeki ovalarımızın büyük bir bölümü, tektonik çanaklar içinde göl ve akarsu depolarının birikmesi sonucu meydana gelmiştir İç bölgelerde yer alan ovalar, fay kuşaklarındaki çöküntü sahaları boyunca görülür

Doğu Anadolu Fay Kuşağındaki Ovalar:

Muş ovası: karasu ve Murat nehirleri, menderesler çizerek akarlar

Bingöl ovası, Murat nehri tarafından oluşturulmuştur

Elazığ ve Uluova: Bu ovalar bir yerleşme ve tarım alanıdır

Antakya-KMaraş Ovası: Nur Dağı doğusunda bir graben içinde yer alır

Amik ovası: Asi nehrinin oluşturduğu bir çöküntü ovasıdır

KuzeydoğuAnadolu’daki Ovalar:

Göle ovası: Daha çok çayır ve bataklıklar yaygındır

Ardahan ovası: Ovayı, Kura nehri sular

Erzurum ovası: Türkiye’nin en yüksek ovalarından biridir (2000m)

Pasinler-Horasan Ovası: Aras nehrinin oluşturduğu bir ovadır

Iğdır ovası: Etrafı dağlarla çevrilidir Yüksekliği azdır Sebze meyve ve yetiştirilir

Kuzey Anadolu Fay Kuşağındaki Ovaları

Bu kuşak üzerinde doğu da Erzincan ile batıda İzmit Körfezi arasında Suşehri, Erbaa, Niksar, Taşova, Ladik Merzifon, Suluova ,Tosya, Kargı, Kurşunlu, Çerkeş, Vezirköprü, Taşköprü, Bolu, Düzce, Adapazarı ve Sapanca olukları bulunur

İç Anadolu ovaları: İç Anadolu’da eski bir göl tabanı durumunda bulunan ve Türkiye’nin en büyük ovası olan Konya Ovası önemli yer kaplar

Akşehir-Eber Ovası: Kuzeyde Emirdağları ile güneyde Sultan Dağları arasında bitişik halde bulunur Bu ovalar üzerinde aynı zamanda göllerde bulunur Ayrıca, Kayseri ve Develi ovaları ,Aksaray ovası, Ankara’da Akıncı ovası ve Çubuk ovası ve Eskişehir ovası bulunur

Güney Doğu Anadolu Ovaları:

Türkiye’nin en büyük ovalarından biri olan ve Urfa’nın Suriye sınırında Altınbaşak, (Ceylanpınar) ovası bulunur Ayrıca burada GAP kapsamında bulunan ovalar (Suruç, B Antep, Klis) geniş yer kaplar

Batı Anadolu Ovaları:

Denizden başlayarak 200 m yüksekliği kadar ulaşan ve kuzeyden güneye sıralanan Bakırçay, Gediz, K ve B Menderes ovaları bulunur Ayrıca iç kısımlarda Bornova, Simav, Sandıklı, Afyon, Bursa,İnegöl,Karacabey,ve Balıkesir, ovaları yer alır


OVALARIN ÖNEMİ :

1-Ovalar tarım ürünlerinin yetiştirildiği çok sayıda yerleşmelerin bulunduğu ve ulaşımın kolaylıkla sağlandığı sahalardır

2-Ovalarımız önemli tarım sahalarıdır

3-Ovalarımız önemli kentlerin kurulduğu sahalardır

4-Ulaşım kolaylığı ve ucuz maliyetle konut ve sanayi tesisi inşaatı ovaları cazip hale getirmektedir

Türkiye Bölgeler Coğrafyası


Karadeniz Bölgesi

Bölge adını komşu olduğu Karadeniz’den almıştır Bölgenin tümü doğal, ekonomik ve beşeri özellikler bakımından benzer özellikler gösterir Ancak yer şekilleri, iklim, tarım, yerleşme ve ekonomik etkinliklere bağlı olarak 3 bölüme ayrılmıştır Bunlar Batı, Orta ve Doğu Karadeniz’dir

Yer şekilleri

Dağlar : Batı Karadeniz’de birbirine paralel 3 sıra halinde uzanan dağlar, Orta Karadeniz’de kıyıdan uzaklaşıp, tek sıra halinde uzanır Ortalama yükselti azalmıştır Doğu Karadeniz’de ise dağlar iki sıra halinde uzanır Bölgenin en yüksek dağları bu bölümdedir Dağ sıraları arasında batı-doğu yönlü uzanan çöküntü ovaları ile Çoruh-Kelkit, Gökırmak ve Devres vadiler yer alır

Ovalar : Bölgenin en geniş kıyı ovaları Çarşamba ve Bafra delta ovalarıdır İç kesimlerde Suluova, Taşova, Turhal, Merzifon, Tosya, Boyabat gibi çöküntü ovaları yer alır Bu çöküntü ovaları Türkiye’nin en aktif deprem bölgeleridir

Akarsular ve Göller

Akarsular : Yenice, Bartın, Kızılırmak, Yeşilırmak ve Çoruh bölgenin önemli akarsularıdır Yatak eğimleri fazla, rejimleri düzensiz akarsulardır Kar erimelerine bağlı olarak ilkbahar aylarında akım yüksektir

Göller : Bölgede buzul gölleri ve heyelan set gölleri fazladır Özellikle Doğu Karadeniz Dağları’nda buzul etkisiyle oluşmuş buzul gölleri yaygındır Sera (Uzungöl), Tortum, Borabay, Abant ve Yedigöller başlıca heyelan set gölleridir Ayrıca bölgede çok sayıda baraj gölü bulunmaktadır

İklim

Bölgenin kıyı şeridinde her mevsim yağışlı, yazları serin, kışları ılık geçen Karadeniz iklimi etkilidir Bu iklimi etkileri Orta Karadeniz’de yer şekillerine bağlı olarak iç kesimlere kadar ulaşır Batı ve Doğu Karadeniz’in iç kesimlerinde iklim karasallaşır, yağış miktarı azalır

Doğal Bitki Örtüsü

İklim koşullarının orman yetişmesine uygun olduğu Karadeniz Bölgesi’nde özellikle denize dönük dağ yamaçlarında sık orman örtüsü görülür Ormanlar deniz seviyesinden başlar ve 2200 metrelere kadar ulaşır

Nüfus ve Yerleşme

Bölge, nüfus sayısı bakımından 3 sırada yer alır Nüfusun büyük bölümü Doğu Karadeniz kıyıları , Orta Karadeniz’deki ovalar ve Batı Karadeniz’de Zonguldak Yöresi’nde toplanmıştır Bölgede iklimin nemli olması ve tarımsal koşullar, kırsal nüfusun fazlalığına yol açmıştır Arazinin engebeli olması, su kaynaklarının bolluğu dağınık yerleşmeyi yaygınlaştırmıştır Konut tipi olarak ahşap evler yaygındır

İller

Amasya, Artvin, Bartın, Bayburt, Bolu, Çorum, Giresun, Gümüşhane, Karabük, Kastamonu, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Trabzon, Zonguldak

Ekonomik Özellikler

Tarım

Bölge ikliminin nemli olması, kıyıda yaz mevsiminin yağışlı geçmesi, buğday arpa gibi tahıl tarımını engellemiştir Bol neme gereksinim duyan tarım ürünlerini yaygınlaştırmıştır Tarım arazileri parçalı ve dar olup, genellikle eğimli arazilerdir Bu durum tarımda makine kullanımını engellemiştir Doğu Karadeniz kıyılarında bahçe tarımı yaygındır

Tarım Ürünleri

Mısır : Kıyı kesiminde buğdayın yerini almıştır Halkın temel besin maddesidir Bölge mısır üretiminde 1 sırada yer alır Ancak üretilen mısırın tümü bölge içinde tüketildiğinden ticari değeri yoktur

Tütün : Karadeniz Bölgesi, üretimde Ege Bölgesi’nden sonra 2 sırada yer alır Bafra Ovası (Samsun) en yoğun ekim yapılan alandır Ayrıca Tokat, Amasya, Düzce Ovası (Bolu) ve Rize Yöresi’nde yetiştirilir

Fındık : Kış ılıklığına gereksinim duyan fındık Karadeniz iklimine en uyumlu üründür Türkiye üretiminin %84’ü Karadeniz Bölgesi tarafından karşılanır Bütün Karadeniz kıyılarında, yer yer iç kesimlerde yetişmesine karşın, en yoğun olarak Ordu ve Giresun’da üretilir

Çay : Muson iklimine uyumlu bir tarım ürünüdür Bol nem ve kış ılıklığına gereksinim duyar Trabzon – Rize arasında Doğu Karadeniz kıyılarında, denize dönük yamaçlarda yetiştirilir Ülke üretiminin tamamını Karadeniz Bölgesi karşılar

Pirinç : Bol suya gereksinim duyar Akarsu vadi tabanlarında ekimi yapılır Tosya, Boyabat, Çarşamba ovaları başlıca ekim alanlarıdır

Şekerpancarı : Bol yağışlı olan Doğu Karadeniz kıyıları dışında tüm bölgede yetişme koşulları vardır Ekim alanları Kastamonu, Çorum, Tokat, Amasya illerinde geniştir

Keten-kenevir : Nemli iklim bitkisi olan keten Batı Karadeniz Bölümü’nde Kastamonu ve Sinop’ta yetiştirilir Kenevir ise uyuşturucu özelliği nedeniyle devlet kontrolünde üretilir

Meyve : Amasya’da elma, Kastamonu’da erik, Rize’de turunçgiller, Orta Karadeniz’de üzüm, Batı Karadeniz’de kestane tarımı yaygındır

Hayvancılık

Gür otlaklar ve nemli iklimi büyükbaş hayvancılığı yaygınlaştırmıştır
Batı ve Orta Karadeniz iç kesimlerinde tiftik keçisi yetiştirilir
Balıkçılık önemli geçim kaynağıdır
Bolu Yöre’sinde arıcılık ve kümes hayvancılığı yaygındır

Ormancılık

Ormanların geniş yer kaplaması, ormancılığı önemli bir geçim kaynağına dönüştürmüştür Batı ve Doğu Karadeniz’de kereste, tomruk, parke ve kağıt fabrikaları bulunur

Madenler ve Enerji Kaynakları

Madenler : Doğu Karadeniz’de Artvin ve Murgul (Göktaş), Batı Karadeniz’de, Kastamonu – Küre’de bakır çıkartılır Bölgede çıkarılan bakır, Samsun bakır fabrikasında işlenir

Enerji Kaynakları : Zonguldak havzasında taşkömürü çıkartılır Türkiye üretiminin tamamını burası karşılar Demir-çelik endüstrisinde enerji kaynağı olarak kullanılır Taşkömürü tozundan Çatalağzı termik santralinde elektrik üretilir Bolu, Çorum, Amasya ve Havza’da linyit yatakları işletilmektedir

Enerji Üretim Tesisleri : Kızılırmak üzerinde Altınkaya, Yeşilırmak üzerinde Almus, Hasan ve Suat Uğurlu hidroelektrik santralleri kuruludur Hopa’da petrolle çalışan termik santral yer alır

Endüstri

Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :

UYARI : Endüstri Batı Karadeniz Bölümü’nde gelişmiştir Zonguldak Havzası Türkiye’nin ağır sanayi bölgesidir

Şeker : Kastamonu, Turhal (Tokat), Suluova (Amasya), Çorum, Çarşamba (Samsun)

Çay : Rize ve çevresi

Demir – çelik : Ereğli (Zonguldak) ve Karabük

Kağıt : Çaycuma (Zonguldak), Taşköprü (Zonguldak), Aksu (Giresun)

Kereste : Bolu, Düzce, Bartın, Ayancık

Ulaşım

Yer şekilleri nedeniyle Orta Karadeniz Bölümü dışında bölgede ulaşım zordur Samsun ve Zonguldak dışında demiryolu ile ard bölgesine bağlı olan liman yoktur Samsun ve Trabzon bölgenin gelişmiş liman kentleridir Trabzon Limanı, Zigana ve Kop geçitleri ile bölge içine ve oradan da komşu ülkelere bağlanmıştır

Turizm

Bölgede gerek tarihi kalıntılar gerekse doğal güzellikler turizm için önemli potansiyel oluşturmaktadır Bölge iklimi deniz turizminin gelişmesini engellemiştir Batı Karadeniz’de Amasya ve Sinop’ta deniz turizmi gelişmeye başlamıştır Özellikle Kaçkar Dağları’ndaki buzul gölleri, değişik bitki türleri bölgenin deniz turizmindeki açığını kapatacak derecede ilgi görmektedir Bolu Aladağlar ve Abant çevresi kış sporlarının yapıldığı önemli merkezlerdir

Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri

Karadeniz Bölgesi ekonomik gelişmişlik açısından 5 sırada yer alır Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmiştir
Çay
Fındık
Kenevir
Pirinç
Mısır
Tütün
Deniz ürünleri
Taşkömürü
Bakır

» Marmara Bölgesi



Marmara Bölgesi, yer şekilleri ve sosyo-ekonomik özelliklerine göre dört bölüme ayrılmıştır Bunlar, Yıldız Dağları Bölümü, Çatalca - Kocaeli Bölümü, Ergene Bölümü ve Güney Marmara Bölümüdür

Yer şekilleri

Dağlar : Yer şekilleri bakımından sade görünümlü olan bölge, bölgeler arasında ortalama yüksekliği en az olandır Samanlı, Yıldız, Koru, Ganos, ve Biga Dağları bölgedeki başlıca dağ sıralarıdır En yüksek dağ kütlesi Uludağ’dır

Ovalar : Ergene, Adapazarı, Yenişehir, Karacabey, İnegöl ve Balıkesir bölgenin önemli ovalarıdır

Platolar : Bölgede aşınmış tepelikler, dalgalı araziler, geniş yer tutar Çatalca, Kocaeli, Biga ve Gelibolu platoları yer alır

Akarsular ve Göller

Akarsular : Ergene, Susurluk ve Sakarya bölgenin önemli akarsularıdır Ayrıca Biga Yarımadası’nda (Çanakkale Boğazı çıkışında) denize dökülen Karamenderes ile Marmara Denizi’ne dökülen Kocabaş çayları bulunur

Göller : Bölgenin Güney Marmara Bölümü’nde tektonik oluşumlu, büyük tatlı su gölleri bulunur Bunlar İznik Gölü, Ulubat Gölü, Manyas Gölü ve Sapanca Gölü’dür Durusu (Terkos), Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece gölleri ise kıyı set gölleridir Ayrıca bölgede birçok baraj gölü de bulunmaktadır

İklim

Bölge, Akdeniz iklimi, Karadeniz iklimi ve karasal iklim arasında geçiş alanıdır Ergene Bölümü dışında, bölgede bozulmuş Akdeniz iklimi görülür Karadeniz ikliminin ve enlemin etkisine bağlı olarak yaz kuraklığı Akdeniz Bölgesi’ne göre daha azdır Kışın kar yağışı olağandır Ergene Bölümü’nde ise karasal iklim özellikleri görülür Bölgenin kış mevsiminde en soğuk bölümü burasıdır

UYARI : Marmara Bölgesi’nde çeşitli iklim tiplerinin görülmesi, bitki örtüsünün ve tarım ürünlerinin çeşitlenmesine yol açmıştır

Doğal Bitki Örtüsü

Marmara kıyılarında 250-300 m yükseltiye kadar maki görülür Karadeniz kıyıları ile Uludağ’da ormanlar yer alır Yıldız Dağları Bölümü ise ormanların en geniş alan kapladığı yerdir Orman bakımından 4 sırada yer alan bölgede iç kesimlere doğru gidildikçe antropojen bozkırlar görülür

Nüfus ve Yerleşme

Marmara en kalabalık bölgedir ve nüfus yoğunluğu bakımından ilk sırada yer alır Nüfuslanması, çok göç almasının bir sonucudur Buna bağlı olarak kentleşme oranı en yüksek olan bölgedir Çatalca – Kocaeli Bölümü ile Bursa Yöresi yoğun nüfuslanmıştır Yıldız Dağları Bölümü, Biga ve Gelibolu Yarımadası bölgenin en tenha yerleridir

İller

Balıkesir, Bilecik, Bursa, Çanakkale, Edirne, İstanbul, Kırklareli, Kocaeli, Sakarya, Tekirdağ, Yalova

Ekonomik Özellikler

Tarım

Bölgenin fazla engebeli olmaması nedeniyle, yüzölçümüne göre ekli-dikili arazinin en geniş alan kapladığı bölgedir Tarımsal ürün çeşitliliğinin en fazla olduğu bölge olmasında yükselti azlığı ve çeşitli iklimlerin geçiş alanında bulunması etkili olmuştur Modern tarım yöntemleri kullanıldığından, elde edilen verim yüksektir Ancak tüketici nüfus fazlalığı nedeniyle tarım ürünleri bölge gereksinimini karşılayamaz

Tarım Ürünleri

Buğday : Trakya’da Ergene Bölümü’nde yoğun olarak yetiştirilir Bölge, üretimde İç Anadolu’dan sonar 2 sırada yer alır

Ayçiçeği : Tohumlarından yağ elde etmek için yetiştirilir Türkiye üretiminin % 80 ini bu bölge karşılar Ergene ve Güney Marmara Bölümleri’nde ekimi yoğunlaşır

Şekerpancarı : Trakya, Güney Marmara ve Adapazarı ovalarında ekim yapılır

Tütün : Bölge, Türkiye üretiminde 3 sırayı alır Bursa, Balıkesir, Adapazarı’nda ekimi yoğunlaşır

Mısır : Bölge, üretimde Karadeniz’den sonra 2 sırayı alır Adapazarı ve Bursa önemli ekim alanlarıdır

Pirinç : Meriç ovalarında ekimi yoğunlaşır Edirne bölge üretiminde ilk sırayı alır

Şerbetçi otu : Bira sanayinde tad ve koku verici olarak kullanılır Bilecik Yöresi’nde ekimi yapılır

Zeytin : Güney Marmara Bölümü’nde Gemlik ve Mudanya Yöresi’nde üretimi yoğunlaşır Bölge, üretimde Ege’den sonar 2 sırayı alır İri kalitede sofralık zeytin yetiştirilir

Dut : Bölgede ipek böceği yetiştiriciliğine bağlı olarak dutçuluk önem taşır Bursa, Balıkesir, Bilecik Yöresi’nde yoğun olarak yetiştirilir

Meyve : Bursa Yöresi’nde yoğun olarak yetiştirilir Şeftali, kiraz, çilek, kestane ve üzüm başlıcalarıdır

Sebze : Bursa ve Adapazarı ovalarında yoğun olarak yetiştirilir Domates, patates, sarımsak, soğan, patlıcan, kabak, biber başlıcalarıdır

Hayvancılık

Makineli tarım nedeniyle otlak alanları daraldığından besi hayvancılığı ve mandıracılık gelişmiştir Büyük kentler çevresinde kümes hayvancılığı yaygındır Bursa Yöresi’nde ipek böcekçiliği önem taşır ve merinos koyunu yetiştirilir Boğazlar ve Marmara’da balıkçılık yapılır

Ormancılık

Yıldız Dağları’nın kuzeye bakan yamaçlarında, Samanlı Dağları üzerinde ve Uludağ çevresinde verimli ormanlar bulunur Özellikle Karadeniz kıyılarındaki meşe ormanlarından yakacak odun üretiminde yararlanılır Yıldız Dağları Bölümü’ndeki ormanlardan odun kömürü ve kereste üretimi yapılır Güney Marmara Bölümü’ndeki ormanlar ise üretime en elverişli ormanlar arasındadır

Madenler ve Enerji Kaynakları

Madenler

Maden ve enerji üretiminde Marmara Bölgesi’nin Türkiye ekonomisine katkısı azdır En önemli yer altı zenginliği Susurluk, Bigadiç ve Mustafa Kemal Paşa Havzasında çıkarılan bor mineralleridir

Enerji Kaynakları

Trakya (Saray, Harmanlı), Çan ve Bilecik’te önemli bir enerji kaynağı olan linyit yatakları bulunmaktadır Trakya Hamitabat ve Marmara Ereğlisi’nde doğal gaz çıkarılır

Enerji Üretim Tesisleri

Enerji üretiminin en az, tüketiminin ise en çok olduğu bölgedir Hamitabat’taki doğalgaz çevrim tirübünü ile Orhaneli’de linyitle çalışan termik santral başlıca üretim tesisleridir

Endüstri

Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :

Şeker : Alpulu, Susurluk, Adapazarı

Konserve : Bursa, Çanakkale

Bitkisel Yağ : Trakya’da yoğunlaşır

İçki-Sigara : Tekirdağ, İstanbul

İlaç : İstanbul

Dokuma : Bursa, İstanbul

Seramik : İstanbul, Çanakkale, Bilecik

Elektrikli Ev Eşyaları : İstanbul, İzmit

Kağıt : İzmit, Balıkesir başlıcalarıdır

Cam : Kırklareli, İstanbul

Petrol Rafinerisi : İzmit (İpraş)

Petro – kimya : İzmit

Otomotiv : Bursa, İstanbul, İzmit, Adapazarı

Traktör – Vagon : Adapazarı

Gemi Yapımı : İstanbul, Gölcük


Ulaşım

Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan en kısa kara ve demiryolları bu bölgeden geçer Yer şekillerinin sade olması ve yükseltinin azlığı ulaşımı kolaylaştırmıştır Yıldız Dağları Bölümü ile Biga Yöresi’nde arazinin engebeli olması nedeniyle ulaşım gelişmemiştir İstanbul, kara, hava, deniz ve demiryolu ulaşımının kesiştiği noktada yer alır Bursa ve Edirne de önemli yolların geçtiği diğer merkezlerdir Bandırma, Kocaeli (İzmit) ve Tekirdağ ise diğer önemli liman kentleridir

Turizm

Marmara Bölgesi doğal güzelliklerinin yanı sıra tarihi ve kültürel zenginliğiyle de turizmde önemli bir paya sahiptir Türkiye turizm gelirinin % 50 sini bu bölge sağlamaktadır İstanbul ve Bursa bölgenin iki önemli turizm merkezidir Ayrıca Edirne, İznik, Çanakkale ve Gelibolu tarihi turizmin geliştiği yerlerdir Özellikle Bursa ve Gönen çevresinde kaplıca turizmi gelişmiştir Güney Marmara Bölümü’ndeki Kuş Cenneti ve Uludağ milli parkları da bölge turizmine önemli katkıda bulunmaktadır

Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri

Marmara Bölgesi endüstri ve ticaret sektörünün yoğunlaştığı Türkiye’nin en gelişmiş bölgesidir Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyetlerin listesi verilmiştir
Ayçiçeği
Sebze
Zeytin
Buğday
Deniz Ürünleri
İpek Böcekçiliği
Endüstri ürünleri
Turizm

» Ege Bölgesi



Ege Bölgesi, yer şekilleri, iklim ve bunun etkisine bağlı olarak beşeri ve ekonomik yönden farklı olan iki bölüme ayrılmıştır Bunlar Ege Bölümü ve İç Batı Anadolu Bölümüdür

Yer şekilleri

Yer şekillerinin oluşmasında 3 zaman sonları ile 4 zaman başlarındaki tektonik hareketler belirleyici olmuştur

Dağlar : Bölgenin batısında, Ege Denizi’ne dik uzanan, doğu-batı yönlü dağlar ile bu dağlar arasındaki çöküntü ovaları yer alır Kuzeyden güneye doğru sıralanan Kaz Dağı, Mardan Dağı, Yunt Dağı, Bozdağlar ve Aydın Dağları kırılma sonucu oluşan horstlardır Manisa’nın Kula ilçesi yakınlarında genç volkan konileri yer alır

Ovalar : Doğu – batı yönlü uzanan dağ sıraları arasında yer alan Edremit, Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovaları kırılma sonucu oluşan grabenlerdir Ege Bölümü’nde yüksekliği 250 metreden daha az olan çöküntü ovaları yer alır ve iç kesimlere doğru uzanır Bölgenin en güneyindeki Menteşe Yöresi’nde ise karstik ovalar yaygındır

Platolar : Bölgedeki platolar Ege grabenlerinin doğusunda, İç Batı Anadolu Bölümü’ndeki yüksek düzlüklerdir Kıyı Ege ovalarının bittiği yerde, plato görünümündeki İç Batı Anadolu eşiği başlar İç Batı Anadolu Platosu üzerinde yüksekliği 2000 metreden az olan Demirci, Eğrigöz, Şaphane, Murat, Emir ve Sandıklı Dağları yer alır

Akarsular ve Göller

Akarsular : Bölgenin akarsuları Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes’tir Hepsi Ege Denizi’ne dökülür Akarsuların aşağı çığırlarında arazi eğimi azaldığı için menderesler, akarsu ağızlarında ise akarsularla aynı adları taşıyan irili-ufaklı delta ovaları oluşmuştur Akarsuların yatak eğimi az olduğu için hidroelektrik potansiyelleri de azdır

Göller : Göl bakımından fakir olan Ege Bölgesi’nde Bafa (Çamiçi) ve Marmara gölleri yer alır Bu göller alüvyal set gölleridir Suları tatlıdır

İklim

Kıyı kesimindeki Asıl Ege Bölümü’nde Akdeniz iklimi özellikleri görülür Akdeniz ikliminin etkileri, çöküntü ovaları boyunca, kıyıdan yer yer 100-150 km kadar içerilere sokulur Kıyı kesiminde kar yağışları ve don olayları çok ender görülür Kışları oldukça ılımandır Yaz mevsimi kıyı ovalarında oldukça sıcak ve kurak geçer İç Batı Anadolu Bölümü’nde ise Akdeniz ikliminden karasal iklime geçiş özelliği görülür Sıcaklık farkları artar İç Batı Anadolu’da kış mevsimi kıyı kesime göre daha soğuktur Kar yağışları ve don olayları görülür Yaz mevsimi ise kıyı kesime göre daha sıcaktır İç Batı Anadolu’da kıyı kesimine göre azalan yağışlar, ilkbahar mevsimine doğru kayar Yaz kuraklığı kıyı kesimden daha azdır

Doğal Bitki Örtüsü

Ege Bölümü’nde 500-600 metreler kadar makiler, daha yükseklerde iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar yer alır İç Batı Anadolu Bölümü’nde çalılık ve ormanlarla, İç Anadolu’ya doğru bozkırlar göürülür

Nüfus ve Yerleşme

Nüfus sayısı bakımından Marmara, İç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinden sonra 4 sırayı alır Bölgede doğum oranı düşüktür Yüzölçümü küçük olduğundan, nüfus yoğunluğu bakımından Marmara Bölgesi’nden sonra 2 sırayı alır Nüfusun dağılışı düzenli değildir Kıyı kesimindeki ovalar sık nüfuslu, iç kesimler ise dağlık Menteşe Yöresi ise oldukça tenhadır Ege Bölümü’nde kentleşme oranı yüksek, göçler nedeniyle nüfus artışı fazladır Ayrıca bu bölümde yer alan Kuşadası, Bodrum, Marmaris gibi turizm merkezlerinde yaz mevsiminde turizm nedeniyle nüfus artar

İller

Afyon, Aydın, Denizli, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla, Uşak

Ekonomik Özellikler

Tarım

Kıyı kesimindeki Ege Bölümü’nde verimli tarım topraklarının bulunması ve Akdeniz ikliminin etkisi nedeniyle, ekonomik değeri yüksek olan ihraç ürünleri yetiştirilir Bu bölümde tarımda makine kullanımı yaygındır İntansif (modern) tarım yöntemleri uygulanır Tarımsal nüfus yoğunluğu fazla olan bu bölümde seracılık da yaygındır İç Batı Anadolu Bölümü’nde iklimin karasallaşması ve sulamanın yaygın olmaması, tarımsal ürün çeşitliliğini azaltır Kıyıda yetiştirilen ürünler bu bölümde yetiştirilemez

Tarım Ürünleri

Asıl Ege Bölümü’nün Başlıca Tarım Ürünleri

Tütün : Türkiye tütün üretiminin % 50’sini bu bölge karşılar Tüm kıyı ovalarında ekimi yapılan ve yurt dışına ihraç edilen tütün en çok Bakırçay Ovası’nda yetiştirilir

Zeytin : Akdeniz ikliminin tanıtıcı kültür bitkisi olan zeytin en çok Ege Bölgesi’nde yetiştirilir Türkiye üretiminin % 48’ini Ege Bölgesi sağlar Edremit – Ayvalık Yöresi başta olmak üzere tüm kıyı kesiminde ve yer yer 100 km içerilere kadar zeytin yetiştirilir

Üzüm : Türkiye’de üzüm üretiminin % 40’ını sağlayan bölge 1 sırada yer alır Kurutularak ihraç edilen çekirdeksiz üzümün tamamını Ege Bölgesi üretir Başta Gediz Ovası olmak üzere Büyük ve Küçük Menderes ovalarında yetiştirilir

İncir : Kış ılıklığı isteyen ve Akdeniz iklimine uyumlu olan incirin %82’si bu bölgede yetiştirilir Büyük Menderes, Küçük Menderes ve Gediz ovalarında incir üretimi yoğunlaşır Kurutularak yurt dışına ihraç edilen incirin en çok yetiştirildiği yer ise Aydın’dır

Pamuk : Akdeniz iklimine uyumlu olduğundan kıyı ovalarında ekimi yapılır Büyük Menderes ve Gediz ovalarında üretimi yoğunlaşır Türkiye üretiminin % 42’sini sağlayan Ege Bölgesi üretimde ilk sırayı alır

Turunçgiller : Akdeniz iklimine uyumlu olan ve kış ılıklığı isteyen turunçgil üretimi, İzmir’in güneyindeki kıyı ovalarında yapılrı Türkiye üretiminin %10’unu sağlayan bölge, Akdeniz Bölgesi’nden sonra 2 sırayı alır

Pirinç : Çöküntü ovalarında ekimi yoğunlaşır

Sebze : Bölgenin sebze üretiminde önemli bir yeri vardır Domates, biber, patlıcan, patates, salata, kereviz, pırasa, başlıcalarıdır

Meyve : Bölge kendine özgü meyve üretimi ile diğer bölgelerden ayrılır İncir, turunçgil ve üzümün yanı sıra elma ve kiraz üretimi de önem taşır

İç Batı Anadolu Bölümü’nün Başlıca Tarım Ürünleri

Haşhaş : Tohumundan yağ ve kozasından morfin yapımında kullanılan afyon sakızının elde edildiği bir bitkidir Bu nedenle ekimi devlet kontrolünde yapılır Türkiye üretiminin %90’ını Ege Bölgesi karşılar Afyonkarahisar çevresinde ekimi yoğunlaşır

Tahıllar : Bölgede üretilen tahıl ülke üretiminin % 10’a yakın bölümünü karşılar Tahıllardan buğday ve arpa, Afyon, Kütahya, Denizli ve Uşak’ta üretilir

Şekerpancarı : Önemli bir endüstri bitkisi olan şekerpancarı Afyon, Kütahya ve Denizli’de üretilir

Ayçiçeği : Denizel etkilerin sokulmadığı İç Batı Anadolu’da sulanabilen alanlarda yetişir

Baklagiller : Uşak, bölgede nohut üretiminin en fazla yapıldığı yerdir

Hayvancılık

Bölgede hayvan otlatmaya elverişli alanlar pek fazla değildir Otlaklar daha çok İç Batı Anadolu’da görülür Bölgenin kıyı kesiminde besi hayvancılığı, İç Batı Anadolu Bölümü’nde dağlıç ve sakız ırkı, İç Batı Anadolu platolarında karaman ırkı koyun yetiştirilir Özellikle maki alanlarında kıl keçisi yetiştiriciliği önem taşır Menteşe Yöresi’nde arıcılık gelişmiştir Kümes hayvancılığı son yıllarda gelişme göstermiştir Ayrıca doğal balıkçılığın yanı sıra kültür balıkçılığı da yapılır

Ormancılık

Türkiye ormanları’nın %19’u Ege Bölgesi’nde yer alır Ormanlar Asıl Ege Bölümü’nde yoğunlaşır Menteşe Yöresi, Aydın Dağları, Bozdağlar ve Kaz Dağı orman bakımından en zengin alanlardır Menteşe Yöresi’nde sığla yağı üretimi yapılır Günlük ağacı ve meyan kökü de bölgedeki diğer önemli orman ürünleridir

Madenler ve Enerji Kaynakları

Madenler : Krom üretiminde ikinci sırayı alan bölgede, Köyceğiz, Marmaris, Emet’te krom çıkarılır Menteşe Yöresi’nde zımpara taşı, Afyon’da mermer, Eymir, Ayazmand ve Torbalı’da demir, Kütahya-Emet’te bor minerali çıkartılır Ayrıca İzmir Çamaltı tuzlasında tuz üretilir

Enerji Kaynakları : Türkiye’nin en önemli linyit yatakları bu bölgede yer alır Linyit üretiminin %90’ı Ege Bölgesi’nden sağlanır Çıkarıldığı yerler; Muğla – Yatağan, Manisa – Soma, Kütahya’da Tavşanlı, Tunçbilek, Seyitömer ve Değirmisaz’dır Linyit’in önemli bir bölümü termik santrallerde yakılarak elektrik enerjisi üretilir

Enerji Üretim Tesisleri

Termik santrallerin en çok olduğu bölgedir Bu santraller; Manisa-Soma, Muğla-Yatağan ve Gökova ile Kütahya-Seyitömer ve Tunçbilek’te kuruludur Termik enerjinin yanı sıra hidroelektrik enerjisi üretimi de yapılır Demirköprü (Gediz), Kemer ve Adıgüzel (Büyük Menderes) barajları bu bölgededir Denizli-Sarayköy’de jeotermal santral kuruludur

Endüstri

Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :

Besin, Sıvı Yağ : İzmir, Ayvalık, Edremit

Şeker : Uşak, Afyon, Kütahya

Sigara ve İçki : İzmir

Petrol Arıtma ve Petro Kimya : İzmir - Aliağa

Seramik, Çini, Porselen : Kütahya, Uşak, İzmir

Pamuklu Dokuma : İzmir, Aydın, Nazilli, Söke, Bergama, Denizli ve Uşak

Otomotiv : İzmir

Tarım Makineleri : Manisa, Aydın

Kağıt : Afyon (Çay)

Azot – Gübre : Kütahya

Ulaşım

Doğu – batı yönlü uzanan dağlar ve arasındaki ovalar, kıyı kesimle iç kesimi birbirine bağlayan yolların yapımını kolaylaştırmıştır Dağlık Menteşe Yöresi dışında bölgede ulaşım sorunu yoktur İzmit limanı ard bölgesine kara ve demiryollarıyla bağlanmıştır Türkiye’nin en önemli ihraç limanıdır Afyon ve Denizli de önemli yolların kesiştiği, ulaşımın geliştiği merkezlerdir

Turizm

Ege Bölgesi’nde özellikle kıyı kesimler tarihi ve doğal güzellikleriyle turizmin çok geliştiği yerlerdir Bodrum, Marmaris, Kuşadası, Çeşme, Didim, Foça deniz turizminin geliştiği merkezlerdir Denizli – Pamukkale’deki travertenler, kaplıcalar, Selçuk-Efes’te Meryem Ana Kilisesi ve antik kent, Bergama, Sard, Didim, Milet, Afrodisyas anitk kentleri, Afyon ve Kütahya kaplıcaları bölgenin diğer turizm zenginlikleridir

Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri

Ege Bölgesi sosyo-ekonomik gelişmişlik açısından Marmara Bölgesi’nden sonra 2 sırada yer alır Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmiştir

İncir
Pamuk
Tütün
Üzüm
Zeytin
Haşhaş
Linyit
Endüstri ürünleri
Turizm

Akdeniz Bölgesi


Bölge adını komşu olduğu Akdeniz’den alır Bölge, yer şekilleri ve bun bağlı olarak ekonomik özelliklerin farklılığı nedeniyle iki bölüme ayrılmıştır Bunlar Antalya ve Adana Bölümü’dür

Yer şekilleri

Bölgede yüksek dağlar ve platolar geniş alan kaplar

Dağlar : Bölgenin çatısını oluşturan Toros Dağları, Alp kıvrım kuşağının ülkemizdeki uzantısıdır Teke Yarımadası’ndan itibaren başlayan Toroslar Batı, Orta ve Güneydoğu Toros Dağları adını alarak Anadolu’nun güneyinde uzanır Bölgenin doğusunda yükseltisi 3500 metreyi aşan dağlar burada kıyıdan uzaklaşır İskenderun körfezinin doğusunda yer alan Amanos Dağları kırılma ile oluşmuş horstlardır

Ovalar : Adana Bölümü’ndeki Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin oluşturduğu Çukurova ile Göksu’nun oluşturduğu Silifke Ovası bölgedeki delta ovalarıdır Bu bölümde yer alan Amik ve Maraş ovaları ise çöküntü ovalarıdır Antalya Bölümü’nde yer alan Acıpayam, Tefenni, Elmalı ve Göller Yöresi ovaları karstik oluşumlu polyelerdir

Platolar : Batı ve Orta Toroslar arasında, yüksekliği 2000 metreyi bulan, Göksu Irmağı ve kollarınca parçalanmış Taşeli Platosu yer alır Bölgede kalker taşlar yaygın olduğundan karstik oluşumlar fazladır Teke Yarımadası ve Taşeli Platosu karstik oluşumların en sık görüldüğü alanlardır

Akarsular ve Göller

Akarsular : Antalya Bölümü’nde Dalaman, Aksu, Köprüçayı ve Manavgat çayları, Adana Bölümü’nde ise Göksu, Seyhan, Ceyhan ve Asi ırmakları Akdeniz’e dökülen önemli akarsulardır Akarsuların rejimleri düzensizdir En çok suyu kış aylarında taşıyan akarsuların, yaz aylarında yağış azalması ve sıcaklık nedeniyle suları çekilir

Göller : Göl oluşumları bakımından zengin olan bölgenin önemli gölleri Antalya Bölümü’ndedir Dağlar arasındaki çukurluklarda, tektonik oluşumlu Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Suğla Gölü gibi büyük göller yer alır Buraya Göller Yöresi denir Beyşehir ve Eğirdir’in yer altı kaynaklarıyla denize bağlantısı olduğundan suları tatlıdır Teke Yarımadası’ndaki Kovada, Salda, Yarışlı, Elmalı ve Ketsel karstik oluşumlu küçük göllerdir Köyceğiz Gölü alüvyal set gölüdür

İklim

Bölgenin kıyı kesiminde Akdeniz iklimi görülür Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır Yıllık ortalama yağış miktarı 750-1000 mm kadardır Subtropikal yüksek basıncın etkisi nedeniyle yaz kuraklığı şiddetlidir Toroslar’ın İç Anadolu’dan gelen soğuk hava kütlelerini engellemesi, enlem ve denizellik özelliği nedeniyle kış mevsiminin en ılıman geçtiği bölgedir Antalya Bölümü’ndeki Göller Yöresi’nde iklim değişir ve karasala dönüşür Bu bölümde yağışlar azalıp, sıcaklık farkları artar

Doğal Bitki Örtüsü

Doğal bitki örtüsü Akdeniz iklimine ve yaz kuraklığına uyumlu, her zaman yeşil kalabilen, sert yapraklı, bodur bitki topluluğu olan makidir Kıyıdan itibaren 700-800 metrelere kadar görülebilen maki topluluğu içinde zeytin, mersin, keçiboynuzu, defne, zakkum, sandal ve kocayemiş gibi ağaçlar bulunur Daha yüksek kesimlerde kuraklığa uyumlu kızılçam, toros sediri ve karaçam türlerinden oluşan iğne yapraklı ormanlara geçilir Bölge orman bakımından Karadeniz Bölgesi’nden sonra ikinci sırayı alır Torosların içe dönük yamaçları ile Göller Yöresi’nde ormanlar seyrekleşir 2000 m yükseltiden sonra dağ çayırları başlar

Nüfus ve Yerleşme

Bölge genişliğine oranla çok az nüfuslanmıştır Çünkü Toros Dağları ve karstik arazi geniş yer kaplar Nüfus daha çok kıy ovalarında ve Göller Yöresi’nde toplanmıştır Adana Bölümü’nde nüfus daha fazla olup, bu bölümdeki Çukurova ve Amik ovaları Türkiye’nin en yoğun nüfuslu yerlerindendir Nedeni tarım arazisinin geniş olması ve ulaşım kolaylığıdır Ayrıca Adana Bölümü’nün göç alması da etkendir Taşeli ve Teke platoları ile Toroslar’ın yüksek kesimleri tenhadır

İller

Adana, Antalya, Burdur, Hatay, Isparta, İçel, Kahramanmaraş, Kilis, Osmaniye

Ekonomik Özellikler

Tarım

Yazların uzun ve sıcak, kışların ılık geçmesi nedeniyle yılda 2, 3 kez tarımsal ürün alınır Yaz kuraklığının tarımı olumsuz etkilemesi sulamayı zorunlu kılmıştır Kışların ılık geçmesi ve güneşlenme süresinin uzunluğu seracılık faaliyetlerini geliştirmiştir Bölgede ekonomik değeri yüksek olan ve ihraç edilen tarım ürünlerinin yetiştirilmesi tercih edilir

UYARI : Antalya Bölümü’nde kalkerli arazinin yaygınlığı ve yaz kuraklığının belirginliği tarımı olumsuz yönde etkiler

Tarım Ürünleri

Kıyı Bölgesi Tarım Ürünleri

Kış ılıklığına bağlı olarak turunçgil ve muz üretimi yapılır Muzun %100’ü, turunçgillerin % 88’i bu bölgede üretilir Ayrıca Türkiye pamuk üretiminin % 35’i, sebzenin % 26’sı, yerfıstığının % 88’i anasonun % 65’i ve susamın % 80’i bu bölgeden sağlanmaktadır

Göller Yöresi Tarım Ürünleri

Burada yetiştirilen ürünler kıyı kesiminden farklılaşır Tahıl, haşhaş, anason, şeker pancarı, gül ve tütün yetiştirilir

Hayvancılık

Akdeniz Bölgesi’nde çayır ve otlakların az yer tutmasına karşın beslenen hayvan sayısı bir hayli fazladır Bu durumun nedeni her zaman yeşil kalabilen ve 800 m’lere kadar çıkabilen maki topluluğunun varlığıdır Teke Yarımadası, Taşeli Platosu ve Torıs Dağları’nda küçükbaş hayvancılık yaygındır Özellikle kıl keçisi beslenir Dağların yüksek kesimlerinde koyun yetiştirilir Arazinin çok engebeli olması nedeniyle hayvanların et ve süt verimi düşüktür Antalya Yöresi’nde arıcılık önemlidir

Ormancılık

Türkiye ormanlarının yaklaşık % 24’ü bu bölgede bulunur Buna bağlı olarak ormancılık gelişmiştir Orman ürünleri Göller Yöresi’ndeki kereste fabrikalarında işlenir Dalaman (Muğla), Silifke-Taşucu’nda (Mersin) ise kağıt fabrikaları bulunur

Madenler ve Enerji Kaynakları

Madenler : Antalya Bölümü maden bakımından daha zengindir Bu bölümdeki Fethiye – Dalaman havzası önemli bir krom çıkarım alanıdır Ayrıca Adana-Kozan, Hatay, Amanos Dağları’nda krom çıkartılır Antalya-Akseki ile Konya-Seydişehir arasında Türkiye’nin en büyük boksit yatakları yer alır Keçiborlu’da kükürt yatakları bulunur Kahramanmaraş-Faraşa, İskenderun-Payas’ta demir yatakları işletilir

Enerji Üretim Tesisleri

Seyhan, Aslantaş, Menzelet, Oymapınar bölgedeki önemli hidroelektrik santrallerdir

Endüstri

Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :

UYARI : Antalya Bölümü’nde endüstriyel gelişim, ulaşım zorluğu nedeniyle daha geridir

Besin – Bitkisel Yağ : Adana, Kahramanmaraş, Antalya

Şeker : Burdur

İplik ve Pamuklu Dokuma : Adana, Tarsus, Kahramanmaraş, Antalya

Halı Dokuma : Isparta, Burdur

Sigara – İçki : Adana

Demir – Çelik : İskenderun

Petrol Rafinerisi : Mersin (Ataş)

Alüminyum : Seydişehir

Gübre : Mersin, İskenderun

Tarım Makineleri : Çukurova, Adana

Pil : Antalya

Ulaşım

Toros Dağları’nın kıyıya paralel uzanması, ulaşımı güçleştirir Adana Bölümü ulaşım bakımından daha elverişlidir Çukurova, Gülek ve Belen geçitleri ile diğer bölgelere bağlanmıştır Silifke ovası Sertavul geçidi ile Antalya ise Çubuk geçidi ile iç kesime bağlantılıdır Antalya dışındaki kentler demiryolu ile diğer bölgelere bağlantılıdır Mersin ve İskenderun Limanları ard bölgelerine demiryolu ile bağlantılı olduğundan gelişmiştir Dörtyol ve Yumurtalık önemli petrol limanlarıdır

Turizm

Bölgenin kıyı kesimindeki elverişli iklim koşulları, doğal güzellikler ve tarihi zenginlikler turizmin gelişmesini sağlamıştır Özellikle Antalya Bölümü’nde turizm gelişmiştir Antalya, Alanya, Side, Kaş, Kalkan bu bölümde deniz turizminin geliştiği merkezlerdir Akdeniz medeniyetini simgeleyen Olimpus, Patara gibi tarihi şehir kalıntıları önemli turistik çekiciliklerdir Bölgede geniş alan kaplayan karstik şekiller, özellikle Damlataş ve İnsuyu mağaraları ile Cennet – Cehennem obrukları doğa harikasıdır Pek çok milli park ile uluslararası yarışma ve festivallere duyulan aşırı ilgi bölge turizminin gelişmesine katkıda bulunmaktadır

Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri

Akdeniz Bölgesi Türkiye’nin 4 gelişmiş bölgesidir Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmiştir

Muz
Turunçgiller
Pamuk
Yerfıstığı
Sebze
Meyve
Orman ürünleri
Turizm

İç Anadolu Bölgesi



Kuzeyinden Kuzey Anadolu, güneyinden Toros Dağları ile çevrili olan bölge, topoğrafik yönden Anadolu’nun ortasında bir çanak şeklindedir Yer şekilleri ölçüt alınarak bölge 4 bölüme ayrılmıştır Bunlar Konya Bölümü, Yukarı Sakarya Bölümü, Orta Kızılırmak Bölümü ve Yukarı Kızılırmak Bölümü’dür

Yer şekilleri




Yüzölçümü bakımından 2 büyük bölge olan İç Anadolu’da yüksek ve uzun dağ sıraları bulunmaz Ortalama yüksekliği 1000 m olan platolarla ovalar yaygındır Bölgenin yüksekliği doğuya doğru artar

UYARI : İç Anadolu Bölgesi’nde yağışların yetersiz olmasının nedeni çevresindeki yüksek dağlardır

Dağlar : Bölgede orojenik ve volkanik dağ sıraları bulunur Bunlar Akdağlar, Hınzır ve Tecer Dağları’dır Elmadağı ve Sündiken gibi dağ kuşaklarının yükseltisi fazla değildir Erciyes, Hasan Dağı, Melendiz Dağı, Karacadağ ve Karadağ bölgenin sönmüş volkanlarıdır

Ovalar : Ankara, Eskişehir, Kayseri ve Konya bölgenin önemli ovalarıdır

Platolar : Yer şekilleri sade olan bölgede Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Orta Kızılırmak, Bozok ve Yazılıkaya platolarının yüksekliği 1000 metreyi bulur Kireçtaşlarından oluşmuş bu platolarda karstik şekillerden obruk yaygın olarak görülür

Akarsular ve Göller

Akarsular : Kızılırmak ve Sakarya Nehri ile Zamantı Çayı denize ulaşan önemli akarsulardır İç Anadolu’nun güneyinde Tuz Gölü, Konya, Develi ve Afyon kapalı havzalarında çok sayıda kısa boylu akarsu boşalır

Göller : Tuz Gölü, Eber, Akşehir, Çavuşçu, Seyfe Gölleri tektonik oluşumlu başlıca göllerdir Acıgöl ve Meke Tuzlası Gölleri volkanik oluşumludur Bölgedeki en büyük baraj gölü Kızılırmak üzerindeki Hirfanlı’dır

İklim

Çevresindeki yüksek dağların etkisi ile deniz etkilerine kapalı olan bölgede iklim karasallaştığından ılıman karasal (step) iklim özellikleri görülür Kış mevsimi Doğu Anadolu’daki kadar sert geçmez Ancak doğuya doğru iklim sertleşir Yaz mevsimi odlukça sıcak geçer Yağış miktarı en az olan bölgedir Tuz Gölü ve çevresi Türkiye’nin en az yağış düşen yöresidir Bölgenin kuzeyine doğru yağışlar biraz artar

Doğal Bitki Örtüsü

Doğal bitki örtüsü yazın kuruyan ot topluluklarının oluşturduğu bozkırdır Yağışların azlığı ve ormanların çok tahrip edilmiş olması nedeniyle antropojen bozkırlar geniş yer kaplar Akarsu kıyılarında kavak ve söğüt ağaçları yoğunlaşır Yozgat, Akdağlar’da ve Sündiken Dağları’nda bölgenin en geniş ormanları yer alır Ancak mevcut ormanlar bölgenin sadece %7’lik bir bölümünü kaplar

Nüfus ver Yerleşme

Marmara’dan sonra en kalabalık bölgedir Genişliğine oranla az nüfusludur Nüfusun büyük bölümü su kaynaklarının daha bol olduğu, bölge kenarındaki dağ eteklerinde toplanmıştır En yoğun nüfuslanan bölüm ulaşım yollarının kavşağında olan ve endüstrinin geliştiği Yukarı Sakarya’dır En az nüfuslanan bölüm ise yüksek, engebeli ve iklimi sert olan Yukarı Kızılırmak’tır Tuz Gölü çevresi Türkiye’nin en tenha yeridir Kırsal kesimde evlerin bir arada olduğu toplu yerleşmeler yaygındır

İller

Aksaray, Ankara, Çankırı, Eskişehir, Karaman, Sivas, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde, Yozgat

Ekonomik Özellikler

Tarım

Bölgenin ekonomisi tarıma dayanır Ekili-dikili arazi bölgenin yaklaşık üçte birini kaplar Nadasa bırakılan arazi fazladır Yaz kuraklığı tarımsal faaliyetleri sınırlandırır Erozyon nedeniyle tarımsal faaliyetler olumsuz etkilenir Bölgenin iklimi tahıl tarımını yaygınlaştırır Sulama yapılamayan alanlarda tahıl tarımı ön plandadır Arpanın %39’u, buğdayın %31’i bu bölgede üretilir

Tarım Ürünleri

Tahıllar : En önemli buğday ve arpa üretim alanı Konya Ovası’dır Burayı Ankara, Yozgat ve Kayseri takip eder

Baklagiller : Nohut, fasulye, yeşil mercimek gibi baklagillerin üretimi önemlidir Bu ürünler üretimde ilk sırayı alır Konya ve Yozgat mercimek üretiminde birinci sırada gelir

Patates : Üretiminde bölge ilk sırayı alır Niğde ve Nevşehir’de üretilir Buralardaki volkanik arazi patatesin büyümesi açısından çok elverişlidir

Şekerpancarı : Sulama yapılan yerlerde özellikle Konya, Eskişehir ve Aksaray’daki tarım alanlarının büyük bölümü şekerpancarına ayrılmıştır

Sebze : Sulamanın yaygın olmayışı sebze tarımını olumsuz etkilemiştir Sulanabilen yerlerdeki sebze üretimi yetersiz kalmaktadır

Meyve : Volkanik alanlarda bağcılık gelişmiştir Kayısı gibi meyve üretimi yaygındır

Hayvancılık

Kurak iklimi, bitki örtüsünün bozkır olması ve düzlüklerin geniş yer kaplaması küçükbaş hayvancılığı yaygınlaştırır Tiftik keçisinin %78’i bu bölgede beslenir Torosların İç Anadolu’ya bakan yamaçlarında yaygındır: Özellikle Konya başta olmak üzere Karaman, Kayseri ve Sivas’ta karaman ırkı koyun beslenir En çok koyun beslenen bölge olan İç Anadolu’da mera hayvancılığı yaygındır Kırsal kesimde ailenin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik beslenen büyükbaş hayvanların sayısında son yıllarda artış olmuştur Bölgede kümes hayvancılığı ile arıcılık (Toros yamaçlarında) da gelişmiştir

Ormancılık

Yağışların çok az olduğu ve ormanların tahrip edildiği İç Anadolu Bölgesi’nde ormanlar çok dar bir alanda görülür Ormanlar daha çok Sündiken Dağları ve Akdağlar’da bulunur ve bölgenin sadece %7’lik bölümünü kaplar Bu nedenle bölgede ormancılık gelişmemiştir

Madenler ve Enerji Kaynakları

Madenler : Eskişehir’de bor ve borasit, Ankara’da manganez, Kayseri’de demir çıkarılır Tuz Gölü, Çankırı, Kırşehir ve Sivas’ta tuz üretimi yapılır

Enerji Kaynakları : Ankara’da linyit çıkarılır

Enerji Üretim Tesisleri : Enerji üretimi fazla değildir Ankara Çayırhan ve Sivas Kangal’da linyitle çalışan termik santraller kuruludur Sarıyar, Gökçekaya, Hirfanlı ve Kesikköprü önemli hidroelektrik santralleridir

Endüstri

Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :

Şeker : Eskişehir, Ankara, Konya, kayseri, Sivas, Niğde

İçki : Ankara, Nevşehir, Yozgat

Lokomotif : Eskişehir

Vagon – Demiryolu Malzemesi : Sivas

Uçak : Eskişehir, Ankara

Silah : Kırıkkale

Çelik : Kırıkkale

Petrol Rafinerisi : Kırıkkale

Pamuklu Dokuma : Eskişehir, Ereğli, Karaman, Kayseri ve Nevşehir

Madeni Eşya : Kayseri

Ulaşım

Topoğrafyasının fazla engebeli olmaması nedeniyle kara ve demiryolu ağının en çok geliştiği bölgedir Demiryolu ağı tüm bölgelerle bağlantıyı sağlayacak durumdadır Ankara, Eskişehir, Kayseri ve Sivas önemli yolların kavşağı durumundadır Ayrıca bölgede Ankara, Eskişehir, Konya ve Sivas’ta havaalanı bulunmaktadır

Turizm

Bölgenin çok çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış olması nedeniyle tarihi turizm açısından zengindir Neolitik döneme ait yerleşmeler, Hititler’den kalma çeşitli eserler önemli turizm çekicilikleridir Kayseri, Nevşehir, Niğde arasındaki Kapadokya Yöresi’nde peribacası oluşumları, yer altı kentleri ve kiliseler turizm bakımından önem taşıyan yerlerdir Konya, Selçuklu eserleri ve Mevlana Müzesi ile turizmin geliştiği bir merkezdir Ayrıca Eskişehir, Ankara, Konya, Niğde ve Kayseri’de kaplıca turizmi önem taşımaktadır

Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri

İç Anadolu Türkiye’nin gelişmişlik açısından 3 büyük bölgesidir Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmiştir

Arpa
Şekerpancarı
Baklagiller
Buğday
Yapağı
Hayvancılık

» Doğu Anadolu Bölgesi


Kenarları dağ sırası ile kuşatılmış, Türkiye’nin 1/5 lik yüzölçümüne sahip en geniş coğrafi bölgedir Yer şekilleri ve iklim özelliklerinin etkisiyle 4 bölüme ayrılmıştır Bunlar Yukarı Fırat Bölümü, Erzurum-Kars Bölümü, Yukarı Murat-Van Bölümü ve Hakkari Bölümüdür

Yer şekilleri




Bölgenin coğrafi özelliğini veren yükseltinin fazlalığıdır Yüksekliği 3000 metreyi aşan, doğu-batı yönlü uzanan birbirine paralel dağ sıraları ve bu dağlar arasında yer alan çöküntü ovaları ile yüksek plotalar önemli yerşekilleridir

Dağlar : Bölgeyi kuzeyden çevreleyen Karasu-Aras Dağları ile güneyden çevreleyen Güneydoğu Toroslar, Şerafettin Dağları, Hakkari Dağları Türkiye’nin çatısını oluşturan önemli dağ sıralarıdır Volkanik arazinin en geniş yer kapladığı bölgedir Ağrı, Süphan, Nemrut ve Tendürek başlıca sönmüş volkanlardır

Ovalar : Bölgenin düzlükleri kuzeyde, Erzincan, Tercan, Erzurum, Iğdır çöküntü ovalarıdır Iğdır ovası, 800 metre ile bölgenin en çukur yeridir Güneyde ise Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl ve Muş çöküntü ovaları yer alır Yüksekova ve Başkale ovalarının yüksekliği 2000 metreden fazladır Bölge, kuzeydeki ve güneydeki çöküntü ovaları boyunca uzanan fay hatlarıyla, Türkiye’nin önemli bir deprem bölgesidir

Platolar : Doğu Anadolu’da akarsularla yarılmış, çevresine göre alçakta ve yüksekte olan değişik platolar bulunmaktadır Fırat ve kollarınca parçalanmış Uzunyayla, Erzurum-Kars platoları başlıcalarıdır

Akarsular ve Göller

Akarsular

Bölgede yer alan Aras ve Kura nehirleri Hazar Denizi’ne dökülür ve kapalı havza oluştururlar Dicle, Fırat ve kolları olan Karasu ile Murat nehirleri bölgenin en önemli akarsularıdır Bölge akarsularının rejimi düzensizdir Kar erimeleri ile beslendiklerinden yazın suları kabarır Yatak eğimleri fazla olduğundan hidroelektrik potansiyelleri fazladır Van Gölü havzası Türkiye’nin en geniş kapalı havzasıdır

Göller

Göl bakımından Türkiye’nin en zengin bölgesidir Volkanik set gölü olan Van Gölü Türkiye’nin en büyük gölüdür Suları sodalı olan gölde feribot taşımacılığı yapılır Diğer önemli gölleri; Erçek, Çıldır, Aktaş (Hazapin), Hazar, Balık, Haçlı ve Nemrut gölleridir

İklim

Bölgenin denize uzak ve yüksek olması nedeniyle karasal iklimin etkisi görülür Çok geniş bir bölge olması ve yükseklik farklarına bağlı olarak iklim özellikleri farklılaşır Erzurum-Kars Bölümü kış mevsiminin en soğuk geçtiği, ortalama sıcaklıkların en düşük değerler gösterdiği yerdir Burada yaz yağışları fazladır Yukarı Fırat Bölümü daha güneyde yer alması ve yüksekliğin azalması nedeniyle bölgenin sıcaklık bakımından en elverişli yeridir Kış yağışları fazla olur, yaz mevsimi ise kurak geçer

Doğal Bitki Örtüsü

Bölgede orman örtüsü tahrip edilmiş olup, genellikle antropojen bozkırlar görülür Kars-Sarıkamış Yöresi’nde sarıçam ormanları yer alır Bingöl ve Tunceli çevresinde meşe ormanları yer alır Yüksek kısımlar ile Erzurum-Kars Bölümü’nde gür çayırlar ve otlaklar bulunur

Nüfus ve Yerleşme

Türkiye’nin en seyrek ve Güneydoğu Anadolu’dan sonra en az nüfuslu bölgesidir Doğum oranı çok yüksek olmasına karşın çok göç verdiğinden nüfusu azdır Bölgenin dağlık olması, iklim özellikleri ve terör olayları göçleri artırıcı etki yapmaktadır Kentleşme oranı düşüktür Bölge nüfusunun büyük bölümü Yukarı Fırat Bölümü’ndeki ovalarla, Iğdır Yöresi’nde toplanmıştır Erzurum, Erzincan, Malatya ve Elazığ bölgenin en kalabalık merkezleridir

İller

Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Şırnak, Tunceli, Van

Ekonomik Özellikler

Tarım

Bölgenin yüksek ve engebeli olması nedeniyle tarım alanları oldukça azdır Bunlar daha çok tektonik kökenli oluklar ve platolarda yer alır Malatya, Erzurum, Elazığ, Iğdır, Muş, Bingöl ve Erzincan ovaları en çok ekim yapılan alanlardır Karasallığın şiddetli olması nedeniyle 2000 m’nin üstünde tahıl tarımı yapılır Tarım ürünü çeşidi az olan bölgede buğday, arpa, şekerpancarı ve patates başlıca tarım ürünlerini oluşturur

Tarım Ürünleri

Pamuk : Iğdır ve Malatya ovalarında yetiştirilir

Tütün : Muş, Bitlis ve Malatya’da ekimi yapılır

Tahıllar : Buğday Malatya, Elazığ, Erzurum-Pasinler ve Horasan ovalarında yetiştirilir Buğdaya göre daha az sıcaklık isteyen arpa ise Kuzeydoğu Anadolu platolarında yetiştirilir

Şekerpancarı : Sulanabilen tarım alanlarında yetiştirilir

Sebze : Lahana ve patates Erzurum-Pasinler ve Horasan ovalarında yetiştirilir

Meyve : Kayısı yoğun olarak Malatya’da sulanabilen alanlarda, özellikle Fırat ve Tohma kıyılarında yetiştirilir Ayrıca Malatya, Elazığ ve Erzincan’da dut üretimi yapılır Akarsu boylarında elma bahçeleri bulunur

Hayvancılık

Hayvancılık tarıma göre daha çok önemlidir Nedeni iklim koşullarının olumsuzluğu ve tarım alanlarının azlığıdır Erzurum-Kars Bölümü’nde yaz yağışları ve gür otlaklara bağlı olarak büyükbaş hayvancılık, diğer bölümlerde ise küçükbaş hayvancılık yapılır Hayvancılık mera hayvancılığı şeklinde yapılır ve verim azdır Hakkari ve Kars yörelerinde arıcılık önemlidir

Ormancılık

Türkiye ormanlarının %7’si bu bölgededir Bölge ekonomisinde ormancılık önem taşımaz

Madenler ve Enerji Kaynakları

UYARI : Doğu Anadolu Bölgesi’nde volkanik arazi yaygın olduğundan maden çeşidi boldur

Madenler : Bölge maden ve enerji üretiminde ilk sırayı alır Bölge krom, demir, bakır, kurşun, kaya tuzu, barit, oltu taşı, manganez yatakları işletir

Krom : Elazığ’da Alacakaya (Guleman) Havzası, Türkiye’nin en büyük krom çıkarım alanıdır

Demir : En çok bu bölgede çıkarılır Sivas-Divriği, Malatya-Hekimhan, Hasançelebi, Çetinkaya havzalarında çıkarılır

Bakır : Elazığ – Maden, Diyarkbakır-Ergani havzasında çıkarılır Bakır üretiminin yarısını bu bölge sağlar

Enerji Kaynakları : En önemli linyit yatağı Afşin-Elbistan Havzası’ndadır Kalorisi düşük ve rezervi bol olan linyitler Afşin-Elbistan termik santralinde kullanılır

Enerji Üretim Tesisleri : Hidroelektrik üretiminin en fazla olduğu yerdir Fırat üzerinde Keban, Karakaya ve Tercan barajları ile Kars’taki Arpaçay önemli hidroelektrik santralleridir Afşin – Elbistan termik santralinde linyit kömürü yakılarak elektrik üretilir Enerji tüketiminin en az olduğu bölgedir

Endüstri

Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :

Şeker : Erzurum, Malatya, Erzincan, Elazığ, Ağrı, Muş, Van-Erciş

Süt Ürünleri : Kars

Et Ürünleri : Van, Erzurum, Elazığ

Sigara : Malatya, Bitlis

Pamuklu Dokuma : Malatya, Erzincan

Fosfat : Sivrice-Elazığ

Ferrokrom : Elazığ

Kurşun : Keban

Ulaşım

Kışların sert ve uzun geçmesi, arazinin dağlık olması ulaşımı güçleştirir Bölgede doğu-batı yönünde uzanan tektonik oluklar ve akarsu vadileri ulaşım açısından kolaylıklar sağlamaktadır Dağlık Hakkari Bölümü ulaşımın en zor sağlandığı yerdir Diğer bölümler kara ve demiryolu ile iç bölgelere bağlanmıştır Ayrıca hava yolu ile ülkenin bir çok kentine ulaşım sağlanmaktadır

Turizm

Ulaşım güçlüğü ve konaklama tesislerinin yetersizliği nedeniyle turizm gelişmemiştir Dağcılık, kış turizmi, ve doğal güzellikleri açısından önemli bir potansiyele sahiptir Nemrut Kaldera Gölü, Van Gölü, Gürlevik ve Bendimahi çağlayanları ilgi çeken doğa güzellikleridir Doğu Beyazıt’taki İshakpaşa Sarayı, Kars’taki Ani Harabeleri, Erzurum ve Ahlat’taki Selçuklu eserleri önemli tarihi zenginliklerdir

Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri

Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmiştir

Kayısı
Şekerpancarı
Tahıl
Tütün
Süt
Et
Yapağı
Hayvancılık
Bakır
Demir
Krom
Manganez
Linyit

UYARI : Bölgede halkın ana geçim kaynağı tarımdır Daha çok madencilik ve hayvancılığa dayalı sanayi kolları yer alır Ulaşımın güçlüğü endüstrinin gelişmesini engellemiştir

» Güneydoğu Anadolu Bölgesi


En küçük coğrafi bölge olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi yer şekilleri ve Buna bağlı olarak yerleşme ve ekonomik özellikler açısından iki bölüme ayrılmıştır Bunlar, Orta Fırat Bölümü ve Dicle Bölümü’dür Bölgeyi bölümlere ayıran sınır Karacadağ volkan konisinden geçer

Yer şekilleri



Yer şekilleri sade olan bölgede yükseltisi fazla olmayan ova ve platolar geniş yer kaplar

Dağlar : Bölgenin kuzey kesiminde Toros dağ sırasının güney yamaçları uzanır Burada asıl Toroslar ile onun önünde ikinci bir kıvrımlı dağ kuşağı uzanır Bölgenin ortasında 1938 m yükseltiye sahip sönmüş Karacadağ Volkanı yer alır Bölgenin batısında ise Gaziantep Platosu üzerinde yükselen Kartal Dağları önemli yükseklik oluşturur

Ovalar : Karadağ’ın batısında Altınbaşak (Harran), Ceylanpınar ve Birecik ovaları yer alır Dicle nehri ve kollarının toplandığı Diyarbakır Havzası’nda fazla geniş olmayan ancak çok verimli bir ovaya geçilir

Platolar : Karacadağ’ın batısındaki Şanlıurfa, Gaziantep, Adıyaman platoları Fırat ve kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır Karacadağ’ın doğusu ise daha engebeli bir yapı gösterir Bu bölümün güneyinde Mardin-Midyat Eşiği yer alır

Akarsular ve Göller

Akarsular

Bölgenin iki önemli akarsuyundan biri olan Fırat, kaynağını Doğu Anadolu Bölgesi’nden alır Bölgede ise Toroslar’dan gelen Kahta ve Karadağ’dan gelen küçük akarsularla beslenir Güneydoğu Toroslar’ın güneye bakan yamaçlarından birçok kol halinde çıkan Dicle Nehri ise bölgenin diğer önemli akarsuyudur Her iki akarsu da Basra Körfezi’ne sularını boşaltır

Göller

Bölgede doğal oluşumlu göl yoktur Ancak Fırat ve Dicle üzerinde kurulmuş baraj gölleri bulunmaktadır Bölgenin ve ülkenin en büyük baraj gölü olan Atatürk Barajı bu bölge sınırları içindedir

İklim

Denizden uzak olduğu için sıcaklık bakımından karasal iklim özellikleri görülür Kışlar oldukça soğuk olup, en çok yağış bu mevsimde düşer Yaz mevsimi ise enlemin, karasallığın ve güneyden esen çöl rüzgarlarının etkisiyle çok sıcak ve kurak geçer Buharlaşma şiddeti çok fazla odluğundan yaz mevsiminin en kurak geçtiği bölgedir Ayrıca batıdaki Gaziantep Yöresi’nde belirgin olarak Akdeniz ikliminin ektileri görülür

Doğal Bitki Örtüsü

Bölgenin doğal bitki örtüsü bozkırdır İç Anadolu bozkırlarına göre çok fakirdir Bölgede antropojen bozkırlar da geniş yer kaplamaktadır Ormanların en az alan kapladığı bölge olan Güneydoğu Anadolu’da mevcut ormanların büyük bölümü de tahrip edilmiştir Toros Dağları eteklerinde görülebilen ormanlar ise kuraklık nedeniyle çok zayıftır Dicle Nehri boylarında yer yer kavak ve söğüt toplulukları görülür

Nüfus ve Yerleşme

Nüfusu en az olan bölgemizdir Ancak doğum oranının yüksek, yüzölçümünün küçük olması nüfus yoğunluğunun fazla olmasına neden olmuştur Orta Fırat Bölümü ve özellikle Gaziantep Yöresi yoğun nüfuslanmıştır Yağışın azaldığı düzlüklerde nüfus azalır Bölgede ekonomik gelişmenin yavaş olması, terör olayları gibi nedenlerden dolayı göç veren bir bölgedir Ayrıca mevsimlik işçi göçleri de olmaktadır

İller

Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Siirt, Şanlıurfa

Ekonomik Özellikler

Tarım

Tarım halkın temel geçim kaynağıdır Tarım arazisi geniş olmasına karşın kuraklık nedeniyle tarımın en önemli sorunu sulamadır Tarım topraklarının çok parçalı, tarım işletmelerinin küçük işletmeler şeklinde olması tarımsal verimi düşürmektedir Tarım alanlarının üçte biri nadasa alınmaktadır GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi) ile birlikte sulu tarım alanları genişlemekte, nadas arazisi azalmakta, tarım ürünü çeşitliliği artmaktadır

Tarım Ürünleri

Buğday : Bölgedeki tarım alanlarının yarısından fazlasında buğday ekilir En fazla ekim alanına sahip Şanlıurfa’yı Diyarbakır izler

Arpa : Bölgede yetiştirilen diğer önemli tahıl olan arpa, en fazla Şanlıurfa, Siirt ve Adıyaman’da yetiştirilir

Pamuk : Bölgede en fazla ekilen endüstri bitkileri arasında yer alan pamuk, halen sulanmakta olan Akçakale ve Gaziantep’te yetiştirilir

Kırmız Mercimek : Kuraklığa dayanıklı bir baklagildir Türkiye üretiminin tamamına yakınını bu bölge sağlar En çok Şanlıurfa ve Gaziantep’te yetiştirilir

Susam : Az bir alanda ekimi yapılmaktadır Ancak üretimi bölge için önem taşır

Çeltik : Siverek’te yetiştirilmektedir

Antep Fıstığı : Bölgenin karakteristik ürünüdür Üretimin % 90’ı bu bölgede gerçekleşir

Üzüm : Özellikle Gaziantep çevresinde bağcılık gelişmiştir Üretilen üzüm yaş olarak tüketilmesinin yanı sıra pekmez, pestil ya da içki yapımında kullanılır

Zeytin : Akdeniz ikliminin etkileri görülen Gaziantep yöresinde Kilis ve Islahiye çevresinde yetiştirilir

Tütün : Sulama ile birlikte ekim alanları genişlemektedir Üretimde Adıyaman ve Batman önde gelir

Sebze : Sulanabilen alanlarda domates, biber, patlıcan gibi çeşitli sebzeler yetiştirilmektedir

Meyve : Bölgenin karpuz üretiminde ayrı bir yeri vardır Özellikle Diyarbakır çevresinde ağırlığı 20 kg’ı aşan karpuz yetiştirilmektedir

Hayvancılık

Bölgede hayvancılık önemli bir ekonomik faaliyettir Bölgenin doğal özellikleri ve gelenekleri hayvancılığın gelişmesine zemin hazırlamıştır Bitki örtüsünün bozkır olması nedeniyle küçükbaş hayvancılık yaygındır Bölgede en çok koyun yetiştirilir Koyundan sonra en fazla yetiştirilen kıl keçisidir ve Toros Dağları eteklerinde otlatılır Ayrıca Toros Dağları’nda arıcılık yapılmaktadır

Ormancılık

Kuraklık nedeniyle ormanların en az bulunduğu bölgedir Toroslar’ın eteklerinde bulunan ormanlar da çok zayıftır Bu nedenle bölgede ormancılık gelişmemiştir

Madenler ve Enerji Kaynakları

Madenler : Bölge maden bakımından zengin değildir Gaziantep, Islahiye ve Kilis’te krom ve bakır yatakları bulunur Kilis-Gölbaşı’nda fosfat çıkartılır Ayrıca Toros Dağları’nda krom ve çinko yatakları vardır

Enerji Kaynakları : Petrolün çıkarıldığı tek bölgedir Diyarbakır Havzası’nda Raman, Garzan, Şelmon yatakları ile Adıyaman’da Yanarsu Havzası’nda çıkartılır Türkiye’nin petrol boru hatları bu bölge topraklarından geçer Ayrıca Cizre’de önemli bir enerji kaynağı olan linyit çıkarılır

Enerji Üretim Tesisleri : Bölge enerji üretiminde giderek önem kazanmaktadır GAP kapsamında 22 hidroelektrik santral kurulması planlanmıştır Önemli barajları Atatürk, Kralkızı ve Deve Geçidi’dir

Endüstri

Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :

Besin : Diyarbakır, Şanlıurfa

İçki : Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır

Pamuklu Dokuma : Gaziantep, Adıyaman, Diyarbakır

Battaniye, Kilim, Halı : Siirt, Gaziantep

Petrol Rafinerisi : Batman

Ulaşım

Bölgede önemli dağ sıralarının olmaması ulaşımı kolaylaştırmıştır Ancak Güneydoğu Toroslar, İç ve Doğu Anadolu ile olan ulaşıma engel olmaktadır Irak ve Suriye’ye bağlanan önemli yollar da bölgeden geçmektedir Bölgede iki ana demiryolu hattı vardır Bunlardan biri Kurtalan-Diyabakır-Gaziantep üzerinden Doğu ve İç Anadolu ile bağlantıyı sağlar Diğeri Adana-Gaziantep üzerinden geçerek Nusaybin’e ulaşır Güneydoğu Anadolu’daki demiryolu hattında çoğunlukla tarımsal ürün ve maden taşınır

Turizm

Doğal güzellikleri ve tarihi zenginliğine karşın bölge turizm açısından yeterince gelişememiştir Adıyaman’daki Nemrut Dağı’nda bulunan Komagene krallığına ait mezarlar ve çeşitli anıtlar adeta açık hava müzesi durumundadır Şanlıurfa’daki Balıklı Göl halk tarafından kutsal sayılmakta, dinsel turizm için potansiyel oluşturmaktadır Diyarbakır’da bulunan Orta Çağ’a ait surlar, kuleler bölgedeki diğer turistik zenginliklerdir Ayrıca Gaziantep Yöresi’ndeki Karkamış ve Roma dönemine ait kalıntılar çok fazla turist çekmektedir

Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri

Bölgenin Türkiye ekonomisine katkısı çok azdır Doğu Anadolu Bölgesi’nden sonra geri kalmış ikinci bölgemizdir Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmiştir
Petrol
Antep Fıstığı
Baklagiller
Üzüm
Pamuk
Hayvancılık