Şarkı,klasik Türk Müziğinde Dindışı,küçük,sözlü Form.

ŞARKI

Şarkı,klasik Türk müziğinde dindışı,küçük,sözlü formKlasik fasılda ağırsemaiden sonra,büyük usullüden küçük usüllüye doğru sıralanan çok sayıda şarkı yer alırdıGünümüzdeki fasılları,peşrevden hemen sonra okunmaya başlayan ve birbirlerine aranağmelerle bağlanan çeşitli usullerdeki şarkılar oluşturur

Birkaçı dışında şarkılarda hep küçük usullerden biri ( bazı şarkılarda da ikisi) kullanılmıştırAma birer küçük usul oldukları halde,lenk fahte ve frenkçin usullerine şarkı formunda hiç rastlanmazGünümüze ulaşılabilen şarkılarda,büyük usul olarak yalnızca evsat kullanılmıştırRepertuvardaki şarkıların çoğunu aksak usulünün çeşitli mertebeleriyle ölçülen şarkılar oluştururBunları curcuna usulündeki şarkılarla aksaksemai ve ağır aksaksemai ile ölçülen şarkılar,düyek şarkılar ,senginsamai ve onun bir önceki mertebesi olan yürüksemai usulündekiler ,türkaksağı ile ölçülmüş şarkılar izlerBu sıralamanın sonunda sofyan,semai devrihindi,müsemmen şarkı devrirevanı,raksaksağı gibi görece az kullanılmış usuller yer alır

Biçim açısından şarkılar,özellikle güftenin dize sayısına dayanarak birkaç kategoriye ayrılırÇoğu dört dizeli olan şarkıların güfteleri ya divan edebiyatındaki şarkı türü manzumelerin ilk kıtası ya bir gazelden seçilmiş iki beyit yada özel olarak yazılmış dört dizelik bir manzumedirDört dizeli şarkılarda birinci dize zemin ikinci dize nakarat,üçüncü dize meyan ya da meyanhane,dördüncü dize gene nakarat adını taşırBeş dizeli şarkıların sayısı çok azdırBu tür şarkılarda meyan gene üçüncü dizedirDördüncü dize,meyanın devamı olarak özgün besteli olabileceği gibi,ikinci dizenin,yanı nakaratın bestesiyle de okunabilirBirkaçı dışında beş dizeli şarkıların son dizesi nakarat ezgileriyle seslendirilirAltı dizeli şarkıların güftesi,çoğunlukla bir gazelden seçilmiş üç beyitten oluşurBu yapıdaki şarkılarda genellikle iki meyan vardır:Üçüncü ve beşinci dizeler,ikincidördüncü ve altıncı dizeler nakarattır,yani aynı besteyle okunurAma bazı altı dizeli şarkılarda meyan üçüncü,dördüncü ve beşinci dizeleri içine alırDört dizeli şarkılarda olduğu gibi bu şarkılarda da nakarat yapıtın tümü boyunca iki kez yinelenirDört dizeli şarkılardan sonra en yaygın olan şarkı türü,iki ya da daha çok kıtadan oluşan şarkılardırKıtalardaki dize sayısı değişirse de büyük çoğunluğu dört dizelidirBu tür şarkılarda meyan iki kıtanın üçüncü dizesinde olabileceği gibi ( bu durumda tüm kıtalar tek bir besteyle seslendirilir) ikinci kıtada da olabilirçok kıtalı bazı şarkılarda üçüncü kıta ayrı bir meyan olarak bestelenmiştirDört,beş ve altı dizeli şarkıların güfteleri çoğunlukla aruzla yazılmış olmakla birlikte çok kıtalı şarkıların güftelerini daha çok heceyle yazılmış,aşık tarzında manzumeler oluştururBu yapıdaki şarkıların bazılarında da ikinci kıta nakarattır ve üçüncü kıtadan sonra yinelenirÇok kıtalı şarkılarda kıta aralarında çalınmak üzçere bestelenmiş en az bir aranağme vardırBazı şarkılarda farklı yerlerde çalınan iki ayrı aranağme bulunur

Kaynak;AnaBritannica cilt 29 frmsinsinet için derlenmiştir

Özellikle dört,beş ve altı dizeli şarkıların bölümleri arasında,genellikle kısa ( bör ölçüden az) saz payları yer alırBunlar,çoğu kez kalıplaşmış motiflerdirBazı şarkılarda bu saz paylarının yerini "canım" ya da "hey canım" gibi terennüm sözleri yer alırBazı şarkılarda da hem saz payı,hemde kısa terennüm sözleri bulunurŞarkılar genel olarak beste ve semai gibi büyük formlara göre daha hafif,daha kolay melodilerle kurulduğu için,beste ve semailerin zemin ve meyan bölümlerindeki melodik ağdalılıkla karşıtlık oluşturma amacına yönelik ,hafif nitelikteki terennüm bölümü,şarkı,formunda bulunmazAma çok az şarkıda "hey" ,"of" gibi hecelerin birkaç kez yinelendiği terennüm sayılabilecek kısa bölümler vardır

Şarkılarda en çok aşk,ayrılık,kavuşma,sevgili vbkonu ve kavramlar işlenmiştirGünümüze ulaşabilen en eski güfte mecmualarında bile şarkı güfteleri büyük yer tutarŞarkı formu,döneminin beğeni ve anlayışını öbür formlardan daha çok yansıtırHer dönemin tutalan bestecileri bütün öteki formlardan çok şarkı formunda yapıt vermişlerdirBelki de,bu yüzden kar,beste,semai gibi formlarda dönemden döneme üslup değişimi şarkı formundaki kadar çok olmamıştırHacı Arif Bey"den önceki besteciler ( Tamburi Mustafa Çavuş dışında)şarkı formuna ağırlık verseler bile,başka formlarda da sözlü yapıtlar bestelemişlerdirAma bu bu forma ilk kez Hacı Arif Bey özel bir önem vermiştirIIISelim döneminde etkisini duyurmaya başlayan romantik anlayış en olgun anlatımına Hacı Arif Bey"in şarkılarında kavuşmuşturBirkaçı dışında,Hacı Arif Bey"den sonraki besteciler,şarkı formuna tek form olarak bağlanmışlarbütün öbür formları biryana bırakmışlardırBunan başlıca nedeni,sarayın klasik Türk müziğinin gelişiminde çok önemli rol oynayan desteğinin gitgide zayıflaması ve İstanbul"a Balkanlardan kkgelen,klasik Türk müziğinin özellik ve inceliklerini yeterince bilmeyen Çingene,müzikçilerin icra ettiği bir ken müziğinin '(daha önce saray müziği idi) doğmasıdır

Klasik Türk müziği tarihinde bir dönüm noktası olan Hacı Arif Bey"den önceki tek şarkı bestecisi Tamburi Mustafa Çavuş"turHacı Arif Bey"den sonraki bestecilerin hemen hepsi şarkı bestecisidirBunlar arasında Şevki Bey,Rahmi Bey,Şemseddin Ziya Bey,Lem"i Atlı,Bimen Şen,Suphi Ziya Özbekkan,Selahattin Pınar ve Cevdet Çağla başta gelir



Kaynak;AnaBritannica cilt 29 frmsinsinet için derlenmiştir