Zambia Cumhûriyeti

Zambia Cumhûriyeti

DEVLETİN ADI: Zambia Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ: Lusaka

NÜFUSU: 8300000

YÜZÖLÇÜMÜ: 752614 km2

RESMİ DİLİ: İngilizce

DİNİ: Putperestlik, Hıristiyanlık, İslâmiyet

PARA BİRİMİ: Kwacha

Güney Afrika'da yer alan bir devlet 8° 12' ve 18° 03' güney enlemleri ile 22° ve 33° 42' doğu boylamları arasında kalır Zambia'nın komşu olduğu ülkeler, kuzeyde Zaire, doğuda Tanzanya, Malami, Mozambik, güneyde Zimbabwe, Namibia, batıda Angola'dır


Târihi






Zambia'nın ilk târihi hakkında pek az şey bilinmektedir Buraya ilk gelen Avrupalılar, 1514'te Portekizliler oldu Fakat ülkede ilk defâ büyük çapta keşif yapan misyoner David Livingstone'dur 1850'de ülkeye gelen Livingstone ölünceye kadar (1873) İngiltere lehine sömürgeleştirme hazırlıkları yaptı


Zambia târihinde diğer önemli bir şahıs olan Cecil John Rohdes 1888'de ülkedeki mahallî şeflerle mâdenler üzerine anlaşmalar imzâladı Bölgeyi keşf ve geliştirme için İngiltere hükümetinin imtiyaz tanıdığı İngiliz Güney Afrika şirketini kurdu İngiliz hükümeti buna ülke üzerinde tam ekonomik ve siyâsî kontrol imkânı tanıdı 1924'e kadar ülkeyi gerçekten yöneten bu şirketti 1924'te İngiliz hükûmeti kontrolü üzerine alarak, Kuzey Rodezya himâye devletini kurdu






1953'te Kuzey Rodezya (şimdiki Zambia), Güney Rodezya (şimdikiRodezya) ve Nyasaland (şimdiki Malami) Rodezya ve Nyasaland federasyonunu kurdular Afrikalıların çoğunluğu, yönetim beyazların elinde olduğundan, muhâlefet ettiler 1962'de Nyasaland federasyondan ayrıldı ve 31 Aralık 1963'te federasyon dağıldı




1964 Ocağında Kuzey Rodezya'da iç bağımsızlık tanıyan bir anayasa uyarınca seçimler yapıldı 24 Ekim 1964'te ülke Zambia ismini alarak bağımsızlığını kazandı Bağımsızlığını kazanmasından sonra devlet başkanı olan Kenneth Kaunda 1991'de yapılan başkanlık ve parlamento seçimlerini kaybedinceye kadar bu görevini devam ettirdi 1991'de seçimleri kazanan Frederick Chiluba devlet başkanı oldu


Fizikî Yapı




Zambia topraklarının çoğu hafif dalgalı yüksek bir yayla üzerindedir Yaylanın deniz seviyesinden yüksekliği 915 m ilâ 1525 m arasında değişmektedir Güneye doğru uzanan ve Afrika'nın nehirlerinden biri olan Zambezi'nin meydana getirdiği vâdi yaklaşık olarak 600 m yüksekliğindedir Kuzeydoğudaki yaylayı kuzey-güney istikâmetinde akan LuangwaNehri keser Zaire hudûdundan doğan Kafve Nehri, güney istikâmetinde akarak batı yaylasına uzanır Luangwa ve Kafve nehirleri Zambezi'nin kollarıdır Zambia'nın kuzeyinde üç göl bulunur: Tanganika, Nweru ve Bangweulu gölleri Bunlardan sâdeceBangweulu tamâmen Zambia hudutları içindedir Kuzeydoğuda Muchinga Dağları 2130 m yüksekliğe ulaşır Zaire sınırı boyunca yükseklik ortalaması 1280 m'dir


İklim


Zambia ekvatora yakın olmakla birlikte, iklimi daha çok rakımla (yükseklikle) ilgilidir Ülkede üç mevsim görülür Mayıstan ağustosa kadar ülke soğuk ve kuraktır Kasıma kadar sıcaklık yükselir ve yağış görülmez Aralık-nisan arası yağışlı geçer Güneyde yıllık yağış miktarı 584 mm, kuzeyde 1278 mm'dir Ülkedeki ortalama yıllık yağış miktarı ise 814 mm'dir Sıcaklıklar soğuk mevsimde 16°C ilâ 27°C, sıcak mevsimde 27°C ilâ 32°C arasındadır Sâdece kasım ayında, vâdilerde aşırı sıcaklık görülür


Tabiî Kaynaklar






Zambia'nın büyük bölümünü meydana getiren yüksek yaylalar kesif ormanlarla kaplıdır Kobalt, bakır, çinko, altın, kurşun, vanadyum, manganez ve mâden kömürü ülkenin başlıca yeraltı zenginlikleridir


Nüfus ve Sosyal Hayat






8300000 nüfuslu Zambia'da nüfus yoğunluğu 11'dir Halkın % 43'ü şehirlerde, kalanı köylerde yaşar En büyük nüfus merkezleri başşehir Lusaka ile Kitwe ve Ndola'dır
Zambialıların çoğu Bantu kabilelerine mensuptur Bantular MS 1200 yıllarında Kongo havzasından göç etmiş ve Zambia'daki bir kısım Pigmeleri (Cüce Orta Afrika Zencileri) sürmüşlerdir Bugün Zambia'da 8 büyük etnik gruba ayrılmış 73 kabile vardır Güneybatıda Barotseler, kuzeyde Bembalar ve doğuda Çeva önemli etnik gruplardır Zambia'da % 1,5 civârındaki Avrupalıların çoğu şehirlerde ikâmet eder
Zambialılar 30'a yakın lehçe kullanır En çok konuşulan diller arasında Bemba, Lozi, Nyanja, Tonga, Luvale ve Lunda sayılabilir


Halkın büyük çoğunluğu putperest, % 21'i Protestan ve Müslümandır
Zambia bağımsızlığını kazanmadan önce ilkokul paralı ve yıllığı 30 dolardı Ortaokul ise 50 dolardı Çok kimse bu yüzden çocuklarını okula gönderemiyordu Bağımsızlığını kazandıktan sonra okul parasız oldu Okuma-yazma oranı % 54'tür Lusaka'da modern bir üniversite mevcuttur


Siyâsî Hayat






Zambia Cumhûriyeti 136 üyeli bir parlamentoya sâhiptir 11 üyesi devlet başkanı tarafından atanır Parlamento üyeleri beş yılda bir seçilir Devlet başkanı anayasaya göre 5 yılda bir doğrudan halk tarafından seçilir Ülke 9 eyâlete ayrılmıştır Üye olduğu milletlerarası kuruluşlar: Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği Teşkilâtı ve İngiliz Milletler Topluluğudur


Ekonomi


Zambia'da çalışan nüfûsun % 65'i tarımla, % 35'i sanâyi ve ticâretle uğraşır Ülkenin belli başlı tarım ürünleri mısır, tütün, yerfıstığı, pamuk ve şekerdir Tekstil, lastik, boru, patlayıcı madde ve tütün sanâyileri gelişmiş durumdadır Önceleri yabancı sermâyenin elinde olan mâden işletmesi, 1969'dan îtibâren yavaş yavaş devletleştirilmiştir Kauçuk ve fildişi ülkenin önemli zenginlik kaynaklarındandır


Zambia'nın belli başlı ihraç malları bakır, kurşun, çinko ve tütündür Ülke en çok mâmul maddeler ve makinalar ithal eder Bakır ana ihraç malı olup, dünyâ piyasasında bakır fiyatlarının düşmesi Zambia'ya büyük ölçüde tesir etmektedir Meselâ 1980 başlarında bakır fiyatlarındaki düşüş, ekonomik sıkıntıya sebep olmuştur İthal mallarının çoğu Suudi Arabistan, Almanya ve ABD'den gelir İhraç mallarının çoğu Japonya, Fransa, İngiltere ve ABD'ye gider


Ulaşım: Denize kendi topraklarından çıkış yolu olmaması, Zambia için mesele teşkil etmektedir Hâlihazırdaki demiryolu Zimbabwe'ye irtibatlıdır Dares Salam'a giden bir petrol boru hattı döşenmiş ve Tanzanya'nın Dar es Salaam'a bağlanan demiryoluna irtibat için demiryolu yapılmıştır Denize doğru geniş bir karayoluna ihtiyaç duyulmaktadır Zaire'den denize çıkış sağlayan mevcut karayolunun kullanılması güç ve pahalıdır

Zambia-Tarihi-Ekonomisi


Orta Afrika'da, İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi bağımsız bir cumhuriyettir Dört yanı karayla çevrili olan Zambia tropik iklim kuşağında yer alır Zambia'nın büyük bir bölümünün deniz düzeyinden yüksekliği 900 metreyi geçer Ülkenin en yüksek yerleri Malavi sınırındaki yüksek yaylalar ile ülkenin kuzeydoğusundaki Muşinga Dağlan'dır Ülkenin batı kesiminden geçen Zambezi Irmağı güneyde Zimbab-ve ile sınır oluşturur Kafue ve Luangua ırmakları da Zambezi'ye katılır Ülkenin kuzeyinde bulunan, geniş bataklıklarla çevrili büyük Bangvveulu ("büyük su") Gölü Zambia'nın çarpıcı özelliklerindendir Zambia-Tanzanya sınırındaki Kalambo ile Zambia-Zimbabve sınırındaki Victoria çağlayanları da ülkenin görülmeye değer yerlerindendir

Mayıstan temmuza kadar süren serin ve kuru Zambia kışını, ağustos-ekim arasında sıcak ve kuru bir mevsim izler Kasım ve nisan arasındaki yaz ayları sıcaktır, hava sıcaklığı 37°C'ye yükselir Yağışların büyük bölümü yazın görülür
Zambia'da aslan, pars, fil, suaygırı ve Çeşitli antilop türlerini içeren zengin bir yabanıl yaşam vardır Yabanıl hayvanların çoğu, ülkenin ortabatı kesiminde yer alan Kafue Ulusal Parkı'nda görülebilir

Halkın büyük bölümü Bantu kökenlidir Köylerde yaşayanlar mısır ve darı gibi ürünlerin tarımını yapar, ayrıca sığır ve kümes hayvanları yetiştirir Pek çok insan kentlerde yaşamaktadır Bütün azgelişmiş ülkelerde olduğu gibi insanların çoğu yoksuldur Enflasyon ve besin yetersizliği sürekli bir sorun oluşturmaktadır
Ülkede en çok çiftçilik ve madencilikle uğraşılır Başlıca tarım ürünleri mısır ve güneydoğudaki, Chipata (eski adı Fort Jameson) dolaylarında yetiştirilen tütündür Öteki önemli tarım ürünleri yerfıstığı ve pamuktur

ZAMBİA'YA İLİŞKİN BİLGİLER

RESMİ ADI: Zambia Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Tek meclisli, çok partili cumhuriyet

YÜZÖLÇÜMÜ: 752614 km2

NÜFUS (1992): 8303000

BAŞKENT: Lusaka

BAŞLICA KENTLER (1990): Lusaka (982362), Ndola (376311), Kitvve (338207), Mufulira (152944)

DOĞAL YAPI: Zambia'nın büyük bölümü Zambezi Irmağı'yla Zimbabve'den ayrılan yüksek bir yayladır

BAŞLICA ÜRÜNLER: Bakır, mısır, darı, tütün, yerfıstığı,sığır

EĞİTİM: Yedi yıllık ilkokullara ülkedeki çocukların neredeyse hepsi devam etmektedir

Irmaklarda, ayrıca Tanganika, Kariba ve Bangweulu göllerinde bol miktarda balık avlanır
Zaire'nin güneyinde yer alan ve Copperbelt (bakır kuşağı) adı verilen bölge dünyanın en zengin bakır kaynaklarından biridir 1920'lerde gelişmeye başlayan bu bölgedeki en eski madencilik kenti 1904'te kurşun ve çinko çıkarmak için kurulan Kabwe'dir (eski adı Broken Hill)

Zambia demiryoluyla Zimbabve ve Zaire' ye bağlanır Tanzanya ile birlikte ve Çin'in yardımıyla, Copperbelt'ten Tanzanya'nın doğu kıyısındaki Dar es-Selam limanına uzanan Tan-Zam (Tanzanya-Zambia) Demiryolu yapılmıştır Zimbabve sınırı üzerinde bulunan Livingstone (eskiden Maramba), Copperbelt'teki Ndola ve başkent Lusaka'da uluslararası havalimanları bulunur Dar' es-Selam'la Ndola arasına bir petrol boruhattı döşenmiştir Zambia'nın elektrik enerjisi, Zambezi Irmağı üzerindeki Victoria Çağlayanı ile Kariba Gölü'ndeki hidroelektrik santralda üretilir

Ülkenin başlıca kentleri Lusaka, Kabvve, Livingstone ile Copperbelt'te yer alan Kitwe, Ndola, Chingola ve Luanshya'dır Eğitimi yaygınlaştırma çabalan sonucu Zambia Afrika'da okullaşma oranı en yüksek ülke olmuştur Ülkede çok sayıda ilk ve ortaokul bulunur Lusaka'daki Zambia Üniversitesi ülkenin başlıca yükseköğretim kurumudur Zam-bia'yı bir başkan ve üyelerinin 125'i seçimle, 11'i de başkan tarafından atanarak işbaşına gelen Ulusal Meclis yönetir Zambia'nın ilk başkanı Kenneth Kaunda'dır {bak Kaunda, Kenneth)

Tarih

Zambezi vadisine İS 11 yüzyılda Tongalar'ın yerleştiği sanılmaktadır Onların ardından Bantu kökenli insanlar kuzeybatıdan gelip vadide yerleştiler Ülkeye ilk giren Avrupalıların 1798'de bugünkü Zambia'nın kuzeybatı köşesine ulaşan Portekizli tüccarlar olduğu sanılmaktadır
1830'larda daha güneyden gelen ve Bantu dili konuşan gruplar ülkeye yerleşti Aynı dönemlerde, kuzeydoğudan Arap, Angola' dan da Portekizli köle tüccarlar, ülkeye girdiler ve yıllarca köle ticareti yaptılar

1890'larda Cecil Rhodes'un temsilcileri kabile reislerinin büyük bir bölümüyle antlaşmalar yaptı Bu, Rhodes'un 1889'da çok büyük bir ayrıcalık kazanan İngiliz Güney Afrika Kumpanyası aracılığıyla Orta Afrika' nın denetimini ele geçirme planının bir parçasıydı (bak Rhodes, Cecil) Bölge 1911'de Kuzey Rodezya adını aldı O dönemde burada yaklaşık 1500 Avrupalı yaşıyordu Demiryolu ağının Livingstone-Ndola arasındaki bölümü de tamamlanmış durumdaydı
Copperbelt'in gelişmesiyle birlikte Avrupalı göçmenler hızla çoğaldılar ve bu yöre 1924'te İngiltere'nin koruması altına girdi

Kuzey Rodezya 1953'te Nyasaland'a (bugün Malavi) ve Güney Rodezya'ya (bugün Zimbabve) katılarak, Rodezya ve Nyasaland Federasyonu'nu oluşturdu Ülkedeki Siyah Afrikalılar ise federasyonun Avrupalılar'a çok fazla ayrıcalık kazandırdığını düşünüyorlardı 1962'de Siyah Afrikalılar Kuzey Rodezya Yasama Meclisi'nde çoğunluğu kazandılar 1963'te federasyon dağıldı Ertesi yıl Zambia bağımsızlığını kazandı ve İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi bir cumhuriyet oldu

1965'te Güney Rodezya İngiltere'nin isteklerine ters düşerek bağımsızlık ilan edince, kömür ve hazır eşya bakımından Rodezya'ya bağımlı olan Zambia sıkıntıya düştü Ayrıca ekonomik açıdan çok önemli olan deniz ve demiryolu bağlantısını da kaybetti Tanzanya ve Zambia, Zimbabve'nin bağımsızlık kazanmasıyla sonuçlanan savaşta milliyetçileri destekleyen "ateş hattı" ülkeleri arasında yer aldılar

Zambia'da 1970'lerin ortalarında başlamış olan ekonomik bunalım 1980'lerde daha da derinleşti Bağımsızlık sonrasında kesintisiz olarak devlet başkanlığını elinde tutan Kenneth Kaunda 1989'da olumsuz gidişi durdurmak ve Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) desteğini sağlamak amacıyla beş yıllık bir plan açıkladı Plana işlerlik kazandırmak için bazı sert önlemler aldı Bunların sonucunda dış yardım kapısı açılırken, işsizlik ve enflasyon çok ciddi boyutlara ulaştı 1990'da yaygınlaşan kitle gösterileri Kaunda'yı çok partili sisteme geçiş kararını almak zorunda bıraktı Sendikalara dayanan Çok Partili Demokrasi Hareketi (MMD) muhalefetin başına geçti

Ekim 1991'de birlikte yapılan devlet başkanlığı ve parlamento seçimleri Kaunda'nın ve önderi olduğu Birleşik Ulusal Bağımsızlık Partisi'nin ağır yenilgisiyle sonuçlandı Muhalefetin adayı MMD önderi Frederick Chiluba yeni devlet başkanı oldu
Katında Ocak 1992'de parti önderliğinden ayrılacağını, ama siyasetten çekilmeyeceğini açıkladı Demokrasiye geçişten sonra kıtlık tehlikesi, grevler, ekonomik ve toplumsal sorunlar sürdü Ama Zambia yeni yönetim altında dış yardımlar açısından konumunu sağlamlaştırmayı başardı