Tbmm'ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar

TBMM'ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar

Nedenleri:- İstanbul Hükümeti'nin TBMM aleyhine yayınladığı fetva
- MKemal ve arkadaşlarının gıyabî olarak idam istemiyle yargılanmaları
- İstanbul Hükümeti'nin Anadolu üzerinde otorite kurmak istemesi
- İstanbul Hükümeti'nin Milli Mücadele'yi İttihatçı ve Bolşevik olarak nitelendirmesi
- İtilaf Devletleri'nin Milli Mücadele'nin Padişah ve Halifeye karşı yapıldığı şeklindeki propagandaları
- İngilizler'in boğazların iki tarafında da tampon bölge oluşturmak istemeleri
- Asker kaçaklarının otorite boşluğundan yararlanmak istemeleri
- Bazı kişilerin manda ve himaye istemesi
- Azınlıkların işgallerden yararlanarak bağımsız devlet kurma çabaları
- Kuva-yı Milliye birliklerinin disiplinsiz hareketleri
- Bazı Kuva-yı Milliye birliklerinin Düzenli Ordu'ya katılmak istememeleri

A) İstanbul Hükümeti'nin Neden Olduğu Ayaklanmalar
1) Anzavur Ayaklanması
- Jandarma emeklisi Binbaşı Ahmet Anzavur tarafından çıkarılmıştır
- Balıkesir, Biga, Gönen, Manyas ve Susurluk çevresinde yayılmıştır
- Ayaklanmayı Çerkez Ethem bastırmıştır

2) Kuva-yı İnzibatiye (Halifelik Ordusu) Ayaklanması- Kuva-yı Milliye'ye karşı İngilizler'in yardımları ile kurulmuştur
- İzmit ve Geyve çevresinde etkili olmuştur
- Ayaklanma Ali Fuat Paşa tarafından bastırılmıştır
- Kuva-yı İnzibatiye birliklerinin bir kısmı Kuva-yı Milliye'ye katılmıştır

B)İstanbul Hükümeti ve İşgalci Devletlerin Kışkırtmaları İle Çıkarılan Ayaklanmalar
1) Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları
- Boğazların kontrolünü sağlamak için İngilizler'in desteği ile çıkarılmıştır
- Ayaklanma, Çerkez Ethem’in yardımları ile Ali Fuat Paşa ve Refet Bey tarafından bastırılmıştır

2) Yozgat Yenihan Ayaklanması- Osmanlı Hanedanı'na bağlı ayanlardan olan Çapanoğulları Yozgat'ta, Aynacıoğulları ise Zile'de ayaklanmışlardır
- Çerkez Ethem ayaklanmayı bastırmaya çalışmış, ancak Yunan ilerleyişi başladığından Batı Cephesi'ne geri çağrılmıştır
- Yıl sonunda ayaklanma merkezden gönderilen güçler tarafından bastırılmıştır

3) Afyon Ayaklanması- Yunanlar'ın kışkırtması sonucu Çopur Musa Afyon'da "Din elden gidiyor" diyerek ayaklanmıştır
- Kuva-yı Milliye güçleri ayaklanmayı bastırmıştır

4) Konya Ayaklanması- Delibaş Mehmet, hükümet binasını basmış ve binaya el koymuştur
- Milli güçler tarafından ayaklanma bastırılmıştır (22 Kasım 1920)

5) Milli Aşiret Ayaklanması- Urfa Viranşehir'de Fransızlar'ın kışkırtmaları sonucu ayaklanmışlardır
- Ayaklanma Kuva-yı Milliye tarafından bastırılmıştır

6) Ali Batı Ayaklanması : Midyat ve Nusaybin çevresinde çıkmıştır
7) Şeyh Eşref Ayaklanması : Bayburt'ta çıkmıştırforumsinsinet
8) Koçkiri Ayaklanması : Erzincan, Zara ve Koçkiri çevresinde çıkmıştır
9) Cemil Çeto Ayaklanması : Garzan ve çevresinde çıkmıştır

C) Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar
1) Rum Ayaklanmaları
- Rumlar, Trabzon'da Pontus Rum Devleti'ni kurma düşüncesiyle ayaklanmışlardır
- İngilizler tarafından desteklenmiştir
- Kurtuluş Savaşı boyunca en uzun süren ayaklanma, Pontus Rum ayaklanmasıdır
- Ayaklanma Şubat 1923'te bastırılabilmiştir

2) Ermeni Ayaklanmaları- Fransızlar'ın desteği ile Ermeni İntikam Alayı Adana ve çevresinde katliamlar yapmıştır
- Ayaklanma Güneydoğu Anadolu'ya yayılmıştır
- Milli Mücadele'nin kazanılması ile ayaklanmalar bastırılmıştır

D) Kuva-yı Milliye Taraftarı Olup Sonradan Ayaklananlar
1) Demirci Mehmet Efe Ayaklanması
- Denizli, Burdur, Dinar ve Çal çevresinde çıkmıştır
- Ayaklanmayı Iİnönü savaşından önce Refet Bey bastırmıştır (30 Aralık 1920)

2) Çerkez Ethem Ayaklanması- Kütahya, Gediz ve Demirci çevresinde çıkmıştır
- Çerkez Ethem, Iİnönü Savaşı sırasında Düzenli Ordu'ya saldırmıştır
- Iİnönü Savaşı'ndan sonra ayaklanma bastırılmıştır (24 Ocak 1921)
- Çerkez Ethem ve arkadaşları Yunanlar'a sığınmıştır

TBMM'NİN AYAKLANMALARA KARŞI ALDIĞI ÖNLEMLER- Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır (29 Nisan 1920)
- İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur (11 Eylül 1920)
- İstanbul Hükümeti ile tüm ilişkiler kesilmiş, İstanbul'dan gelen evraklar geri gönderilmiş, İstanbul Hükümeti'nin yaptığı her türlü iş yok sayılmıştır
- Düzenli Ordu kurularak Kuva-yı Milliye birlikleri kaldırılmıştır
- İstanbul Hükümeti'nin çıkardığı fetvaya karşılık, Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi tarafından karşı fetva yazılarak Milli Mücadele'nin haklılığı halka duyurulmuştur

Ayaklanmaların Sonuçları:- Kurtuluş Savaşı uzamıştır
- Milli Mücadele'nin kazanılması gecikmiştir
- Yunanlar, Anadolu'da ilerleme fırsatı bulmuştur
- Boş yere kardeş kanı dökülmüştür
- TBMM gücünü, ayaklanmaları bastırmak için kullanmıştır
- TBMM, tüm ayaklanmaları bastırarak Anadolu'da otoriteye hakim olmuştur

Not: Hıyanet-i Vataniye Kanunu ve Şeyh Said İsyanı olayıyla ilgili çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu, amaç bakımından birbirine benzer

İSTİKLÂL MAHKEMELERİ (11 Eylül 1920)


Kuruluş Nedeni:- TBMM'ye karşı ayaklanmaların çıkması
- Anadolu'da eşkıyaların çoğalması ve iç güvenliği tehdit etmeleri
- Kuva-yı Milliye birliklerinin düzensiz hareket etmeleri
- Askerden firar edenlerin artmasıforumsinsinet
- TBMM'nin tüm yurtta otoriteyi eline almak istemesi

Hıyânet-i Vataniye Kanunu kabul edilmiştir (29 Nisan 1920)
İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur (11 Eylül 1920)


İstiklâl Mahkemeleri'nin Özellikleri:- Mahkeme kararlarında temyiz hakkı yoktur
- Mahkeme üyeleri TBMM üyeleri arasından seçilmiştir

İstiklâl Mahkemeleri'nin Yararları:- Asker kaçakları orduya geri dönmüştür
- Ayaklanmalar bastırılmıştır
- İç güvenlik sağlanmıştır
- Devlet organları işlemeye başlamıştır
- Vergi ve asker alımları kolaylaşmıştır

Not
1: İstiklal Mahkemeleri ilk kez TBMM'ye karşı ayaklanmalar sırasında kurulmuştur
2: Tekalif-i Milliye Emirleri'ne karşı çıkmalar başlayınca İstiklal Mahkemeleri yeniden devreye girmiştir
3: Şeyh Said İsyanı sırasında İstiklal Mahkemeleri yine işlevini yerine getirmiştir