Ekvatorun Ozellikleri Ve Enlemin Etkileri

Ekvatorun Ozellikleri ve Enlemin Etkileri

Coğrafi Koordinatlar

Paraleller: Ekvator'a paralel olarak 1° aralıklarla geçtiği varsayılan dairelerdir

Ekvator Nedir: Kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan ve Dünya'nın en şişkin yerinden geçtiği kabul edilen çiz-gidir Ekvator Dünya'yı iki eşit yarımküreye ayırır

Paralellerin Özellikleri:

En büyük paralel Ekvator'dur

Paralel dairelerinin boyları, Dünya'nın şekli nedeniy-le Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe kısalır ve kutup noktalarında uzunluk sıfır olur Yani nokta ha-lini alırlar

Aralarındaki uzaklık birbirine eşit ve 111 km dir

90 tanesi Kuzey, 90 tanesi Güney Yanmküre'de olmak üzere toplam 180 paralel vardır

Enlem Nedir: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekva-tor'a olan uzaklığının açı cinsinden değerine enlem denir

Örneğin; istanbul 41° 00' 16" Kuzey enlemindedir denildiği zaman, istanbul'un Ekvator'a olan uzaklığı açı cinsinden ifade edilmiş olur

Enlemler Dünya'nın şekline bağlı olarak Alçak, Orta ve Yüksek enlemler diye üçe ayrılır

Özel Enlemler

Enlem ve Özel İsmi

0° Paraleli - Ekvator

23° 27' Kuzey Enlemi - Yengeç Dönencesi

23" 27' Güney Enlemi - Oğlak Dönencesi

66°33' Kuzey Enlemi - Kuzey Kutup Dairesi

66° 33' Güney Enlemi - Güney Kutup Dairesi

90° Kuzey Paraleli - Kuzey Kutup Noktası

90° Güney Paraleli - Güney Kutup Noktası

Dönenceler ve kutup dairelerini belirleyen temel etmen Dünya'nın eksen eğikliğinin derecesidir Eksen eğikliği değişirse dönence ve kutup dairelerinin yerle-rinde de değişme olur

Eksen eğikliği 23° 27' dır ve bu açı yılın hiçbir gü-nünde değişmez

Ekvator'un Özellikleri:

Kutuplara eşit uzaklıktadır Dünya'yı Kuzey ve Güney Yarımküre olarak iki eşit parçaya ayırır

Paralellerin en uzunu ve başlangıcıdır 0° ile ifade edilir

Güneş ışınlarını yılda iki kez (21 Mart-23 Eylül) dik açıyla alır

Çizgisel hızın en fazla olduğu paraleldir

Yıl boyunca gece - gündüz süresi hiç değişmez (12 saat gece - 12 saat gündüz)

Dönencelerin Özellikleri:

Dönencelerin yerlerini eksen eğikliği belirler

Güneş ışınlarının en son dik düştüğü yerlerdir

Dönenceler üzerindeki her nokta güneş ışınlarını yılda bir kez dik alır

Ekvator'a 23° 27, kutuplara 66" 33' uzaklıkta bu-lunurlar

Kutup Dairelerinin Özellikleri:

Kutup dairelerinin yerini eksen eğikliği belirler

Ekvator'a 66° 33', kutuplara 23° 27' uzaklıkta bulu-nurlar

Kutup dairelerinden sonra sürekli gündüz ve geceler başlar

Kutup Noktalarının Özellikleri:

Yerlerini Dünya'nın şekli belirler

Çizgisel hız sıfırdır

Ekvator'a 90° uzaklıkta bulunurlar

Meridyenlerin birleştiği yerdir

Altı ay gece, altı ay gündüz yaşanır

Meridyenler: Bir kutuptan diğerine uzanan, Ekvator'u birer derece aralıklarla dik kesen çizgilerdir

Meridyenlerin Özellikleri:

Başlangıç Meridyeni İngiltere'nin Greenvvich Gözlemevi'nden geçer

180 tane doğuda, 180 tane batıda olmak üzere 360 tanedir

Tüm meridyenlerin uzunlukları birbirine eşittir

Bir meridyeni tamamlayan diğer meridyene anti-meridyen denir Başlangıç Meridyeni'nin antimerid-yeni 180° meridyenidir

İki meridyen arasındaki uzaklık Ekvator'dan kutup-lara doğru giderek azalır ve kutup noktalarında bir-leşir

Ardışık meridyenler ara-sındaki kuşuçuşu uzun-luk Ekvator'da 111 km dir

Boylam: Dünya üzerinde herhangi bir noktanın Başlangıç Meridyeni'ne (Greenvvich) olan uzaklığının derece, dakika, saniye cinsinden (açı) değerine boylam denir

Örneğin; İstanbul'un Başlangıç Meridyeni'ne uzaklığı 28° 58' 59" dir

Enlemin Etkileri

Güneş ışınlarının düşme açısı Ekvator'dan ku-tuplara gidildikçe daralır Buna bağlı olarak ku-tuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri azalır, gölge boyları uzar

Güneş ışınlarının düşme açısına bağlı olarak farklı iklim kuşaklarının oluşmasını sağlar Enlem en çok sıcaklık, dolayısıyla da iklim üzerinde belirleyicidir İklim de aşağıdakiler üzerinde belirleyici rol oynar (Özel konum koşullarının da etkisiyle):

Ortalama sıcaklık değerleri

Yağış miktarı ve şekli

Basınç ve rüzgâr koşulları

Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluğu

Kalıcı kar ve buzulların yükselti sınırı

Tarımın ve ormanın yükselti sınırı

Akarsu rejimleri

Doğal bitki örtüsü

Görülen toprak tipleri

Yetiştirilen tarım ürünlerinin çeşidi

Hayvan türleri

Nüfus dağılışı

Yerleşme tarzı ve mesken tipleri

Yürütülen ekonomik etkinlik türü

Sosyal yaşantı (giyim - kuşam şekli)

Aydınlanma alanı kutuplara doğru gidildikçe ge-nişler

Güneş'in öğle vakti ulaştığı yükseklik ve güneş-lenme süresi enleme göre değişir

Dünya'nın ekseni çevresindeki çizgisel dönüş hızı enleme göre değişir

Gece ile gündüz süreleri arasındaki fark, Ekva-tor'dan uzaklaştıkça artar

Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe; Azalanlar:

Güneş ışınlarının düşme açısı

Güneş'in ufuk düzlemi üzerindeki yükseltisi

Ortalama sıcaklık değerleri

Kalıcı kar ve buzulların yükselti sınırı

Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluk oranı

Dünya'nın ekseni çevresindeki çizgisel dönüş hızı

Atmosferin kalınlığı

Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe Artanlar:

Gece - gündüz süreleri arasındaki fark

Güneş'in doğuş ve batış süresinin uzunluğu

Kar yağışlarının miktarı

Cisimlerin gölge boyu uzunlukları

Yerçekimi kuvveti

Güneş ışınlarının atmosferde tutulma oranı

Bir yerin yerel saatini belirler

Bir yerin bulunduğu saat dilimini belirler

Yerel Saat nedir: Bir yerin Güneş'e göre konumuyla be-lirlenen saatidir

Dünya ekseni çevresinde dönerken bütün me-ridyenler teker teker Güneş'in karşısından geçer

Bir noktanın üzerinde bulunduğu meridyen tam Güneş'in karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 1200 dir, öğle vaktidir, güneş ışınları en büyük açıyla düşer ve gölge boyu en kısadır

Ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 daki-kadır (Nedeni: Dünya'nın dönüş hızı)

Bu nedenle, her meridyenin yerel saati farklıdır

Meridyenler arasındaki uzaklık kutuplara gidildikçe azalmasına rağmen, ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır ve değişmez (Nedeni: çizgisel hızın kutuplara doğru azalması)

Dünya'nın dönüş yönü batıdan doğuya doğru ol-duğu için, doğudaki bir nokta Güneş'i daha önce görür Bu nedenle doğudaki bir merkezin yerel saati daha ileridir

Saat Dilimleri: Yerküre ekseni çevresindeki hareketini 24 saatte tamamlar Bu sürede 360 meridyen sırayla Güneş'in karşısından geçer Buna göre Dünya, 360 : 24 = 15° lik 24 saat dilimine ayrılmıştır

Başlangıç Meridyeni'nin 7° 30' doğusu ile 7° 30' batısı arasında kalan dilim başlangıç saat dilimidir Saat dilimleri Başlangıç Meridyeni'nden doğuya doğru numaralanmıştır Her saat diliminin ortasından geçen meridyenin yerel saati, o saat diliminin ortak saati olarak kabul edilir

Ulusal Saat

Ülkenin sınırları içinde, farklı bölgelerdeki zaman birliğini sağlamak üzere bir yerin yerel saati o ülkeninin ortak saat ayarı olarak kullanılır Buna ulusal saat denir

Bir ülkede ulusal saat uygulamasına gidildiğinde ülke sınırları içerisinde yerel saat farkları dikkate alınmaz

Türkiye 26° - 45° Doğu meridyenleri arasında bu-lunduğu için; doğu ucu ile batı ucu arasında 76 da-kikalık zaman farkı vardır ve 2 saat dilimi ile 3 sa-at dilimi içerisinde yer alır

Ülkemizde gün ışığından daha çok yararlanmak (enerji tasarrufu yapmak) üzere yaz ve kış saati uygulamasına geçilir Kış saati uygulamasında 30° Doğu Meridyeni'nin geçtiği İzmit'in yerel saati ortak saat olarak kullanılır

Yaz mevsiminde ileri saat uygulamasına geçilir Bu dönemde 45° Doğu Meridyeni'nin yerel saati ulusal saat olarak uygulanır İleri saat uygulamasın-da saatler 1 saat ileriye alınır

Yaz saati uygulaması 21 Mart - 23 Eylül, kış saati uygulaması ise 23 Eylül-21 Mart tarihleri arasında yapılır

Tarih Değiştirme Çizgisi

180° Meridyeni, Tarih Değiştirme Çizgisi olarak kabul edilmiştir Bu çizginin doğusu ile batısı arasında 1 günlük fark vardır (24 saat