|
Şarkı,klasik Türk Müziğinde Dindışı,küçük,sözlü Form.
ŞARKI
Şarkı,klasik Türk müziğinde dindışı,küçük,sözlü form.Klasik fasılda ağırsemaiden sonra,büyük usullüden küçük usüllüye doğru sıralanan çok sayıda şarkı yer alırdı.Günümüzdeki fasılları,peşrevden hemen sonra okunmaya başlayan ve birbirlerine aranağmelerle bağlanan çeşitli usullerdeki şarkılar oluşturur. Birkaçı dışında şarkılarda hep küçük usullerden biri ( bazı şarkılarda da ikisi) kullanılmıştır.Ama birer küçük usul oldukları halde,lenk fahte ve frenkçin usullerine şarkı formunda hiç rastlanmaz.Günümüze ulaşılabilen şarkılarda,büyük usul olarak yalnızca evsat kullanılmıştır.Repertuvardaki şarkıların çoğunu aksak usulünün çeşitli mertebeleriyle ölçülen şarkılar oluşturur.Bunları curcuna usulündeki şarkılarla aksaksemai ve ağır aksaksemai ile ölçülen şarkılar,düyek şarkılar ,senginsamai ve onun bir önceki mertebesi olan yürüksemai usulündekiler ,türkaksağı ile ölçülmüş şarkılar izler.Bu sıralamanın sonunda sofyan,semai devrihindi,müsemmen şarkı devrirevanı,raksaksağı gibi görece az kullanılmış usuller yer alır. Biçim açısından şarkılar,özellikle güftenin dize sayısına dayanarak birkaç kategoriye ayrılır.Çoğu dört dizeli olan şarkıların güfteleri ya divan edebiyatındaki şarkı türü manzumelerin ilk kıtası ya bir gazelden seçilmiş iki beyit yada özel olarak yazılmış dört dizelik bir manzumedir.Dört dizeli şarkılarda birinci dize zemin ikinci dize nakarat,üçüncü dize meyan ya da meyanhane,dördüncü dize gene nakarat adını taşır.Beş dizeli şarkıların sayısı çok azdır.Bu tür şarkılarda meyan gene üçüncü dizedir.Dördüncü dize,meyanın devamı olarak özgün besteli olabileceği gibi,ikinci dizenin,yanı nakaratın bestesiyle de okunabilir.Birkaçı dışında beş dizeli şarkıların son dizesi nakarat ezgileriyle seslendirilir.Altı dizeli şarkıların güftesi,çoğunlukla bir gazelden seçilmiş üç beyitten oluşur.Bu yapıdaki şarkılarda genellikle iki meyan vardır:Üçüncü ve beşinci dizeler,ikinci.dördüncü ve altıncı dizeler nakarattır,yani aynı besteyle okunur.Ama bazı altı dizeli şarkılarda meyan üçüncü,dördüncü ve beşinci dizeleri içine alır.Dört dizeli şarkılarda olduğu gibi bu şarkılarda da nakarat yapıtın tümü boyunca iki kez yinelenir.Dört dizeli şarkılardan sonra en yaygın olan şarkı türü,iki ya da daha çok kıtadan oluşan şarkılardır.Kıtalardaki dize sayısı değişirse de büyük çoğunluğu dört dizelidir.Bu tür şarkılarda meyan iki kıtanın üçüncü dizesinde olabileceği gibi ( bu durumda tüm kıtalar tek bir besteyle seslendirilir.) ikinci kıtada da olabilir.çok kıtalı bazı şarkılarda üçüncü kıta ayrı bir meyan olarak bestelenmiştir.Dört,beş ve altı dizeli şarkıların güfteleri çoğunlukla aruzla yazılmış olmakla birlikte çok kıtalı şarkıların güftelerini daha çok heceyle yazılmış,aşık tarzında manzumeler oluşturur.Bu yapıdaki şarkıların bazılarında da ikinci kıta nakarattır ve üçüncü kıtadan sonra yinelenir.Çok kıtalı şarkılarda kıta aralarında çalınmak üzçere bestelenmiş en az bir aranağme vardır.Bazı şarkılarda farklı yerlerde çalınan iki ayrı aranağme bulunur. Kaynak;AnaBritannica cilt 29 frmsinsi.net için derlenmiştir. |
Cevap : Şarkı,klasik Türk Müziğinde Dindışı,küçük,sözlü Form.
Özellikle dört,beş ve altı dizeli şarkıların bölümleri arasında,genellikle kısa ( bör ölçüden az) saz payları yer alır.Bunlar,çoğu kez kalıplaşmış motiflerdir.Bazı şarkılarda bu saz paylarının yerini "canım" ya da "hey canım" gibi terennüm sözleri yer alır.Bazı şarkılarda da hem saz payı,hemde kısa terennüm sözleri bulunur.Şarkılar genel olarak beste ve semai gibi büyük formlara göre daha hafif,daha kolay melodilerle kurulduğu için,beste ve semailerin zemin ve meyan bölümlerindeki melodik ağdalılıkla karşıtlık oluşturma amacına yönelik ,hafif nitelikteki terennüm bölümü,şarkı,formunda bulunmaz.Ama çok az şarkıda "hey" ,"of" gibi hecelerin birkaç kez yinelendiği terennüm sayılabilecek kısa bölümler vardır. Şarkılarda en çok aşk,ayrılık,kavuşma,sevgili vb.konu ve kavramlar işlenmiştir.Günümüze ulaşabilen en eski güfte mecmualarında bile şarkı güfteleri büyük yer tutar.Şarkı formu,döneminin beğeni ve anlayışını öbür formlardan daha çok yansıtır.Her dönemin tutalan bestecileri bütün öteki formlardan çok şarkı formunda yapıt vermişlerdir.Belki de,bu yüzden kar,beste,semai gibi formlarda dönemden döneme üslup değişimi şarkı formundaki kadar çok olmamıştır.Hacı Arif Bey"den önceki besteciler ( Tamburi Mustafa Çavuş dışında).şarkı formuna ağırlık verseler bile,başka formlarda da sözlü yapıtlar bestelemişlerdir.Ama bu bu forma ilk kez Hacı Arif Bey özel bir önem vermiştir.III.Selim döneminde etkisini duyurmaya başlayan romantik anlayış en olgun anlatımına Hacı Arif Bey"in şarkılarında kavuşmuştur.Birkaçı dışında,Hacı Arif Bey"den sonraki besteciler,şarkı formuna tek form olarak bağlanmışlar.bütün öbür formları biryana bırakmışlardır.Bunan başlıca nedeni,sarayın klasik Türk müziğinin gelişiminde çok önemli rol oynayan desteğinin gitgide zayıflaması ve İstanbul"a Balkanlardan kkgelen,klasik Türk müziğinin özellik ve inceliklerini yeterince bilmeyen Çingene,müzikçilerin icra ettiği bir ken müziğinin '(daha önce saray müziği idi) doğmasıdır. Klasik Türk müziği tarihinde bir dönüm noktası olan Hacı Arif Bey"den önceki tek şarkı bestecisi Tamburi Mustafa Çavuş"tur.Hacı Arif Bey"den sonraki bestecilerin hemen hepsi şarkı bestecisidir.Bunlar arasında Şevki Bey,Rahmi Bey,Şemseddin Ziya Bey,Lem"i Atlı,Bimen Şen,Suphi Ziya Özbekkan,Selahattin Pınar ve Cevdet Çağla başta gelir. Kaynak;AnaBritannica cilt 29 frmsinsi.net için derlenmiştir. |
Powered by vBulletin®
Copyright ©2000 - 2025, Jelsoft Enterprises Ltd.