Korunma Yöntemleri El Kitabı - Aile Planlaması

KONTRASEPSİYON
Giriş:

İnsanlar gebeliğin cinsel ilişki sonucu ortaya çıktığını anladıklarından bu yana çeşitli yöntemlerle bunu önlemeye çalışmışlardır

Bu konudaki en eski belge,MÖ 2700 de Çin''de yapılmış bir kitaptaki kontrasepsiyon ve düşük yaptırmaya ilişkin reçetelerdir

MÖ ki dönemlerde Araplar çöl yolculuklarında develer gebe kalmasın diye vaginalarına yuvarlak taşlar koyarlarmış

Kondom 1564,diyafram 1838,spermisidler 1885, RİA 1909, oral kontraseptifler 1940 larda yapılmıştır

Kontraseptif Yöntemler:

Sınıflama


Hormonal Kontraseptifler


kombine oral haplar

mini haplar

post-coital haplar




depo enjeksiyonlar

hormon içeren RİA lar

******l halkalar

Rahim içi araçlar Bariyer yöntemler


kondom

diyafram

spermisitler

Cerrahi sterilizasyon


tüp ligasyonu

vazektomi

Doğal aile planlaması Emzirme ile gebeliğin önlenmesi Geleceğin kontraseptif yöntemleri
Hormonal Kontraseptifler


Kombine Oral Kontraseptifler(KOK)



KOKler sentetik östrojen (Ethynyl estradiol veya Mestranol) ve çeşitli progestinlerden (norethindrone, norethindrone acetate, norgesterel, levonorgesterel, desogesterel, norgestimete) birini içerir Günümüzde 30-35 mikrogram östrojen içeren düşük dozlu haplar kullanılmaktadır



Etki Mekanizması KOKler içerdikleri östrojen ve progestinin etkisi ile;ovulasyonu engeller,endometriumu etkileyerek ve servikal mukusu kalınlaştırarak spermlerin uterusa geçmesini engelleyip gebeliği önler

Etkinliği----%999 Bir hap unutulduysa;hatırlandığı an alınmalı İki hap unutulduysa;iki gün üst üste ikişer hap alınmalı Üç hap unutulduysa; paket atılıp hemen yenisine başlanır




Olumlu yönleri


kullanımı kolay, çok etkili, ucuz coitusdan bağımsız

adet az, kısa ve düzenli olur

demir eks anemisi riskini azaltır

PMS ve endometriozis sempnı azaltır

dismenoreyi tedavi eder

aknelere iyi gelebilir

benign meme hastnı azaltır

benign over kisti oluşumunu azaltır

romatoid artrit riskini azaltır

ektopik gebelik riskini azaltır

end ve over ca riskini azaltır

pelvik enf riskini azaltır

osteoporoz riskini azaltır

bırakıldığında fertilite kısa sürede eski durumuna döner

etkileri ve yan etkileri çok iyi incelenmiştir





Olumsuz Yönleri


her gün hap alımının hatırlanması

bazı kadınlarda kilo alımı

bazen ara kanaması ve lekelenme

bazı ilaçlarla (barbituratlar, fenitoin, fenilbutazon, rifampisin ve bazı antibiyotiklerle ) etkileşimi vardır

çok nadiren, özellikle sigara içen kadınlarda dolaşım bozukluklarına neden olabilir

kan basıncını yükseltebilir

clamidya enf riskini artırır





OK Kontrendikasyonları


gebelik

nedeni bilinmeyen vaginal kanama

meme kanseri ve hikayesi

tromboembolik yada vasküler hastalık ve hikayesi

genital malignensi

kalp hastalığı

akut kc hastalığı





sıkı izlem!!!


emzirenler

35 yaş üstü sigara içenler

migren yada epilepsi

depresyon

gebeliği sırasında veya daha önce hap kullanırken sarılık

40 yaş üstü diyabet, kardiyo-vasküler, serebro-vasküler hast riski taşıyanlar

HT olanlar(kb>140/90)

büyük operasyon geçirenler ve 4 hafta içinde geçirecek olanlar





Yan Etkiler


bulantı

memelerde hassasiyet

adet kanının azalması veya adetler arası lekelenme

baş ağrısı

baş dönmesi

kilo artışı





Mini Haplar



Yalnız progestin içerirler

Etki Mekanizması :Servikal mukusu kalınlaştırır,%40-60 ovulasyonu engeller,tubal motiliteyi etkiler ve endometriumu incelterek implantasyonu engelleyerek gebeliği önler




Etkinlik:

Emzirenlerde %985, emzirmeyenlerde %96



Kullanımı:

Adetin 1 günü başlanıp her gün aynı saatte devamlı alınır



Endikasyonları:

emzirme,ileri yaş,östrojenin kontrendike olduğu kadınlar



Kontrendikasyonları:


fonksiyonel over kisti

ektopik gebelik öyküsü

gebelik

aktif KC hast

tanı konmamış vaginal kanama

meme kanseri




Post-Coital Kontrasepsiyon

Kondom yırtılması,diyaframın yer değiştirmesi, RİAnın düşmesi,hap alımının unutulması veya cinsel tecavüz gibi durumlarda acil kontrasepsiyon gerekir


Post-coital haplar:

Korunmasız coitusu izleyen ilk 72 saat içinde (EthynylEstradiol 50mcg+norgesterol 1mg içeren) OKden 2 adet alınıp 12 saat sonradozun tekrarı şeklindedir( Aşırı bulantı yapabilir )

Post-coital RİA uygulaması:

Korunmasız coitusun olduğu siklusta ovulasyonu izleyen 5-7 gün içerisinde RİA uygulanması gebeliği engellemedeçok etkilidirAncak pratik değildir

RU-486:

Korunmasız coitusu izleyen ilk 72 saat içinde 600 mg RU-486nın tek doz kullanımı etkili kontrasepsiyon sağlar Henüz yaygın değildir

Enjekte Edilen Kontraseptifler


Depo medroxi progacetat;3 ayda bir 150 mg im uygulanır

Noretisteron enantat;2 ayda bir 200mg im uygulanır

Estradiol valerate 5mg + Noretisteron enantat 50mg;ayda bir im uygulanır


Deri altı implantları

Levonorgestrol içeren 6 adet silastik kapsülden oluşur,üst kolun iç yüzüne deri altına adetin ilk 7 gününde yerleştirilir,koruyuculuğu 5 yıl sürer ve etkinliği %99 civarındadır

Etki mekanizması:Sadece progestin içeren kontraseptifler gibidir

Hormon içeren RİA''lar

Gövdesinde 38mg progesteron içeren ve 1 yıl etkinliği olan Progestasert ve20mg levonorgestrol içeren 5 yıl etkili olan L Ng-20 RİA lar mevcutturEtkinliği oldukça yüksektir, ancak amenore sık rastlanan yan etkidir

Vaginal Halkalar(Ring)

Levonorgestrol içeren halkalar vaginaya yerleştirilerek,salınan hormonun özelliğine ve miktarına bağlı olarak kontraseptif etkinlik sağlanır

Rahim İçi Araçlar ( RİA )


İnert (katkısız) RİA''lar :Polietilen (Lippes Loop) veya paslanmaz çelikten (Çinde kullanılan ringler) yapılmışlardır Bakırlı RİA''lar:Cu T-380 A,Cu T 200 C,Multiload (ML Cu 250 ve 375) ve Nova T gibi Hormonlu RİA''lar
Etki Mekanizması :Üst genital kanala sperm migrasyonunu önleyerek, ovum transportunu inhibe ederek ve fertilizasyonu inhibe ederek



Etkinliği:Geriye dönüşümlü, emniyetli ve kontraseptif etkisi yüksektir %96

Olumlu Yönleri:Güvenli, etkili ve geriye dönüşümlü bir yöntemdirKullanımı kolay ve cinsel ilişki zamanından bağımsızdır Uygulandıktan sonra uzun süre etkilidir,emzirenler için uygundur ve çıkarıldığında fertilite hemen geri döner

Olumsuz Yönleri:Uygulama ve çıkarılması için eğitilmiş personel gereklidir Cinsel yolla bulaşan hastalık riskindekiler için uygun bir yöntem değildir Uygulamadan sonraki bir kaç ay veya devamlı olarak adetlerde artma, ağrı ve ara kanamaları yapabilir


RİA Endikasyonları :


Gebeliklerinin arasında uzun süre olmasını isteyenler ve/veya artık çocuk istemeyenler

Hormonal kontraseptifler için uygun olmayanlar

Emzirenler

Coitustan bağımsız yöntem isteyenler

Bir veya daha çok çocuğu olanlar

Acil, post-coital kontrasepsiyona gereksinimi olanlar



Kontrendikasyonları:


Genital malignensi

Uterin kavitede şekil bozukluğu (Kong anomali, myom)

Gebelik

PID

Tanı konulmamış vag kanama



Relatif Kontrendikasyonlar


Aşırı dismenore ve/veya menoraji

Cinsel yolla bul hast riski

Ektopik gebelik öyküsü

Anemi (Hg 9 gr altı)

Kalp kapak hast,baktendokardit

DM

İmmün sistem depresyonu

Bakır allerjisi

Wilson hastalığı

Pıhtılaşma bozukluğu olanlar

Nulliparite



Uygulama Zamanı


İnterval Uygulama : Menstürel siklusun her hangi bir döneminde uygulanabilir Gebelik kuşkusunu ekarte edebilmek için siklusun ilk 10 günü tercih edilir

Post-abortus uyg:Enfeksiyon belirtisi olmamak kaydıyla RİA 1 Trim spontan düşük ve küretajdan hemen sonrası uygulanabilir

Post-partum uyg:Plasenta atıldıktan sonra 10 dkiçinde doğumda aşırı kanama olmamış ve nfeksiyon riski yoksa uygulanabilirAksi halde post-partum 6 haftada takılmalıdır



Olası komplikasyonlar


Uterus perforasyonu:Çok nadirGenelde el becerisi az personel tarafından yapılır

Gebelik: RİA+gebelik söz konusu ise; gebelik istenmiyorsa sonlandırılır isteniyorsa 1trimesterde çekilir veya bırakılabilir, 2trimesterde ise bırakılır

PID:Uygulamayı izleyen ilk yılda, özellikle de ilk 4 ayda görülebilen nadir ve önemli bir komplikasyondurGenellikle cinsel yolla bulaşan hast için risk altındakilerde gözlenir

Kayıp RİA:Yapılan kontrollerde RİA''nın ipi görülmeyebilir( İpin kıvrılması,RİA''nın yer değiştirmesi,gebelik,sessiz perforasyon?)


Bariyer Yöntemler


Kondom:Cinsel ilişkiden önce ********* halindeki *****e geçirilen latex kauçuktan bir kılıftırBaşarısızlık hızı %12''dirUcuzdur,kolay bulunur,cx ca dan koruyucu etkisi vardır,AİDS dahil cinsel yolla bulaşan hastdan korunmada en etkili yoldur

Diyafram:Serviksi mekanik olarak kapatan kubbe biçiminde ince, kauçuktan yapılmış kontraseptif yöntemdirCoitustan önce kubbe kısmına spermisit konularak uygulanır

Spermisitler:Koitustan10-15 dk önce vaginaya uygulanıp sperm hareketlerini önleyen ve spermlerin ölümünü sağlayan kimyasal ajanlardır Aerosol, krem, jel, macun, supozituvar,köpük,tablet ve sünger gibi türlerivardır Temel etkili madde; nonoxynol-9, octoxynol-9 ve menfegol''dür
Cerrahi Kontrasepsiyon

Halen dünyada en yaygın olarak kullanılan en etkili kontraseptif yöntem cerrahi sterilizasyondur Cerrahi sterilizasyon (kadında tüp ligasyonu,erkekte vazektomi) artık çocuk istemeyen aileler için uygun yöntemlerdirGünümüzde geriye dönüşümü mümkün ancak pahalı,güç ve %100 değildirBu nedenle yöntem tanıtılırken ve önerilirken ayrıntılı bilgi verilmelidir

Etki Mekanizması:Gebeliği oluşturacak üreme hücrelerinin (ovum ve sperm) üreme kanalında yapılan cerrahi sonucunda birleşememeleri ile kontraseptif etki meydana gelir

Etkinliği: %996 (tüp ligasyonu), %998 (vazektomi)


Tüp Ligasyonu



Tüplere ulaşmada üç yaklaşım vardır:


Vaginal (Kolposkopik,kolpotomik(Kroner))

Transservikal(Histereskopik)

Abdominal

Günümüzde en çok abdominal yol seçilmektedir



Abdominal yaklaşımda tüplere ulaşmada kullanılan teknikler:


Laparoskopik (klip,koter)

Mini laparotomik (Pomeroy,Irving,Parkland,klip,silikon band)

Laparotomik




Olumlu yönleri;çok etkili ve güvenlidir,maliyeti bir kereye mahsustur ve cinsel ilişki zamanından bağımsız olup uygulama sonrası etkinlik hemen başlar



Olumsuz Yönleri;kalıcıdır, cerrahi komplikasyonlar olabilir,başarısızlık durumunda ektopik gebelik riski vardır

Vazektomi



Erkekte, yas deferenslerin kapatılması ile sperm transportunun engellenmesi esasına dayanan yöntemdir



Olumlu yönleri;kolay,basit ve kısa sürede uygulanır,cinsel ilişkiye etkisi yoktur



Olumsuz Yönleri;kalıcıdır, cerrahi komplikasyonlar olabilir,hemen etkili olmaz (işlemden sonra 20 ejekulatta spermler mevcuttur)
Doğal Aile Planlaması

Eslerin mensturel siklusun fertil ve infertil dönemlerini,doğal olarak görülen belirtilerle saptayarak fertil dönemde cinsel ilişkide bulunmamalarını tanımlayan bir deyimdir


Bazal vucut ısısı takibi Servikal mukus takibi Takvim veya ritm metodu Geri çekme (coitus interruptus) Vaginal yıkama
Emzirme ve Gebeliğin Önlenmesi

Doğumdan hemen sonra Prolaktin hormonu yükselmeye başlar ve kadın eğer emzirmeye devam eder ise yüksek kalır Bu yüksek seviye ovulasyonu inhibe ederBu inhibisyon , anne bebeğini su dahil hiçbir ek besin vermeksizin sık sık (gece dahil) ve her defasında uzun süre emziriyorsa ilk 6 ay için geçerlidirTanımlanan koşullarda gebe kalma riski %2''dir

Geleceğin Kontraseptif Yöntemleri


Erkekler için hap,enjeksyon,implant Cerrahi olmayan vazektomi Kadınlar için antifertilite aşısı Daha geliştirilmiş bariyer yöntemler
Kaynak: Cinsel Sağlık