Ekonomi - Din

Ekonomi - Din

Toplumsal Kurumlar

Ekonomi

Ekonominin Tanımı : Sınırsız insan ihtiyaçları ile kıt doğal kaynaklar arasında denge sağlamak, var olan kaynakları akılcı biçimde kullanmak üzere yapılan üretim, bölüşüm, değişim ve tüketim uğraşlarına ekonomik faaliyet denir

Ekonomi, tarih boyunca insanlığın üretim araçları ile üretici güçler arasındaki ilişkilerini inceleyen bir bilim olarak karşımıza çıkıyor Ekonomik faaliyetler toplumların yaşam biçimlerini norm ve değerlerini derinden etkilediği için, sosyoloji ekonomi biliminin verilerini dikkate alır, ondan yararlanır



İhtiyaçlar : Ekonomik faaliyetlerin temelinde ihtiyaç yatar İnsanların maddi ve manevi varlıklarını sürdürmek için duydukları yokluk ve eksikliklere ihtiyaç (gereksinim) denir

İhtiyaçlar önceliklerine göre ikiye ayrılırlar :

ü Birincil (Biyolojik) İhtiyaçlar : Organizmanın varlığını sürdürmek için gerekli olan beslenme, barınma gibi ihtiyaçlar
ü İkincil (Sosyal ve Kültürel) İhtiyaçlar : Beğenilme, ait olma, kendini geliştirme gibi insanın sosyal ve kültürel bir varlık olarak duyduğu ihtiyaçlar

UYARI : Burada, psikolojinin konuları ile bir bağlantı kurmak gerekirse birincil ihtiyaçlar fizyolojik güdüleri, ikincil ihtiyaçlar toplumsal güdüleri karşılar Yine psikolojideki güdülenme konusu göz önüne alınırsa birincil ihtiyaçlar evrenseldir, yani tüm insanlar için aynı biçimde zorunludur İkincil ihtiyaçlar görelidir, yani insanlara ve toplumlara göre değişir
İhtiyaçların Özellikleri
ü İhtiyaçlar sınırsızdır
ü İhtiyaçların şiddeti birbirinden farklıdır
ü İhtiyaçların şiddeti kişilere göre değişir (Relativdir)
ü İhtiyaçlar doyuruldukça şiddeti azalır
ü Benzer ihtiyaçlar birbirinin yerine geçebilir
Mallar ve Hizmetler : İhtiyaçlar mal ve hizmetlerin tüketilmesi ile karşılanır
ü Mallar : İhtiyaçları karşılayan nesnelere mal denir



MAL ÇEŞİTLERİ
Serbest Mal
Ekonomik Mal
Tüketim Malı
Üretim Malı
Ara Mal
Dayanıksız Tüketim Malı
Dayanıksız Üretim malı (Hammaddeler)
Dayanıklı Tüketim Malı
Dayanıklı Üretim Malı (Üretim Araçları)
UYARI : Serbest mallar ekonomi biliminin konusuna girmez Bir başka deyişle ekonomi serbest malları mal olarak görmez



UYARI : Bir mal kullanılış biçimine göre hem serbest mal, hem ekonomik mal, hem üretim malı, hem tüketim malı olabilir Örneğin, su, çeşmeden içilip karşılığında para verilmemişse serbest mal; bakkaldan şişe suyu olarak satın alınmışsa ekonomik mal; içilerek kullanılmışsa tüketim malı; tarlada ürünleri sulamada kullanılmışsa üretim malıdır



Tüketim malı : İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak üzere doğrudan kullandıkları mallardır Kısa sürede kullanıp yok ettiğimiz mallar dayanıksız tüketim malı, uzun süreli kullanıp eskittiğimiz mallar dayanıklı tüketim malıdır



Üretim malı : Doğrudan tüketilmeyip bir başka tüketim malının elde edilmesine yarayan mallardır Başka malları elde ederken kullanılan araç ve gereçler yani üretim araçları dayanıklı üretim malları, başka malları elde ederken kullanılan ham maddeler dayanıksız üretim mallarıdır



Ara mal : Üretim mallarının tüketim malı haline dönüştürülürken aldığı yeni biçim ara maldır Örneğin, un, buğdaydan ekmek elde etme sürecinde ara maldır Ara mallar da üretim malı sayılır
ü Hizmet : İnsanların sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayan işlere hizmet denir Hizmetler ikincil ihtiyaçların karşılanmasına yöneliktir Hizmet, turizm, adalet, ulaşım, eğitim, sağlık, sanat, spor gibi alanlarda insanların ihtiyaçlarını karşılar



Değer : İnsanların bir mala ya da hizmete yükledikleri öneme değer denir Mal ve hizmetlerin değeri iki biçimde ortaya çıkar
ü Kullanım değeri : Mal ve hizmetlerin ihtiyacı giderme özelliğine fayda denir Eğer mal ve hizmetlerin değeri, kullanana sağladığı faydanın derecesine göre belirleniyorsa bu kullanım değeridir



ü Değişim değeri : Bir malın değerinin alış-veriş sırasında başka mallarla karşılaştırıldığında ortaya çıkan değeridir
UYARI : Bugün ekonomide değerden kastedilen değişim değeridir Kullanım değeri daha çok ilkel toplumlara özgüdür Örneğin, ilkel bir toplumda insanların soğuktan korunmak için üzerlerine giydikleri bir kürkü, bir külçe altın vererek almak isterseniz alamazsınız Günümüz toplumlarında ise kürkün karşılığında bir külçe altın alamazsınız
Mal ve hizmetlerin duruma göre kullanım değeri çok, değişim değeri az olabilir ya da değişim değeri çok kullanım değeri az olabilir Örneğin, havanın, suyun, ekmeğin kullanım değeri çok değişim değeri azdır Oysa, altının, elmasın, sanat eserlerinin değişim değeri çok kullanım değeri azdır

Değeri Belirleyen Etmenler

Emek : Bir mal ya da hizmetin üretiminde verilen emek değerin belirlenmesinde etkili olur Örneğin el dokuması halı çok emek verilerek üretildiği için fabrikasyon halıdan daha değerlidir
Azlık : Mal ya da hizmetin ihtiyaca göre doğada az bulunması ya da az üretilmesi değeri yükseltir Örneğin, altın, elmas, uranyum az bulunduğu için değerlidir



Toplumsal değer yargıları : Toplumun düşünce ve inanışları mal ve hizmetlerin değerlerinin belirlenmesinde etkili olur Örneğin; Domuz etinin Müslüman toplumlarda ekonomik değeri yoktur
Fayda : Mal ve hizmetin değerini kullanana sağladığı fayda belirleyebilir Örneğin, araba, ev insanların yaşamlarını kolaylaştırdığı için değerlidir



Fiyat (Eder) : Mal ve hizmetlerin birim para insinden değerine fiyat denir Mal ve hizmetlerin değeri fiyata göre belirlenir Mal ve hizmetlerin fiyatları piyasalarda oluşur Piyasalar alıcı ve satıcıların karşı karşıya geldiği yerlerdir



Fiyatı Belirleyen Etmenler :

Arz (Sunu) : Piyasaya sunulan mal miktarıdır
Talep (İstem) : Alıcıların bir malı isteme derecesidir
Kalite : Bir malın ihtiyacı gideren mallara göre daha kullanışlı olmasıdır
Rekabet (Yarışma) : Piyasaya aynı malı süren firmaların mücadelesidir Bir mal ya da hizmetin arzı çok, talebi azsa fiyatı düşer, arzı az talebi çoksa fiyatı yükselir Arzın da talebin de çok olması durumunda kaliteli malın fiyatı daha çok olur Piyasaya aynı malı süren firmaların sayısının az ya da çok olması ve malı piyasaya sürüş biçimleri de fiyatı etkileyen bir faktördür



Para : Mal ve hizmetlerin fiyatını belirleyen değişim aracı ve değer ölçüsü olarak kullanılan kıymetli kağıt ya da madenlere para denir
UYARI : Para, günlük dilde kullanıldığı gibi yalnızca devletlerin bastığı banknot (kağıt para) ya da madeni paraları anlatmaz Alışverişe konu olan her türlü kıymetli kağıt ve maden paradır Yeni çek, senet, hisse senedi, yerine göre altın, gümüş para kavramının kapsamına girer
Paranın İşlevleri



ü Para, değişim aracıdır Mal ve hizmetleri, mal ve hizmetlerle değiştirmek yerine aracı olarak para kullanılır Örneğin, bir öğretmen sınıfta anlattığı ders ya da okulda yaptığı çalışmalarla hizmet üretir Bu üretimi karşılığında hizmet verdiği kesimlerden doğrudan gereksinimlerini karşılayan mal ve hizmet almak yerine maaş olarak para alır ve aldığı para ile başkalarından diğer mal ve hizmetleri satın alır



ü Para, değer ölçüsüdür Mal ve hizmetlerin değeri para ile ölçülür Tüm mal ve hizmetlerin parasal karşılığı vardır İhtiyaçlarımızı karşılayan her mal ve hizmet için belirlenmiş miktarlarda para ödememiz gerekir



ü Para, tasarruf aracıdır İnsanlar gelirlerinden tüketemedikleri kısmı mal ve hizmet olarak saklamak yerine para olarak saklamayı tercih ederler Örneğin, 500000000 TL geliri olan bir insan, bunun 300000000 TL’sini tasarruf yapmışsa bunu yerine göre ulusal para, yabancı para, hisse senedi, altın, elmas gibi para olarak değerlendirir
ü Para, değer taşıyıcısıdır Mal ve hizmetlerin değeri paraya taşınır Örneğin, bir mal ya da hizmetten yararlanmak isteyen bir insan, bunu alacak gücü yoksa para ile borçlanarak onu alır Böylece mal ve hizmetin değeri paraya taşınır

Para ile İlgili Kavramlar

ü Enflasyon : Mal ve hizmetlerin fiyatlarının yükselmesi sonucu paranın satın alma gücünün düşmesidir Enflasyonun nedeni, dış satımın (ihracatın) az, dış alımın (ithalatın) çok, üretimin az, tüketimin çok olması yani bütçe açığıdır Bir devlet ürettiğinden çok tüketiyorsa, sattığından çok alıyorsa enflasyon yaşar Enflasyon iki biçimde ortaya çıkar :



- Talep Enflasyonu : Bir mal ya da hizmetin arzı az, talebi çoksa malın fiyatı yükselir
- Maliyet Enflasyonu : Bir malın üretimi sırasındaki girdilerin fiyatların yükselmesi malın fiyatını yükseltir Örneğin, üretim sırasında, hammadde girdilerinin, işçilik masraflarının artması satış fiyatının artmasına yol açar Enflasyon yaşayan ülkelerde maliyet enflasyonunu ithal enflasyon da etkiler Ulusal paranın değerinin düşmesi sonucu dışardan alınan malların fiyatlarının yükselmesi, bunun sonucu maliyet fiyatının yükselmesi ithal enflasyondur

Enflasyonun Sonuçları

- Halkta ulusal paradan kaçış, mala ve yabancı paralara doğru yönelme artar
- Yatırımcılar, yeni iş alanlarına yatırım yapıp üretimi artırmak yerine para ile para kazanacakları ölü alanlara yönelirler
- Dar ve sabit gelirliler daha çok yoksullaşır
- Enflasyondan zarar gören geniş halk kitlelerinin rahatsızlığı yönetenleri zor durumda bırakır, siyasal istikrarsızlık doğar
- Devletin dışarıya olan borçları nedeni ile IMF, Dünya Bankası ve alacaklı devletlerin zorlaması ile ulusal paranın değeri yabancı paralar karşısında düşer (Devalüasyon)

Enflasyonun Önlenmesi

- Enflasyonu önlemek için üretimin ve dış satımın artırılması, tüketimin ve dış alımın azaltılması gerekir Böylece bütçe denkleştirilir
Uzun vadede bunlar yapılırken kısa vadede de;
- Vergi düzenlemeleriyle devletin gelirleri artırılır; yeni vergiler konur, vergi kaçakları önlenir, vergilendirilmemiş alanlar vergilendirilir
- Devlet harcamalarında tasarrufa gidilir Devlet giderlerini alt düzeyde tutarak bütçenin denkleşmesi için çaba harcar
- Tasarruf faizleri yükseltilerek mala ve yabancı paralara olan talep azaltılır Faizlerin yükselmesi ile toplanan paralar yatırımcılara kredi olarak verilir Böylece uzun vadede enflasyonu önleyerek üretken işletmelerin açılması teşvik edilir
- Tüketici kredileri ve taksitli satışlar sınırlandırılarak mala karşı talep azaltılır
- Gerekirse ulusal paranın değeri dış yabancı paralar karşısında makul oranlarda düşürülür İhracat ve ithalat yolları açılır
ü Devalüasyon : Bir devletin ulusal parasının yabancı paralar ve altın karşısında değerinin düşürülmesidir Yüksek enflasyon yaşayan devletlerin dış borçlarının artması sonucu, ulusal paranın değeri resmi olarak düşürülür Bu değer düşürme işleminde IMF, Dünya Bankası gibi uluslar arası finans kuruluşlarının zorlamasının etkisi büyüktür
ü Deflasyon : Ulusal paranın değerinin yükselmesi sonucu mal ve hizmetlerin fiyatlarının düşmesidir Deflasyon üretimin tüketimden, dış satımın dış alımdan çok olması durumunda görülür



UYARI : Gerek enflasyon önlenirken, gerekse deflasyon yaşanırken ekonomi, talep yetersizliği nedeni ile yatırımların ve üretimin durması, işsizliğin artması gibi stagfasyona (ekonomide durgunluk)da girebilir Enflasyon önlenirken tasarruf faizlerinin yükselmesi, taksitli satışların ve tüketici kredilerinin sınırlandırılması sonucu talebin en alt düzeye inmesine yol açabilir Bu durumda var olan işletmeler ürettikleri malı satamaz duruma gelir, bunun sonucu yatırımlar durur, stoklar çoğalır, işletmeler kapanır, işçiler çıkartılır Aynı durum deflasyon sonucu da yaşanabilir Deflasyon yaşayan ülke iç pazarı doyurduktan sonra ürettiği malları satacak dış pazar bulamazsa gene üretim ve yatırım durur, stoklar çoğalır, işsizlik baş gösterir
ü Revalüasyon : Bir devletin ulusal parasının yabancı paralar ve altın karşısında değer kazanmasıdır



Ekonomik Hayatın Ana Unsurları :
EKONOMİK FAALİYETLER
ÜRETİM
BÖLÜŞÜM
DEĞİŞİM
TÜKETİM
Doğal Kaynaklar
Rant
Emek
Ücret
Girişim
Kar
Sermaye
Faiz
Teknoloji

Teknik Bilgi Ücreti (Know-how)

Üretim : Mal ve hizmetlerin fayda sağlamak amacı ile biçiminin, yerinin ve adedinin değiştirilmesine üretim denir Örneğin, fayda sağlamak amacı ile buğday tohumunu ekip büyüterek çok sayıda buğday elde etmek, buğdayın biçimini değiştirip un ve ekmek haline dönüştürmek, ekmeği fırından alıp satmak amacı ile pazara (bakkala, markete) taşımak birer üretim faaliyetidir



Bölüşüm : Üretim sonucu elde edilen gelirin üretime katılan unsurlar arasında paylaşılmasıdır Üretimde : Doğal kaynakların mülkiyetine sahip olduğu için katılan unsur üretim sonucu rant (kira) elde eder, emeğiyle katılan ücret alır, girişim gücüyle katılan kar ya da zarar eder, sermaye ve teknoloji ile katılan unsur ise faiz alır
Değişim : Mal ve hizmetlerin, mal ve hizmetlerle ya da parayla değiştirilmesidir Mal ve hizmetlerin, mal ve hizmetle değiştirilmesine ise trampa (takas) denir



Tüketim : Mal ve hizmetlerin ihtiyaçlarını gidermek amacıyla kullanılmasıdır Tüketim, bireylerin gelir düzeyi ile doğru orantılı fiyatlarla ters orantılıdır Gelir düzeyi arttıkça tüketim artar; fiyatlar arttıkça tüketim azalır Gelirin tüketilmeyen bölümüne ise tasarruf denir



Doğal Kaynaklar : Ova, ırmak, orman, maden rezervleri, denizler olmadan üretim olmaz
Emek : Doğal kaynakları işleyen, biçimini ve yerini değiştiren, adedini çoğaltan kas gücü yani iş gücüdür
Girişim : Üretim faaliyetlerini planlayan, düzenleyen ve örgütleyen beyin gücüdür
Sermaye : Üretimin adedini ve kalitesini artıran üretim araçları ve hammaddelerdir



Teknoloji : Üretim araçlarının gücünü ve etkinliğini artırmak için bilimsel buluşların araç ve gereçlere uygulanmasıdır
İş Bölümü : Farklı işlerin farklı insanlar tarafından ya da aynı işin farklı kısımlarının farklı insanlar tarafından yapılmasına iş bölümü denir Tarihsel gelişim sürecinde toplumlarda ağırlıklı olarak üç temel iş bölümü görülür


- Doğal İş Bölümü : Yaşa ve cinsiyete bağlı olarak görülen iş bölümüdür Kadın ve erkek, çocuk, yetişkin ve genç kendi beden ve güç yapılarına göre farklı işler yaparlar Ağırlıklı olarak ilkel toplumlarda görülür
- Mesleki İş Bölümü : Farklı işlerin farklı insanlar tarafından yapılmasıdır Toplumların toprağa yerleşmesi ile görülür
- Teknik İş Bölümü : Aynı işin farklı kısımlarının farklı kişiler tarafından yapılmasıdır Sanayi devrimi ile önem kazanmıştır



İş bölümünün Yararları

İş Bölümünün Sakıncaları

Yetenek, beceri ve zekasını kullanacağı bir işte sürekli çalışan insan o alanda yenilikler yapar, yaptığı işi geliştirir İşine kendinden bir şeyler katan insan yaratıcılığını geliştirerek mutluluk duyar
Birey, yetenek, zeka ve becerilerini kullanamadığı bir işte sürekli çalışırsa otomatlaşır, işine, kendine ve topluma yabancılaşır, toplumsal ve psikolojik bunalımlar yaşar



Kısa sürede daha çok üretim yapılır
Özellikle teknik iş bölümüne yönelik eğitim uzun zaman alır ve masraflı olur
Üretim kalitesi ve verimi artar
Din
Sosyoloji dinlerin ayin, ibadet ve inanç biçimlerini içeriklerinden çok, onların toplumsal yaşama etkilerini ve tarihsel gelişim sürecinde karşılaşılan farklı dinsel anlayışların biçimlenişini etkileyen faktörleri inceler

Tüm dinler, inanç, ayin ve ibadet kurallarının yanı sıra toplumda düzeni sağlayan kurallar sistemi olarak da işlevlere sahiptirler
Tarihsel gelişim sürecinde görülen başlıca din anlayışları şunlardır :
Totemizm : Kutsal sayılan bitki ve hayvanlara tapılan din anlayışıdır Ağırlıklı olarak ilkel toplumlarda görülür

Manizm : Doğaüstü ve gizli güçlerin bazı insanlarda bulunduğuna inanılan din anlayışıdır
Naturizm : Doğal varlıkların ve olayların kutsallaştığı din anlayışıdır Tarımın insan yaşamında önem kazanması ile tarımsal üretimi yöneten doğal olaylar kutsallaşmıştır

Politeizm (Çok tanrıcılık) : Farklı dinlere inanan grupların bir arada yaşaması sonucu oluşan tüm toplumsal gruplarda site devletlerinde ağırlıklı olarak görülür
Monoteizm (Tek tanrıcılık) : Tek ve soyut bir tanrıya inanılan din anlayışıdır Müslümanlık ve Hıristiyanlık gibi dinler Orta Çağ feodal toplumlarında doğup yaygınlaşmıştır



Din ve Sosyal Düzen

Sosyal gruplar tarafından benimsenen din, diğer sosyal kurumlardan etkilenir ve onları etkiler Örneğin tarımın insan yaşamında önem kazanması ile ekonomi kurumu din anlayışını etkilemiş ve naturist dinlere geçilmiştir Aynı biçimde dinsel kurallar, aile, hukuk, ahlak gibi pek çok kurumu etkilemiş ve biçimlendirmiştir

Din ve Laiklik

Toplumsal kurumların işleyiş ve düzenlemelerinin dinsel kurallara dayanmadan yapılmasına laiklik denir
Ülkemizde laiklik Cumhuriyet’le birlikte uygulamaya konulmuş, hilafet kaldırılmış ve devletin resmi dininin olmaması ilkesi anayasaya girmiştir