Anonim Türk Halk Edebiyatı-ANONİM HALK EDEBİYATI

Anonim Türk Halk Edebiyatı


ANONÄ°M HALK EDEBÄ°YATI





Sahibi belli olmayan(anonim) ürünlerden oluÅŸurTürkü ve mani gibi manzum ürünlerin yanında;Halk hikâyeleri,epope tipi destan,efsane,masal atasözü ve bilmece türü düzyazılı ürünler de vardırBunların tamamı kökleri Ä°slamlık Öncesi Dönem’e dayanan,halkın ortak malı olan folklor(halkbilim) ürünleridirÇoÄŸunun okuma yazma bilmediÄŸi halk kitleleri arasında doÄŸmuÅŸ,kullanılmış ve geliÅŸmiÅŸtirSeyirlik halk oyunu örneÄŸi olarak bahsettiÄŸimiz Kara­göz,Ortaoyunu ve Meddah(lık) da,bu edebiyatın önemli eserlerindendir
Bunlar içerisinde Dede Korkut Hikâyeleri’nin özel bir yeri vardırXII,XIII ve XIV yüzyıllarda DoÄŸu Anadolu ve Kafkasya Yöreleri'ndeki OÄŸuz(Türkmen) Boyları arasında oluÅŸan bu anonim hikayeler,XV (veya XVI) yüzyılda bilinmeyen bir sanatçı tarafından yazıya geçirilmiÅŸlerdirKitab-ı Dedem Korkut ala Lisan-ı Taife-i OÄŸuzan(OÄŸuz Boyları'nın Diliyle De­dem Korkut Kitabı) adını taşıyan eserde 12 hikaye yer alırAna tema kahramanlıktırOÄŸuz Boyları'nın düşmanlarıyla, ''bazen'' birbirleriyle, ''bir iki hikayede'' de doÄŸaüstü yaratıklarla yaptıkları mücadeleler anlatılırİçlerinde manzum parçalar da vardırBa­tılı bu özellikten dolayı,bu hikayeler destana yaklaşırTürk Dili,Türk Folkloru,Toplum Yapısı,Töreleri,Ahlak Anlayışı,Ä°nançları açısından çok önemli bir hazine sayılan bu öyküler,Anadolu dışındaki Türk Yurtları'nda da bilinirTürkoloji bilimi açısından dünya çapında üne sahip olan bu hikayelerde Dede Korkut,hikayelerin hepsinde rolü olan bir uludu fakat hikayelerin yazarı kesinlikle ''deÄŸildir!''


Ä°slami Dönem Destanları arasında,Kırgız Türklerine ait Manas Destanı'nın da ayrı bir yeri ve önemi vardırManas Destanı,yeryüzünde halk arasında hala yaÅŸayan en büyük doÄŸal destandırYüz binlerce dizeden oluÅŸmaktadır ve bu destanı derleme çalışma­Iarı ''halen'' sürmektedirDestanda;9 yüzyılda yaÅŸadıgı sanılan Er Manas ‘ın hayatı etrafında,Kırgız Türkleri’nin Tarihi,Mücade­leleri ve Toplumsal Hayatları anlatılmaktadırBu destanı bilim dünyasına tanıtan Çokhan Velihanof,derlenmiÅŸ bölümlerini bir bütün olarak yayımlayan da Alman Türkolog Radloff’tur
Sözlü olarak aktarılan ve söyleyeni belli olmadığı için halkın malı olan edebi ürünler, ''Anonim Halk Edebiyatı'nı'' oluşturular

Manzum Eserler :Anonim Halk Edebiyatı'nın şiir özellikleri taşıyan ürünleridir

Mani:Yapıcısı,adsız halk sanatçıları olan dörtlük biçimindeki şiir türüdürÇoğunlukla 7 heceli ve 4 dizeli tek kıtadan oluşurBirinci,ikinci ve dördüncü dizeler birbiriyle uyaklı;Üçüncü dize bağımsızdırBuna göre uyak düzeni şöyledira a x a)Tek dörtlükten oluşan maniler dışında 5,6,7,8,10, 4 dizeli maniler oldugu gibi,uyak düzeni (a x a x) biçiminde olan maniler de vardir

Türkü:Ezgiyle okunan ve bentlerden oluşan,genellikle yapıcısı belli olmayan bir şiir biçimidirTürkü;Daha çok yedili,sekizli ve onbirli hece kalıplaryla söylenirBentler ve onları izleyen nakaratlar(bunlara bağlam ya da kavuştak da denir) kendi aralarında uyaklıdırNakarat,bazen bentlerle aynı kalıpta bazen farklı kalıplarda olurDörder,üçer,ikişer dizelik bentlerle kurulan türküler de vardırHer bentten sonra yinelenen nakarat;Dört,üç ya da bir dizeli olabilir
Bazı türküler,mani biçiminde dörtlüklerle kurulmuşturBunların bazen yine mani biçiminde nakaratları olurBir türküyü ilk söyleyen halk sanatçısının adı unutulmuşturAncak sahibi bilinen türküler(Karacaoglan Türküleri) de vardır
Bir türkü,zaman boyunca türlü deÄŸiÅŸmeler uÄŸrayarak yaÅŸamasını sürdürürTürküler;DoÄŸayı,aÅŸkı,ayrılÄ±ÄŸÄ ±,ölümü,kahra manlığı ve askerliÄŸi,günlük yaÅŸamın türlü olaylarını konu edinirKına gecesi,düğün,iÅŸ ve oyun konulu türküler de vardır

Ninni:Çocukları uyutmak için söylenen ağır ve tekdüze şarkıdırNinni, ''en sade ifadeyle'' basit sözlü bir türküdürYapıcısı belli olmayan metin yinelenirken bebeğin durumuna ve annenin etkilendiği koşullara göre sözlerinde bazı değişiklikler yapılır
Dizelerin ya da dörtlüklerin sonunda "ninni", "e yavruma e e e", "hu,hu,hoppala" gibi sözler yinelenirZaman zaman "dandini dandini danalı bebek" türünden yansımalı dizelere de yer verilir
Anne;Ninnisiyle yavrusunun uslu durmasını ve kolayca uyumasını isterKolayca yürümesini,büyümesini,sünnet olmasını,iyi bir meslek edinmesini,kız çocuk ise gelin olmasını ister
Anne,bebeğini uyuturken harekete uygun bir ritimle bebeğin huysuz ya da uysal davranışına uyacak biçimde sesini düzenlerBebek uyumaya başladığında,sesini alçaltarak ninnisini bitirir

Tekerleme:Masalın uygun yerlerinde kullanılan basmakalıp sözlerdirMasalın başı,şaşırtıcı ve güldürücü olayların anlatıldığı bölümdürMasalın başında asıl masaldan önce yer verilen tekerlemeler,akıl ilkelerine alabildiğince yan çizer ve abartmalı çelişkileri sergiler
Tekerlemeler;Baş uyaklara ve uyaklarına,ses yinelemelerine ve özgür çağrışımlarına dayanırBu açıdan ''bir bakıma'' gerçek üstü şiire yaklaşır

Bilmece:Birşeyi üstü örtülü sözcüklerle betimleyerek,dinleyeni ne olduğunu bilmeye davet eden küçük şiirdirBilmecelerin bir bölümü manzumdurBunların arasında beyit,mani gibi biçimini korumuş olanları da vardır
Kimi bilmeceler ise aşınıp değişerek başlangıçtaki manzum şeklinden uzaklaşmıştırKolay söylenmesi,hatırda tutulması için manzum olmayan bilmecelerde de bazı biçimsel anlatma tekniklerine,iç uyaklara ve ses yinelemelerine başvurulduğu görülür

Destan:Gerçeküstü ile gerçeğin,efsane ile tarihin birbirine karıştığı,bir kahramanı ya da önemli bir tarihsel olayı övüp yücelten uzun manzumedirTürk Destanları bir şair tarafından topluca yazılmadığı gibi,bir folklorcu tarafından da destancı halk şairleri ağzından derlenip yazıya geçirilmemiştirBunların ancak konuları üzerinde bilgimiz vardırBu konulara çoklukla Çin,İran,Arap Kaynakları'nda ve bazı Türkçe Kaynaklar'da rastlanmıştır

Ağıt:Ağıt,halk şiirinin diğer türlerine göre biraz daha özgürce uyaklanır ve ilk söyleyeni,bir süre geçtikten sonra unutulurDaha çok Orta ve Güney Anadolu'da Afşar ve Türkmen kökenli toplumlarda belli geleneksel eylemlere uyularak,ölünün başında ya da ölü gömüldükten sonra, genellikle kadınlar tarafından söylenir
Ağıta;İslamiyet'ten önce "sagu", Azerbaycan'da "ağı", Kerkük Türklerinde "sazlamağ", Türkmencede "ağı", "tavs" ya da "tavşa" denirdiÂşıkların da ağıt olarak adlandırılan sekiz ve on bir heceli ya da aruzla söylenmiş şiirleri vardır

Mensur Eserlerüz yazı biçiminde yazılmış yapıtlardır

Masal:Masalların büyük bir kısmı,olağanüstü kişileri ve olayları konu edinirKahramanlarını yaşanan çevreden alan masallar da vardırAncak bütün masallar,hayal ürünü ve uydurma olduklarını belli eden bir anlatıma sahiptirTürk Masalları'nda dinleyici üzerindeki bu ''yabancılaştırma'' etkisi,tekerlemelerle yapılır

Atasözü:Halk içinden çıkan ve bir öğüdü,sağ duyusal bir gerçekliği ya da deneyime dayalı bir gözlemi dile getiren ve halkın ortak kullanımına giren kısa özlü sözlerdir

Deyim:Belli bir dile özgü ve bir başka dilde sözdizimsel karşılığı bulunmayan dilsel biçimdir

Fıkra:Hikaye,latife,nükte ve kıssa adını da alırYazılı kaynaklarda;Letaifname ve fıkrarat adları altında derlenmiştirKonularını gülünç yaşam olayları,insan-toplum ilişkilerindeki çatışmalar ve çelişkiler oluştururGerçek olaylardan yola çıkarak düz yazı dilinde başlangıç,gelişme ve sonuç bölümleriyle anlatılırTanzimat Dönemi'nden itibaren gazetelerde herhangi bir olayı,bir görüşe ya da bir düşünceye bağlayarak,ciddi ya da eğlenceli kısa yazı biçiminde konu edinen türe de fıkra adı verildi

Halk Hikâyeleri:Halk Edebiyatı'nda hikayeciler ve âşıklar tarafından;Kahvelerde,köy odalarında,düğün toplantılarında söylenen hikâyeler "halk hikayesi" diye anılır15 yüzyılda yazıldığı sanılan ve destansı bir nitelik gösteren Kitabı-Dede Korkut'taki hikayeler,bu türün ilk örnekleri olarak kabul edilir

Dede Korkut Hikayeleri



Karagöz


Meddah


Orta Oyunu



Yazıdaki bazı cümle düşüklüklerini ve imla,noktalama hatalarını düzenlemek durumunda kaldımİlgili kişi(ler)den,bu eylemimden dolayı özür dilerim

edebiyatfakultesicom/ alıntı