Zambia Cumhûriyeti
 

DEVLETİN ADI: Zambia Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ: Lusaka

NÜFUSU: 8.300.000

YÜZÖLÇÜMÜ: 752.614 km2

RESMİ DİLİ: İngilizce

DİNİ: Putperestlik, Hıristiyanlık, İslâmiyet

PARA BİRİMİ: Kwacha

Güney Afrika'da yer alan bir devlet. 8° 12' ve 18° 03' güney enlemleri ile 22° ve 33° 42' doğu boylamları arasında kalır. Zambia'nın komşu olduğu ülkeler, kuzeyde Zaire, doğuda Tanzanya, Malami, Mozambik, güneyde Zimbabwe, Namibia, batıda Angola'dır.


Târihi


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1258031085



Zambia'nın ilk târihi hakkında pek az şey bilinmektedir. Buraya ilk gelen Avrupalılar, 1514'te Portekizliler oldu. Fakat ülkede ilk defâ büyük çapta keşif yapan misyoner David Livingstone'dur. 1850'de ülkeye gelen Livingstone ölünceye kadar (1873) İngiltere lehine sömürgeleştirme hazırlıkları yaptı.


Zambia târihinde diğer önemli bir şahıs olan Cecil John Rohdes 1888'de ülkedeki mahallî şeflerle mâdenler üzerine anlaşmalar imzâladı. Bölgeyi keşf ve geliştirme için İngiltere hükümetinin imtiyaz tanıdığı İngiliz Güney Afrika şirketini kurdu. İngiliz hükümeti buna ülke üzerinde tam ekonomik ve siyâsî kontrol imkânı tanıdı. 1924'e kadar ülkeyi gerçekten yöneten bu şirketti. 1924'te İngiliz hükûmeti kontrolü üzerine alarak, Kuzey Rodezya himâye devletini kurdu.


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1258031085



1953'te Kuzey Rodezya (şimdiki Zambia), Güney Rodezya (şimdikiRodezya) ve Nyasaland (şimdiki Malami) Rodezya ve Nyasaland federasyonunu kurdular. Afrikalıların çoğunluğu, yönetim beyazların elinde olduğundan, muhâlefet ettiler. 1962'de Nyasaland federasyondan ayrıldı ve 31 Aralık 1963'te federasyon dağıldı.


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1258031085

1964 Ocağında Kuzey Rodezya'da iç bağımsızlık tanıyan bir anayasa uyarınca seçimler yapıldı. 24 Ekim 1964'te ülke Zambia ismini alarak bağımsızlığını kazandı. Bağımsızlığını kazanmasından sonra devlet başkanı olan Kenneth Kaunda 1991'de yapılan başkanlık ve parlamento seçimlerini kaybedinceye kadar bu görevini devam ettirdi. 1991'de seçimleri kazanan Frederick Chiluba devlet başkanı oldu.


Fizikî Yapı


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1258031085

Zambia topraklarının çoğu hafif dalgalı yüksek bir yayla üzerindedir. Yaylanın deniz seviyesinden yüksekliği 915 m ilâ 1525 m arasında değişmektedir. Güneye doğru uzanan ve Afrika'nın nehirlerinden biri olan Zambezi'nin meydana getirdiği vâdi yaklaşık olarak 600 m yüksekliğindedir. Kuzeydoğudaki yaylayı kuzey-güney istikâmetinde akan LuangwaNehri keser. Zaire hudûdundan doğan Kafve Nehri, güney istikâmetinde akarak batı yaylasına uzanır. Luangwa ve Kafve nehirleri Zambezi'nin kollarıdır. Zambia'nın kuzeyinde üç göl bulunur: Tanganika, Nweru ve Bangweulu gölleri. Bunlardan sâdeceBangweulu tamâmen Zambia hudutları içindedir. Kuzeydoğuda Muchinga Dağları 2130 m yüksekliğe ulaşır. Zaire sınırı boyunca yükseklik ortalaması 1280 m'dir.


İklim


Zambia ekvatora yakın olmakla birlikte, iklimi daha çok rakımla (yükseklikle) ilgilidir. Ülkede üç mevsim görülür. Mayıstan ağustosa kadar ülke soğuk ve kuraktır. Kasıma kadar sıcaklık yükselir ve yağış görülmez. Aralık-nisan arası yağışlı geçer. Güneyde yıllık yağış miktarı 584 mm, kuzeyde 1278 mm'dir. Ülkedeki ortalama yıllık yağış miktarı ise 814 mm'dir. Sıcaklıklar soğuk mevsimde 16°C ilâ 27°C, sıcak mevsimde 27°C ilâ 32°C arasındadır. Sâdece kasım ayında, vâdilerde aşırı sıcaklık görülür.


Tabiî Kaynaklar


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1258031085



Zambia'nın büyük bölümünü meydana getiren yüksek yaylalar kesif ormanlarla kaplıdır. Kobalt, bakır, çinko, altın, kurşun, vanadyum, manganez ve mâden kömürü ülkenin başlıca yeraltı zenginlikleridir.


Nüfus ve Sosyal Hayat


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1258031085



8.300.000 nüfuslu Zambia'da nüfus yoğunluğu 11'dir. Halkın % 43'ü şehirlerde, kalanı köylerde yaşar. En büyük nüfus merkezleri başşehir Lusaka ile Kitwe ve Ndola'dır.
Zambialıların çoğu Bantu kabilelerine mensuptur. Bantular M.S. 1200 yıllarında Kongo havzasından göç etmiş ve Zambia'daki bir kısım Pigmeleri (Cüce Orta Afrika Zencileri) sürmüşlerdir. Bugün Zambia'da 8 büyük etnik gruba ayrılmış 73 kabile vardır. Güneybatıda Barotseler, kuzeyde Bembalar ve doğuda Çeva önemli etnik gruplardır. Zambia'da % 1,5 civârındaki Avrupalıların çoğu şehirlerde ikâmet eder.
Zambialılar 30'a yakın lehçe kullanır. En çok konuşulan diller arasında Bemba, Lozi, Nyanja, Tonga, Luvale ve Lunda sayılabilir.


Halkın büyük çoğunluğu putperest, % 21'i Protestan ve Müslümandır.
Zambia bağımsızlığını kazanmadan önce ilkokul paralı ve yıllığı 30 dolardı. Ortaokul ise 50 dolardı. Çok kimse bu yüzden çocuklarını okula gönderemiyordu. Bağımsızlığını kazandıktan sonra okul parasız oldu. Okuma-yazma oranı % 54'tür. Lusaka'da modern bir üniversite mevcuttur.


Siyâsî Hayat


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1258031085



Zambia Cumhûriyeti 136 üyeli bir parlamentoya sâhiptir. 11 üyesi devlet başkanı tarafından atanır. Parlamento üyeleri beş yılda bir seçilir. Devlet başkanı anayasaya göre 5 yılda bir doğrudan halk tarafından seçilir. Ülke 9 eyâlete ayrılmıştır. Üye olduğu milletlerarası kuruluşlar: Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği Teşkilâtı ve İngiliz Milletler Topluluğudur.


Ekonomi


Zambia'da çalışan nüfûsun % 65'i tarımla, % 35'i sanâyi ve ticâretle uğraşır. Ülkenin belli başlı tarım ürünleri mısır, tütün, yerfıstığı, pamuk ve şekerdir. Tekstil, lastik, boru, patlayıcı madde ve tütün sanâyileri gelişmiş durumdadır. Önceleri yabancı sermâyenin elinde olan mâden işletmesi, 1969'dan îtibâren yavaş yavaş devletleştirilmiştir. Kauçuk ve fildişi ülkenin önemli zenginlik kaynaklarındandır.


Zambia'nın belli başlı ihraç malları bakır, kurşun, çinko ve tütündür. Ülke en çok mâmul maddeler ve makinalar ithal eder. Bakır ana ihraç malı olup, dünyâ piyasasında bakır fiyatlarının düşmesi Zambia'ya büyük ölçüde tesir etmektedir. Meselâ 1980 başlarında bakır fiyatlarındaki düşüş, ekonomik sıkıntıya sebep olmuştur. İthal mallarının çoğu Suudi Arabistan, Almanya ve ABD'den gelir. İhraç mallarının çoğu Japonya, Fransa, İngiltere ve ABD'ye gider.


Ulaşım: Denize kendi topraklarından çıkış yolu olmaması, Zambia için mesele teşkil etmektedir. Hâlihazırdaki demiryolu Zimbabwe'ye irtibatlıdır. Dares Salam'a giden bir petrol boru hattı döşenmiş ve Tanzanya'nın Dar es Salaam'a bağlanan demiryoluna irtibat için demiryolu yapılmıştır. Denize doğru geniş bir karayoluna ihtiyaç duyulmaktadır. Zaire'den denize çıkış sağlayan mevcut karayolunun kullanılması güç ve pahalıdır.

Zambia-Tarihi-Ekonomisi
 

Zambia-Tarihi-Ekonomisi


Orta Afrika'da, İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi bağımsız bir cumhuriyettir. Dört yanı karayla çevrili olan Zambia tropik iklim kuşağında yer alır. Zambia'nın büyük bir bölümünün deniz düzeyinden yüksekliği 900 metreyi geçer. Ülkenin en yüksek yerleri Malavi sınırındaki yüksek yaylalar ile ülkenin kuzeydoğusundaki Muşinga Dağlan'dır. Ülkenin batı kesiminden geçen Zambezi Irmağı güneyde Zimbab-ve ile sınır oluşturur. Kafue ve Luangua ırmakları da Zambezi'ye katılır. Ülkenin kuzeyinde bulunan, geniş bataklıklarla çevrili büyük Bangvveulu ("büyük su") Gölü Zambia'nın çarpıcı özelliklerindendir. Zambia-Tanzanya sınırındaki Kalambo ile Zambia-Zimbabve sınırındaki Victoria çağlayanları da ülkenin görülmeye değer yerlerindendir.

Mayıstan temmuza kadar süren serin ve kuru Zambia kışını, ağustos-ekim arasında sıcak ve kuru bir mevsim izler. Kasım ve nisan arasındaki yaz ayları sıcaktır, hava sıcaklığı 37°C'ye yükselir. Yağışların büyük bölümü yazın görülür.
Zambia'da aslan, pars, fil, suaygırı ve Çeşitli antilop türlerini içeren zengin bir yabanıl yaşam vardır. Yabanıl hayvanların çoğu, ülkenin ortabatı kesiminde yer alan Kafue Ulusal Parkı'nda görülebilir.

Halkın büyük bölümü Bantu kökenlidir. Köylerde yaşayanlar mısır ve darı gibi ürünlerin tarımını yapar, ayrıca sığır ve kümes hayvanları yetiştirir. Pek çok insan kentlerde yaşamaktadır. Bütün azgelişmiş ülkelerde olduğu gibi insanların çoğu yoksuldur. Enflasyon ve besin yetersizliği sürekli bir sorun oluşturmaktadır.
Ülkede en çok çiftçilik ve madencilikle uğraşılır. Başlıca tarım ürünleri mısır ve güneydoğudaki, Chipata (eski adı Fort Jameson) dolaylarında yetiştirilen tütündür. Öteki önemli tarım ürünleri yerfıstığı ve pamuktur.

ZAMBİA'YA İLİŞKİN BİLGİLER

RESMİ ADI: Zambia Cumhuriyeti.

YÖNETİM BİÇİMİ: Tek meclisli, çok partili cumhuriyet.

YÜZÖLÇÜMÜ: 752.614 km2.

NÜFUS (1992): 8.303.000.

BAŞKENT: Lusaka.

BAŞLICA KENTLER (1990): Lusaka (982.362), Ndola (376.311), Kitvve (338.207), Mufulira (152.944).

DOĞAL YAPI: Zambia'nın büyük bölümü Zambezi Irmağı'yla Zimbabve'den ayrılan yüksek bir yayladır.

BAŞLICA ÜRÜNLER: Bakır, mısır, darı, tütün, yerfıstığı,sığır.

EĞİTİM: Yedi yıllık ilkokullara ülkedeki çocukların neredeyse hepsi devam etmektedir.

Irmaklarda, ayrıca Tanganika, Kariba ve Bangweulu göllerinde bol miktarda balık avlanır.
Zaire'nin güneyinde yer alan ve Copperbelt (bakır kuşağı) adı verilen bölge dünyanın en zengin bakır kaynaklarından biridir. 1920'lerde gelişmeye başlayan bu bölgedeki en eski madencilik kenti 1904'te kurşun ve çinko çıkarmak için kurulan Kabwe'dir (eski adı Broken Hill).

Zambia demiryoluyla Zimbabve ve Zaire' ye bağlanır. Tanzanya ile birlikte ve Çin'in yardımıyla, Copperbelt'ten Tanzanya'nın doğu kıyısındaki Dar es-Selam limanına uzanan Tan-Zam (Tanzanya-Zambia) Demiryolu yapılmıştır. Zimbabve sınırı üzerinde bulunan Livingstone (eskiden Maramba), Copperbelt'teki Ndola ve başkent Lusaka'da uluslararası havalimanları bulunur. Dar' es-Selam'la Ndola arasına bir petrol boruhattı döşenmiştir. Zambia'nın elektrik enerjisi, Zambezi Irmağı üzerindeki Victoria Çağlayanı ile Kariba Gölü'ndeki hidroelektrik santralda üretilir.

Ülkenin başlıca kentleri Lusaka, Kabvve, Livingstone ile Copperbelt'te yer alan Kitwe, Ndola, Chingola ve Luanshya'dır. Eğitimi yaygınlaştırma çabalan sonucu Zambia Afrika'da okullaşma oranı en yüksek ülke olmuştur. Ülkede çok sayıda ilk ve ortaokul bulunur. Lusaka'daki Zambia Üniversitesi ülkenin başlıca yükseköğretim kurumudur. Zam-bia'yı bir başkan ve üyelerinin 125'i seçimle, 11'i de başkan tarafından atanarak işbaşına gelen Ulusal Meclis yönetir. Zambia'nın ilk başkanı Kenneth Kaunda'dır {bak. Kaunda, Kenneth).

Tarih

Zambezi vadisine İS 11. yüzyılda Tongalar'ın yerleştiği sanılmaktadır. Onların ardından Bantu kökenli insanlar kuzeybatıdan gelip vadide yerleştiler. Ülkeye ilk giren Avrupalıların 1798'de bugünkü Zambia'nın kuzeybatı köşesine ulaşan Portekizli tüccarlar olduğu sanılmaktadır.
1830'larda daha güneyden gelen ve Bantu dili konuşan gruplar ülkeye yerleşti. Aynı dönemlerde, kuzeydoğudan Arap, Angola' dan da Portekizli köle tüccarlar, ülkeye girdiler ve yıllarca köle ticareti yaptılar.

1890'larda Cecil Rhodes'un temsilcileri kabile reislerinin büyük bir bölümüyle antlaşmalar yaptı. Bu, Rhodes'un 1889'da çok büyük bir ayrıcalık kazanan İngiliz Güney Afrika Kumpanyası aracılığıyla Orta Afrika' nın denetimini ele geçirme planının bir parçasıydı (bak. Rhodes, Cecil). Bölge 1911'de Kuzey Rodezya adını aldı. O dönemde burada yaklaşık 1.500 Avrupalı yaşıyordu. Demiryolu ağının Livingstone-Ndola arasındaki bölümü de tamamlanmış durumdaydı.
Copperbelt'in gelişmesiyle birlikte Avrupalı göçmenler hızla çoğaldılar ve bu yöre 1924'te İngiltere'nin koruması altına girdi.

Kuzey Rodezya 1953'te Nyasaland'a (bugün Malavi) ve Güney Rodezya'ya (bugün Zimbabve) katılarak, Rodezya ve Nyasaland Federasyonu'nu oluşturdu. Ülkedeki Siyah Afrikalılar ise federasyonun Avrupalılar'a çok fazla ayrıcalık kazandırdığını düşünüyorlardı. 1962'de Siyah Afrikalılar Kuzey Rodezya Yasama Meclisi'nde çoğunluğu kazandılar. 1963'te federasyon dağıldı. Ertesi yıl Zambia bağımsızlığını kazandı ve İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi bir cumhuriyet oldu.

1965'te Güney Rodezya İngiltere'nin isteklerine ters düşerek bağımsızlık ilan edince, kömür ve hazır eşya bakımından Rodezya'ya bağımlı olan Zambia sıkıntıya düştü. Ayrıca ekonomik açıdan çok önemli olan deniz ve demiryolu bağlantısını da kaybetti. Tanzanya ve Zambia, Zimbabve'nin bağımsızlık kazanmasıyla sonuçlanan savaşta milliyetçileri destekleyen "ateş hattı" ülkeleri arasında yer aldılar.

Zambia'da 1970'lerin ortalarında başlamış olan ekonomik bunalım 1980'lerde daha da derinleşti. Bağımsızlık sonrasında kesintisiz olarak devlet başkanlığını elinde tutan Kenneth Kaunda 1989'da olumsuz gidişi durdurmak ve Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) desteğini sağlamak amacıyla beş yıllık bir plan açıkladı. Plana işlerlik kazandırmak için bazı sert önlemler aldı. Bunların sonucunda dış yardım kapısı açılırken, işsizlik ve enflasyon çok ciddi boyutlara ulaştı. 1990'da yaygınlaşan kitle gösterileri Kaunda'yı çok partili sisteme geçiş kararını almak zorunda bıraktı. Sendikalara dayanan Çok Partili Demokrasi Hareketi (MMD) muhalefetin başına geçti.

Ekim 1991'de birlikte yapılan devlet başkanlığı ve parlamento seçimleri Kaunda'nın ve önderi olduğu Birleşik Ulusal Bağımsızlık Partisi'nin ağır yenilgisiyle sonuçlandı. Muhalefetin adayı MMD önderi Frederick Chiluba yeni devlet başkanı oldu.
Katında Ocak 1992'de parti önderliğinden ayrılacağını, ama siyasetten çekilmeyeceğini açıkladı. Demokrasiye geçişten sonra kıtlık tehlikesi, grevler, ekonomik ve toplumsal sorunlar sürdü. Ama Zambia yeni yönetim altında dış yardımlar açısından konumunu sağlamlaştırmayı başardı.