Ten Thousand Smokes Vadisi

Ten Thousand Smokes Vadisi



Ten Thousand Smokes Vadisi,ABD"de Alaska eyaletinin güney kesiminde volkanik bölgeAnchorage"in 425 kmgüneybatısında yer alırNovarupta ve Katmai yanardağlarının patlamasıyla 1912"de oluşmuştur"On bin duman" anlamındaki adı da bu patlama sonucu tabanında oluşan fümerollerden gelirKatmai Ulusal Parkı ve Koruma Alanı içinde kalan 145 km"lik bir alanı kaplar

Haziran 1912"de Alaska Yarımadasında beş gün süren şiddetli depremler sırasında tarihteki en büyük yanardağ patlamalarından biri gerçekleştiAltmış saatlik bir süre içinde atmosfere ve taşküreye 29 km3"lük volkanik malzeme yayıldıYakındaki Kodiak Adası ,30 cmkalınlığındaki bir kül katmanıyla kaplandıortaya çıkan dumanlar yaklaşık 600 kmuzaklıkta asit yağmurlarına yol açtıWashington,DC"de birkaç gün sonra görülebilir hale gelen pus,1912 yazında bölgede yüzde 10"luk bir sıcaklık düşüşüne neden olduOlayın gerçekleştiği bölgeye ancak dört yıl sonra ulaşılabildiBu süre içinde su buharı ve gaz fışkırtan binlerce çatlak ortaya çıkmış,649 santigrat derece sıcaklığındaki bu gazlar yeryüzünden 46 myükseklikte rüzgarlara neden olmuştuVadinin 80 km"lik bir bölümünü 212 cmkalınlığındaki bir kül katmanı kaplıyorduKatmai"nin doruğu çökmüş ya da parçalanmış ,ağzının 112 maşağısında bir göl ve 4,5 kmx 6 kmboyutlarında bir krater oluşmuştuBirkaç kilometre güneybatıda da,sonradan Novarupta olarak adlandırılan yeni bir yanardağ yükselmiştiVadideki bütün bitki ve hayvanlar ölmüş,dağlardaki ağaçlar alev dalgalarıyla karbonlaşmıştı

Patlamadan 60 yıl sonra,vadiye adını veren fümerollerin sayısı 12"ye indi1960"larda ABD"li astronotlar Ay"a iniş eğitimlerini bu vadide yaptı

Vadinin oluşmasına yol açan patlamayla ilgili çeşitli görüşler bulunmaktadırAma bunların bir bölümü tahmin düzeyindedirve bazı ayrıntılar henüz açıklanamamıştırÖrneğin,büyük kül yığınları içinde bulunan volkanik camın kaynağı açıklanamamaktadırPatlamanın nasıl gerçekleştiği konusunda yakın zamanda ortaya atılan kuramların akla yakın bir varsayım getirdiği söylenebilirKül katmanının kalınlıklarını gösteren haritaları temel alan bu kuramlara göre,ilk ve temel yanardağ etkinliği Novarupta"da başlamıştırNovarupta,önce akkor halinde asitli lav ya da riyolit püskürtmüş ,bu sırada bölgedeki çatlarlardan da lav akmıştırÖzellikle yeraltı sularının buharlaşıp çatlardan yükselmesi sonucu büyük miktarda sıcak gaz oluşmuş ,soğuyan lavın açığa çıkardığı gazlar da buna eklenmiştir

Kaynak;AnaBritannica cilt 29 frmsinsinet için derlenmiştir

Bu ilk patlamalardan sonra Katmai Dağının altındaki erimiş malzeme birikintisinin,Novarupta"nın dibindeki riyolit yığınına ulaşan yeni yeraltı çatlaklarına aktığı anlaşılmaktadırİki lav akıntısı birleşerek yukarı fışkırmış ,bu patlamayla ortaya çıkan kütle hızla soğuyarak katılaşmıştır

Katmai doruğunun ,alttan lav fışkırmaya başlar başlamaz çöktüğü sanılmaktadırAma kraterdeki küçük yanardağ konisi,son zamanlarda görülen fümerol etkinliği ve gölün kış aylarında donmaması kraterin içinde de yanardağ etkinliği olduğunu göstermektedir

Vadideki kül birikimine ilişkin açıklamaların hiçbiri doyurucu değildirFümerollerin görece kısa ömürlülüğü ,soğuyup oturmuş külden çıkan gazlardan kaynaklanmalarıyla açıklanmaktadırÖte yandan hala sürmekte olan tek fümerol etkinliği kül katmanının görece ince olduğu kesimdedirAyrıca bazı kayalar ve ardışık kül katmanları da vadideki olaylarla ilgili görünmemektedir

Çok cılız biçimde de olsa vadide yeniden bitkiler oluşmaktadırBazı fümorollerin çevresinde de önce yosunlar ve algler ortaya çıkmış,vadi tabanında da daha gelişkin bitki türleri oluşmaya başlamıştırVadiden zaman zaman sığın ve ayılar geçmektedirama bölge henüz hayvan yaşamı için elverişli değildir



Kaynak;AnaBritannica cilt 29 frmsinsinet için derlenmiştir