Uygur Türkçesinin Dil Özellikleri

Gabain, Uygur metinlerini y ve n ağzı olmak üzere ikiye ayırır Mani metinleriyle Köktürk harfli yazmalar çoğunlukla n ağzını, Burkan metinleri ise y ağzını temsil eder
ET?deki bu ?ny? sesi hakkında birçok fikir vardır Ancak aynı metinde bazen n, bazen de y kullanıldığı görülebilmektedir Gabain, n ve y ağızlarının özelliklerini şöyle sıralar
y ağzı:
1 Çıkma hâli için çoğunlukla +Dın kullanılır
2 İlgi hâli eki ünsüzlerden sonra +nIng olur
3 Bilinen geçmiş zaman teklik 2 şahıs eki her zaman ng?li olur
4 Gereklilik için daha çok ?gUlUk kullanılır
5 ?p zarf fiil eki, -pAn?dan daha çok kullanılır
6 erki yerine erinç hakimdir

n ağzı
1 Birinci heceden sonraki I ile yardımcı ünlü I?nın bazen genişleyerek A olduğu görülür
2 Vasıta hâli eki dudak uyumu tesiriyle bazen yuvarlaklaşarak ?un olur
3 Çıkma hâli için yalnız +Da kullanılır
4 İlgi hâli eki ünsüzlerden sonra bazen +Xng olur
5 Bilinen geçmiş zaman teklik 2 şahıs eki bazen tXg olur
6 Gereklilik ifadesi ?sIg ekiyle sağlanır
7 ?gIl sıfat fiil eki yanında ?gma eki de kullanılır
8 n ağzı köktürkçeye daha yakın bir ağızdır
Uygurca ve Köktürkçe Arsındaki Ses Farklılıkları
1 Köktükçedeki ny sesi Uygurcada n ve y olarak ayrılmıştır anyıg<anıg, kony<kon/koy
2 Köktürkçede kelime içi ve kelime sonundaki b sesleri Uygur metinlerinde daha çok w olmuştur: eb<ew, sab<saw, sub<suw
3 Köktürçedeki bazı ı?lar Uygurcada genişler: tınlıglarıg<tınlıglarag
Uygur Türkçesinin Biçim Özellikleri
1 Köktürkçede sadece armakçı kelimesinde kalıplaşmış olarak görülen ?mAk eki Uygurcada fiil ismi olarak yaygın şekilde kullanılır: tutmakı ?tutması?, tarımak ?çift sürmek?
2 Uygurcada, köktürkçede bulunmayan ?(X)gsa- fiilden fiil yapma ekine rastlanır Bu ek ?(X)g fiilden isim yapma ekiyle sa- (istemek9 fiilinin birleşmesinden oluşmuştur ve dilek bildirir: kirigseyür men ?girmek istiyorum?
3 +lAr çokluk eki Köktürkçede sadece insanla ilgili kelimelerde kullanılan çokluk eki, uygurcada her kelimede kunılmaya başlandı
4 Köktürkçede ilgi hâli eki ünlülerden sonra +ıŋ, ünsüzlerden sonra +nıŋ biçiminde iken, Uygurcada hem ünlülerden hem de ünsüzlerden sonra +nıŋ biçimindedir
5 Yükleme hâli eki, Köktürkçe olduğu gibi Uygurcada da üç türlüdür Ancak Uygurcada +nI eki zamirle dışında da kullanılabilir
6 Köktürkçede bulunma hâli eki +Da, aynı zamanda çıkma hâli içinde kullanılır Uygurcada da bu kullanım kısmen devam eder Ancak asıl çıkma hâli edi +DIn?dır
7 Köktürkçede zamirlerde hâl ekleri üst üste gelmez Oysa Uygurcada hâl eklerinin zamirlerde bazen üst üste geldiği görülür: sisiŋe ?size?, sinite ?senden?
8 Köktürkçede fiillerin çokluk 3 şahıslarında görülmeyen ?lAr eki, Uygurcada fiillerde sıklıkla kullanılır
9 Köktürkçede fiillerin 2 şahıslarında seyrek olarak görülen g sesi Uygurcada hiç görülmez Uygurcada 2 şahıslarda daima ŋ sesi vardır
10 Uygurcada, Köktürkçede görülmeyen ?yUk ekli görülen geçmiş zaman vardır: tüşe-yük men ?düş gördüm?, ba-yuk sen ?bağladın?
11 Köktürkçede gelecek zaman ?DAçI eki ile yapılırken, Uygurcada ?gAy eki ile yapılır: ölgey men, barmagay sen
12 ?DAçI eki Uygurcada sıfat-fiil eki olarak kullanılmaya devam etmiştir
13 ?sAr eki Köktürkçede zarf-fiil eki olarak kullanılmaktaydı Uygurcada ise bu ek şart kip olmuştur: barsar men ?gitsem?
14 Uygurcada, Köktürkçede bulunmayan ?(X)glı sıfat-fiil eki vardır: ögli ?düşünen?, tigli ?denilen?
15 Gelecek zaman sıfat-fiil eki olarak Köktürkçede ?sIk kullanılırken, Uygurcada ?gUlUK eki kullanılır: tuyguluk yol ?duyulacak yol?