Gazla Aydınlatma - İlk Gaz Fenerlerini Kim Bulmuştur? Gömlekler, Ters Gaz Fenerleri

Gazla Aydınlatma - İlk Gaz Fenerlerini Kim Bulmuştur? Gömlekler, Ters Gaz Fenerleri
Gazla Aydınlatma - İlk Gaz Fenerlerini Kim Bulmuştur? Gömlekler, Ters Gaz Fenerleri

Eski Çin'de aydınlanma amacıyla doğal gaz kullanıldığı bilinmektedir: ama Avrupa'da gazla aydınlatma, ancak XVIII yüzyılın sonlarında, modern gaz endüstrisinin gelişmesini sağlayan, kömürden gaz üretimiyle birlikte ortaya çıktı
Jean Pierre Mınckelers ile Philippe Lebon'un Fransa'da yaptıkları çalışmalardan sonra 1792 yılında İskoçyalı William Murdock, evinin arkasında kömür gazı üretme amacıyla bir sistem kurdu Altı yıl sonra da Soho'da (Birmingham) ilk deneysel gaz aygıtını geliştirdi
Kömürden gaz üretme düşüncesinin Murdock'un aklına, evinde kömür ateşini izlerken geldiği söylenir Kömürün üstünde yükselen gaz alevlerini görünce, sıcak bir parça kömür alıp piposuna koyarak üstünü kapatmış ve piponun arkasından çıkan gazın yandığını görmüştür
Kömürden gaz elde etme ve gazla aydınlatma konusunda, Murdock'tan önce de deneyler yapılmıştı Bu alanda ilk akla gelen kişi 1688'de çalışmalarına başlayan İrlandalı Dean Clayton'dur 1765 yılında da Spedding adlı bir kömür madeni işleticisi, bürolarını gazla aydınlatmış, ama gazlı sokak lambaları yapma önerisi kabul edilmemiştir

Fenerler: İlk gaz fenerleri, üstünde delikler bulunan demir borulardı Bunları, çeşitli biçimde ve büyüklükteki fenerler izledi Ne var ki, demir fenerler çok çabuk paslandığından, pirinç olanlar yeğlenmeye baş
landı Bu fenerlere genellikle, alevlerinin biçimine göre «yarasa kanadı Gazla aydınlatma alanında en başarılı tasarımcılardan biri, 1858 yılında aşınmayan steatitten (sabuntaşı: 1 000° C'a kadar ısıtılırsa çok sertleşir) yaptığı daha sıcak ve parlak alevli feneri gelişteren William Sugg'dır Sugg ayrıca, fenerlerde gaz basıncını ayarlayan düzenekleri de geliştirmiş ve gazın yanması için gereken havanın önceden ısıtılmasını sağlayan, kendinden ısıtmalı sistemi bulmuştur
Gaz fenerlerinde, alevin içine başka maddeler katılmasıyla, daha çok ışık elde etme yolu da denenmiştir Bu denemelerden birinde, hafifçe ısıtılan kâfurdan çıkan gaz, lambaya gelen gazla karışarak, alevin parlak olmasını sağlardı
1825 yılında Drummond, salon ve SAHNE IŞIK-LARI'nda yaygın olarak kullanılan projektörleri yaptı Bu projektörlerde oksijen-hidrojen karışımı içinde yanan kalsiyum oksit parçası, parlak alev verirdi

Gömlekler: Gaz ışığının şiddetini artırmanın en uygun yolu, akkor gömlek kullanmaktır XIX yüzyılda birçok modeli ortaya çıkan gömleklerin ilk elverişli örneğini, 1885 yılında, Robert Bunsen'in öğrencisi olan Baron Cari Auer von Welsbach geliştirdi Wels-bach, on yıl süren çalışmalarından sonra, BUNSEN BEKİ'nin alevinin üstüne geçirildiği zaman akkor hale dönüşen, yani alevin sıcaklığıyla ışıldayan bir gömlek yaptı Bu buluş, o dönemde elektrik lambalarıyla rekabete giren gazla aydınlatma alanında, yeni bir çığır açtı
Gömlek, erimeyen bir halkanın üstüne geçirilmiş ve pamuklu ya da yapay ipek gibi bir iplikten dokunmuş bir torbaya benzer Torba, toryum nitrat ve seryum nitrat karışımına batırıldıktan sonra kurutulur Dokuma yakılır ve geriye % 99 toryum ile % 1 seryumdan oluşan bir iskelet kalır Gömlek, gaz alevinin üstüne yerleştirilir ve ısınınca parlak, yeşilimsi renkte bir ışık verir Gömlekler, üretimden sonra, kullanılıncaya kadar bozulmamalan için kollod-yumla (tetranitroselüloz) işlem görürler İlk yanışta, kollodyum da yanarak ortadan kalkar
Günümüzde de, sıvılaştırılmış bütan ya da propan gazı (LPG) gibi yakıtlar içeren tüplerin aydınlatma amacıyla kullanılmasında, bu tür gömleklerden yararlanılır

Ters gaz fenerleri: Gaz fenerlerinin önemli sakıncalarından biri, ışığın büyük bir bölümünün yukarı yönelerek, çalışma ya da okuma alanını yeterince aydınlatmamasıydı Sorun, fenerin tersine çevrilme-siyle çözülebilirdi; ama o zaman da, etkili bir ışık elde etmek için, yanma ürünlerini, fenere giren havadan ayırmak gerekiyordu 1900'lerde, havayı yanmış gazlardan ayıran seramik yönlendiriciler kullanılarak sorun çözümlendi Ayrıca, bu yöntemle, ısının yönü de değiştirilerek, fenerin kararması önlenmekteydi
Gazlar: Gazla aydınlatma, genellikle kömür gazıyla, doğal gaz bulunan yerlerdeyse, doğal gazla yapılır Gazın boruyla iletilemeyeceği yerlerde (sözgelimi gemiler, trenler ve deniz fenerleri), çeşitli tüplere depolanmış gaz kullanılır Günümüzde bu amaçla bütan ya da propan gazı kullanılmasına karşılık, petrolden türetilen ilk gaz, Almanya'da tren vagonlarının aydınlatılmasında kullanılan ve «tulius Pintsch tarafından elde edilen Pintsch gazıdır Bu gaz XIX yüzyılın sonlarında Avrupa ve Kuzey Amerika'nın her yerinde yaygın olarak kullanılmıştır
Gazla aydınlatmanın yaygın bir türü de, ASETİLEN LAMBASI'dır Bu lambalarda, kalsiyum karbürün suyla etkileşmesi sonucu açığa çıkan asetilen gazı yanar Asetilen ABD'nde kent ışıklandırmasında da çok kullanılmış, elektrik ışığından önce, 300 kadar kent asetilenle aydınlatılmıştır