Korunma Yöntemleri El Kitabı - Aile Planlaması
 

KONTRASEPSİYON
Giriş:

İnsanlar gebeliğin cinsel ilişki sonucu ortaya çıktığını anladıklarından bu yana çeşitli yöntemlerle bunu önlemeye çalışmışlardır.

Bu konudaki en eski belge,MÖ 2700 de Çin''de yapılmış bir kitaptaki kontrasepsiyon ve düşük yaptırmaya ilişkin reçetelerdir.

MÖ ki dönemlerde Araplar çöl yolculuklarında develer gebe kalmasın diye vaginalarına yuvarlak taşlar koyarlarmış.

Kondom 1564,diyafram 1838,spermisidler 1885, RİA 1909, oral kontraseptifler 1940 larda yapılmıştır.

Kontraseptif Yöntemler:

Sınıflama


Hormonal Kontraseptifler


kombine oral haplar

mini haplar

post-coital haplar




depo enjeksiyonlar

hormon içeren RİA lar

******l halkalar

Rahim içi araçlar Bariyer yöntemler


kondom

diyafram

spermisitler

Cerrahi sterilizasyon


tüp ligasyonu

vazektomi

Doğal aile planlaması Emzirme ile gebeliğin önlenmesi Geleceğin kontraseptif yöntemleri
Hormonal Kontraseptifler


Kombine Oral Kontraseptifler(KOK)



KOKler sentetik östrojen (Ethynyl estradiol veya Mestranol) ve çeşitli progestinlerden (norethindrone, norethindrone acetate, norgesterel, levonorgesterel, desogesterel, norgestimete) birini içerir. Günümüzde 30-35 mikrogram östrojen içeren düşük dozlu haplar kullanılmaktadır.



Etki Mekanizması KOKler içerdikleri östrojen ve progestinin etkisi ile;ovulasyonu engeller,endometriumu etkileyerek ve servikal mukusu kalınlaştırarak spermlerin uterusa geçmesini engelleyip gebeliği önler.

Etkinliği----%99.9 Bir hap unutulduysa;hatırlandığı an alınmalı İki hap unutulduysa;iki gün üst üste ikişer hap alınmalı Üç hap unutulduysa; paket atılıp hemen yenisine başlanır .




Olumlu yönleri


kullanımı kolay, çok etkili, ucuz coitusdan bağımsız

adet az, kısa ve düzenli olur

demir eks. anemisi riskini azaltır

PMS ve endometriozis semp.nı azaltır.

dismenoreyi tedavi eder

aknelere iyi gelebilir

benign meme hast.nı azaltır

benign over kisti oluşumunu azaltır.

romatoid artrit riskini azaltır

ektopik gebelik riskini azaltır

end. ve over ca riskini azaltır

pelvik enf. riskini azaltır

osteoporoz riskini azaltır

bırakıldığında fertilite kısa sürede eski durumuna döner

etkileri ve yan etkileri çok iyi incelenmiştir





Olumsuz Yönleri


her gün hap alımının hatırlanması

bazı kadınlarda kilo alımı

bazen ara kanaması ve lekelenme

bazı ilaçlarla (barbituratlar, fenitoin, fenilbutazon, rifampisin ve bazı antibiyotiklerle ) etkileşimi vardır

çok nadiren, özellikle sigara içen kadınlarda dolaşım bozukluklarına neden olabilir

kan basıncını yükseltebilir

clamidya enf. riskini artırır.





OK Kontrendikasyonları


gebelik

nedeni bilinmeyen vaginal kanama

meme kanseri ve hikayesi

tromboembolik yada vasküler hastalık ve hikayesi

genital malignensi

kalp hastalığı

akut kc hastalığı





sıkı izlem!!!


emzirenler

35 yaş üstü sigara içenler

migren yada epilepsi

depresyon

gebeliği sırasında veya daha önce hap kullanırken sarılık

40 yaş üstü diyabet, kardiyo-vasküler, serebro-vasküler hast. riski taşıyanlar.

HT olanlar(kb>140/90)

büyük operasyon geçirenler ve 4 hafta içinde geçirecek olanlar





Yan Etkiler


bulantı

memelerde hassasiyet

adet kanının azalması veya adetler arası lekelenme

baş ağrısı

baş dönmesi

kilo artışı





Mini Haplar



Yalnız progestin içerirler.

Etki Mekanizması :Servikal mukusu kalınlaştırır,%40-60 ovulasyonu engeller,tubal motiliteyi etkiler ve endometriumu incelterek implantasyonu engelleyerek gebeliği önler.




Etkinlik:

Emzirenlerde %98.5, emzirmeyenlerde %96



Kullanımı:

Adetin 1. günü başlanıp her gün aynı saatte devamlı alınır.



Endikasyonları:

emzirme,ileri yaş,östrojenin kontrendike olduğu kadınlar



Kontrendikasyonları:


fonksiyonel over kisti

ektopik gebelik öyküsü

gebelik

aktif KC hast.

tanı konmamış vaginal kanama

meme kanseri




Post-Coital Kontrasepsiyon

Kondom yırtılması,diyaframın yer değiştirmesi, RİAnın düşmesi,hap alımının unutulması veya cinsel tecavüz gibi durumlarda acil kontrasepsiyon gerekir.


Post-coital haplar:

Korunmasız coitusu izleyen ilk 72 saat içinde (EthynylEstradiol 50mcg+norgesterol 1mg içeren) OKden 2 adet alınıp 12 saat sonradozun tekrarı şeklindedir.( Aşırı bulantı yapabilir )

Post-coital RİA uygulaması:

Korunmasız coitusun olduğu siklusta ovulasyonu izleyen 5-7 gün içerisinde RİA uygulanması gebeliği engellemedeçok etkilidir.Ancak pratik değildir.

RU-486:

Korunmasız coitusu izleyen ilk 72 saat içinde 600 mg RU-486nın tek doz kullanımı etkili kontrasepsiyon sağlar. Henüz yaygın değildir.

Enjekte Edilen Kontraseptifler


Depo medroxi prog.acetat;3 ayda bir 150 mg im. uygulanır.

Noretisteron enantat;2 ayda bir 200mg im. uygulanır.

Estradiol valerate 5mg + Noretisteron enantat 50mg;ayda bir im. uygulanır.


Deri altı implantları

Levonorgestrol içeren 6 adet silastik kapsülden oluşur,üst kolun iç yüzüne deri altına adetin ilk 7 gününde yerleştirilir,koruyuculuğu 5 yıl sürer ve etkinliği %99 civarındadır.

Etki mekanizması:Sadece progestin içeren kontraseptifler gibidir.

Hormon içeren RİA''lar

Gövdesinde 38mg progesteron içeren ve 1 yıl etkinliği olan Progestasert ve20mg levonorgestrol içeren 5 yıl etkili olan L Ng-20 RİA lar mevcuttur.Etkinliği oldukça yüksektir, ancak amenore sık rastlanan yan etkidir.

Vaginal Halkalar(Ring)

Levonorgestrol içeren halkalar vaginaya yerleştirilerek,salınan hormonun özelliğine ve miktarına bağlı olarak kontraseptif etkinlik sağlanır.

Rahim İçi Araçlar ( RİA )


İnert (katkısız) RİA''lar :Polietilen (Lippes Loop) veya paslanmaz çelikten (Çinde kullanılan ringler) yapılmışlardır. Bakırlı RİA''lar:Cu T-380 A,Cu T 200 C,Multiload (ML Cu 250 ve 375) ve Nova T gibi. Hormonlu RİA''lar
Etki Mekanizması :Üst genital kanala sperm migrasyonunu önleyerek, ovum transportunu inhibe ederek ve fertilizasyonu inhibe ederek.



Etkinliği:Geriye dönüşümlü, emniyetli ve kontraseptif etkisi yüksektir %96

Olumlu Yönleri:Güvenli, etkili ve geriye dönüşümlü bir yöntemdir.Kullanımı kolay ve cinsel ilişki zamanından bağımsızdır. Uygulandıktan sonra uzun süre etkilidir,emzirenler için uygundur ve çıkarıldığında fertilite hemen geri döner.

Olumsuz Yönleri:Uygulama ve çıkarılması için eğitilmiş personel gereklidir. Cinsel yolla bulaşan hastalık riskindekiler için uygun bir yöntem değildir. Uygulamadan sonraki bir kaç ay veya devamlı olarak adetlerde artma, ağrı ve ara kanamaları yapabilir.


RİA Endikasyonları :


Gebeliklerinin arasında uzun süre olmasını isteyenler ve/veya artık çocuk istemeyenler

Hormonal kontraseptifler için uygun olmayanlar.

Emzirenler

Coitustan bağımsız yöntem isteyenler.

Bir veya daha çok çocuğu olanlar.

Acil, post-coital kontrasepsiyona gereksinimi olanlar



Kontrendikasyonları:


Genital malignensi

Uterin kavitede şekil bozukluğu (Kong. anomali, myom)

Gebelik

PID

Tanı konulmamış vag. kanama.



Relatif Kontrendikasyonlar


Aşırı dismenore ve/veya menoraji

Cinsel yolla bul. hast. riski

Ektopik gebelik öyküsü.

Anemi (Hg 9 gr altı)

Kalp kapak hast.,bakt.endokardit

DM

İmmün sistem depresyonu

Bakır allerjisi

Wilson hastalığı

Pıhtılaşma bozukluğu olanlar

Nulliparite



Uygulama Zamanı


İnterval Uygulama : Menstürel siklusun her hangi bir döneminde uygulanabilir. Gebelik kuşkusunu ekarte edebilmek için siklusun ilk 10 günü tercih edilir.

Post-abortus uyg.:Enfeksiyon belirtisi olmamak kaydıyla RİA 1. Trim spontan düşük ve küretajdan hemen sonrası uygulanabilir.

Post-partum uyg.:Plasenta atıldıktan sonra 10 dk.içinde doğumda aşırı kanama olmamış ve nfeksiyon riski yoksa uygulanabilir.Aksi halde post-partum 6. haftada takılmalıdır.



Olası komplikasyonlar


Uterus perforasyonu:Çok nadir.Genelde el becerisi az personel tarafından yapılır.

Gebelik: RİA+gebelik söz konusu ise; gebelik istenmiyorsa sonlandırılır isteniyorsa 1.trimesterde çekilir veya bırakılabilir, 2.trimesterde ise bırakılır.

PID:Uygulamayı izleyen ilk yılda, özellikle de ilk 4 ayda görülebilen nadir ve önemli bir komplikasyondur.Genellikle cinsel yolla bulaşan hast. için risk altındakilerde gözlenir.

Kayıp RİA:Yapılan kontrollerde RİA''nın ipi görülmeyebilir.( İpin kıvrılması,RİA''nın yer değiştirmesi,gebelik,sessiz perforasyon?)


Bariyer Yöntemler


Kondom:Cinsel ilişkiden önce ********* halindeki *****e geçirilen latex kauçuktan bir kılıftır.Başarısızlık hızı %12''dir.Ucuzdur,kolay bulunur,cx ca dan koruyucu etkisi vardır,AİDS dahil cinsel yolla bulaşan hast.dan korunmada en etkili yoldur.

Diyafram:Serviksi mekanik olarak kapatan kubbe biçiminde ince, kauçuktan yapılmış kontraseptif yöntemdir.Coitustan önce kubbe kısmına spermisit konularak uygulanır.

Spermisitler:Koitustan10-15 dk önce vaginaya uygulanıp sperm hareketlerini önleyen ve spermlerin ölümünü sağlayan kimyasal ajanlardır. Aerosol, krem, jel, macun, supozituvar,köpük,tablet ve sünger gibi türlerivardır. Temel etkili madde; nonoxynol-9, octoxynol-9 ve menfegol''dür
Cerrahi Kontrasepsiyon

Halen dünyada en yaygın olarak kullanılan en etkili kontraseptif yöntem cerrahi sterilizasyondur. Cerrahi sterilizasyon (kadında tüp ligasyonu,erkekte vazektomi) artık çocuk istemeyen aileler için uygun yöntemlerdir.Günümüzde geriye dönüşümü mümkün ancak pahalı,güç ve %100 değildir.Bu nedenle yöntem tanıtılırken ve önerilirken ayrıntılı bilgi verilmelidir.

Etki Mekanizması:Gebeliği oluşturacak üreme hücrelerinin (ovum ve sperm) üreme kanalında yapılan cerrahi sonucunda birleşememeleri ile kontraseptif etki meydana gelir.

Etkinliği: %99.6 (tüp ligasyonu), %99.8 (vazektomi)


Tüp Ligasyonu



Tüplere ulaşmada üç yaklaşım vardır:


Vaginal (Kolposkopik,kolpotomik(Kroner))

Transservikal(Histereskopik)

Abdominal

Günümüzde en çok abdominal yol seçilmektedir.



Abdominal yaklaşımda tüplere ulaşmada kullanılan teknikler:


Laparoskopik (klip,koter)

Mini laparotomik (Pomeroy,Irving,Parkland,klip,silikon band)

Laparotomik




Olumlu yönleri;çok etkili ve güvenlidir,maliyeti bir kereye mahsustur ve cinsel ilişki zamanından bağımsız olup uygulama sonrası etkinlik hemen başlar.



Olumsuz Yönleri;kalıcıdır, cerrahi komplikasyonlar olabilir,başarısızlık durumunda ektopik gebelik riski vardır.

Vazektomi



Erkekte, yas deferenslerin kapatılması ile sperm transportunun engellenmesi esasına dayanan yöntemdir.



Olumlu yönleri;kolay,basit ve kısa sürede uygulanır,cinsel ilişkiye etkisi yoktur.



Olumsuz Yönleri;kalıcıdır, cerrahi komplikasyonlar olabilir,hemen etkili olmaz (işlemden sonra 20 ejekulatta spermler mevcuttur)
Doğal Aile Planlaması

Eslerin mensturel siklusun fertil ve infertil dönemlerini,doğal olarak görülen belirtilerle saptayarak fertil dönemde cinsel ilişkide bulunmamalarını tanımlayan bir deyimdir.


Bazal vucut ısısı takibi Servikal mukus takibi Takvim veya ritm metodu Geri çekme (coitus interruptus) Vaginal yıkama
Emzirme ve Gebeliğin Önlenmesi

Doğumdan hemen sonra Prolaktin hormonu yükselmeye başlar ve kadın eğer emzirmeye devam eder ise yüksek kalır. Bu yüksek seviye ovulasyonu inhibe eder.Bu inhibisyon , anne bebeğini su dahil hiçbir ek besin vermeksizin sık sık (gece dahil) ve her defasında uzun süre emziriyorsa ilk 6 ay için geçerlidir.Tanımlanan koşullarda gebe kalma riski %2''dir.

Geleceğin Kontraseptif Yöntemleri


Erkekler için hap,enjeksyon,implant Cerrahi olmayan vazektomi Kadınlar için antifertilite aşısı Daha geliştirilmiş bariyer yöntemler
Kaynak: Cinsel Sağlık