Türkiyedeki Akarsular Ve Özellikleri Nelerdir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Türkiyedeki Akarsular ve Özellikleri Nelerdir?

Türkiye’deki Akarsuların Genel Özellikleri:
1-Akarsularımızın debisi yüksek değildir

2-Akarsularımızın akış hızı yüksektir

3-Akarsularımızın rejimi düzensizdir

4-Bazı akarsularımız kaynağını dışarıdan alır

Asi

Meriç gibi

Bazı akarsularımız da Türkiye’de doğar

dışarıda denize dökülür

Fırat

Dicle

Aras

Kura

Çoruh
5-Akarsularımızdan şu şekilde yararlanılır

-İçme-Sulama-Turizm-Balıkçılık-Enerji üretimi
6-Türkiye’nin yeryüzü şekilleri çeşitli olduğundan akarsu havzalarımız da farklı özellikler gösterir

BAŞLICA AKARSULARIMIZ
1 Karadeniz’e dökülenler
Çoruh: Üç ana koldan doğar

Çoruh

Oltu

Tortum çayları

Bunlar Yusufeli’nde birleşerek Gürcistan’dan denize dökülür

Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır

Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar

Yeşilırmak: üç ana koldan doğar

Kelkit; Erzincan dağlarından doğar

Erbaa

Niksar ovasına gelir

Burada Sivas’tan diğer Yeşilırmak ile birleşir

Çarşamba’dan Denize dökülür

Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu’dan kaynağını alır

En uzun kolu Sivas’tan doğar

İç Anadolu’da iç bükey bir yay çizer

Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir

Daha sonra Bafra’dan denize dökülür

Bartın çayı: Küre dağlarından doğar

Taşımacılık yapılır

Yenice: Üç ana koldan oluşur

Aras suyu ve Ulusu ile Bolu’dan geçer Büyüksu ile birleşir

Devrek’ten denize dökülür

Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya’yı oluşturur

Daha sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı’na ulaşır

2 Marmara Denize Dökülenler :
Susurluk: İç Batı Anadolu’da Şaphane Dağlarında doğar

Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara’ya dökülür

Ayrıca : Gönen ve Karabaş çayları vardır

3 Ege Denizine Dökülenler:
Meriç: Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturur

Bulgaristan’da Rodop dağlarından doğar

Ege denizine dökülür

Bakırçay: aynı adı taşıyan graben boyunca akar

Gediz: Kütahya’daki Murat dağından doğar

İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür

Alaşehir ve Kûmçayı ile birleşir

K

Menderes: Bozdağlardan doğar

Kuşadası körfezinden denize dökülür

B

Menderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır

Akdenize dökülenler:
Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır

Antalya’dan denize dökülür

Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir

Kanyon vadileri içerisinde akar

Manavgat’tan denize dökülür

Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar

Kanyon vadilerden akar

Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz’e dökülür

Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar

Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir

Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını alan Ceyhan

Maraş’taki Aksu çayı ile birleşir

Çukurova’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür

4

Basra körfezine dökülenler:
Fırat:Erzurum dağlarından doğar

Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşur

bu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonra Fırat adını alır

Daha sonra Suriye ve Irak’tan geçerek Dicle ile birleşir

Şat-ül Arap adı altında dökülür

Dicle: Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar

Türkiye-Suriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer

Fırat’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür

En önemli kolu Yüksekova’dan kaynağını alan Zapsuyu’dur

5

Hazar denizine Dökülenler:
Kura: Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar

Ardahan’ı geçtikten sonra Gürcistan’a girer

Aras ile birleşerek Hazar’a dökülür

Aras: Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar

Iğdır ovasında

Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir

AKARSU HAVZALARIMIZ
a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:
1-Afyon

Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları

Kuzeyde Emir dağları

kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk

Akşehir ve Eber göllerinin (bilgi yelpazesi) bulunduğu havzadır

Eber gölünün suları Akşehir’e dökülür

Akşehir’in suyu tuzlu

Eber’in suyu tatlıdır

Karamuk gölünün suları

bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür

2-Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları

kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir

Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür

Bu havzaya dökülen akarsular

tuzlu bataklıkları besler

3-Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi

çökme sunucu oluşmuştur

Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular

Tuz gölüne dökülür

b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları:
1-Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile

Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür

2-Acıgöl Havzası:Doğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür

Not: Göller yöresinde ayrıca Salda

Yarışlı

Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır

c) Van kapalı havzası:
Van gölünün güneyinde Bitlis

kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır

Van gölü

Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur

Van gölünün suyu sodalıdır

AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ VE DEBİLERİ
Akarsu rejimi: Akarsuyun debisinin yıl içersinde gösterdiği alçalma yükselme halindeki seviye değişikliğidir

Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn’yede gecen su miktarına debi denir

Rejime etki eden faktörler
1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Akarsu kaynağı
4) Sıcaklık ve buharlaşma
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin şekli ve eğimi
Debiye etki eden faktörler:
1) İklim (yağış sıcaklığı)
2) Bitki örtüsü
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) İnsan
AKARSU REJİM TİPLERİ
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde

akarsularda yazın seviye düşmesi

kışında seviye yükselmesi görülür

Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda

seviye düşmesi fazla olmaz

Akdeniz akarsu rejimi

barajın olmadığı akarsu veya kolunda görülür

Örnek: Baraj olan Seyhan-Ceyhan-Gediz-Manavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir

b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim

yağışın büyük bölümünün kar şeklinde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda (bilgi yelpazesi) görülür

Örnek: D

Karadeniz ve D

Anadolu akarsuları

Bu tip akarsularda

akım seviyesi Mart- Ağustos arasında yükselir

kışın düşer

c) Kaynak sularıyla beslenenler: Örnek: Manavgat ve Köprücay’dır

d) Gölden çıkan akarsular:
1-Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
2-Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı

3-Manyas gölüne ulaşıp

tekrar gölden çıkan Koçaçay
4-Ulubat gölünü ulaşıp tekrar gölden çıkan Kemalpaşa- Orhaneli
5-Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6-Çıldır gölünden çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak

Yeşilırmak

Sakarya

Fırat ve Dicle önemli karma rejimli akarsulardandır

bu tür akarsular

farklı iklim bölgelerinden beslenir

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Türkiyedeki Akarsular Ve Özellikleri Nelerdir? Türkiyedeki Akarsular ve Özellikleri Nelerdir? Türkiye’deki Akarsuların Genel Özellikleri: 1-Akarsularımızın debisi yüksek değildir 2-Akarsularımızın akış hızı yüksektir 3-Akarsularımızın rejimi düzensizdir 4-Bazı akarsularımız kaynağını dışarıdan alır Asi Meriç gibiBazı akarsularımız da Türkiye’de doğardışarıda denize dökülür Fırat DicleAras Kura Çoruh 5-Akarsularımızdan şu şekilde yararlanılır -İçme-Sulama-Turizm-Balıkçılık-Enerji üretimi 6-Türkiye’nin yeryüzü şekilleri çeşitli olduğundan akarsu havzalarımız da farklı özellikler gösterir BAŞLICA AKARSULARIMIZ 1 Karadeniz’e dökülenler Çoruh: Üç ana koldan doğar Çoruh Oltu Tortum çayları Bunlar Yusufeli’nde birleşerek Gürcistan’dan denize dökülür Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar Yeşilırmak: üç ana koldan doğar Kelkit; Erzincan dağlarından doğar ErbaaNiksar ovasına gelir Burada Sivas’tan diğer Yeşilırmak ile birleşir Çarşamba’dan Denize dökülür Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu’dan kaynağını alır En uzun kolu Sivas’tan doğar İç Anadolu’da iç bükey bir yay çizer Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir Daha sonra Bafra’dan denize dökülür Bartın çayı: Küre dağlarından doğar Taşımacılık yapılır Yenice: Üç ana koldan oluşur Aras suyu ve Ulusu ile Bolu’dan geçer Büyüksu ile birleşir Devrek’ten denize dökülür Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya’yı oluşturur Daha sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı’na ulaşır 2 Marmara Denize Dökülenler : Susurluk: İç Batı Anadolu’da Şaphane Dağlarında doğar Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara’ya dökülür Ayrıca : Gönen ve Karabaş çayları vardır 3 Ege Denizine Dökülenler: Meriç: Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturur Bulgaristan’da Rodop dağlarından doğarEge denizine dökülür Bakırçay: aynı adı taşıyan graben boyunca akar Gediz: Kütahya’daki Murat dağından doğar İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür Alaşehir ve Kûmçayı ile birleşir KMenderes: Bozdağlardan doğar Kuşadası körfezinden denize dökülür BMenderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır Akdenize dökülenler: Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır Antalya’dan denize dökülür Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir Kanyon vadileri içerisinde akar Manavgat’tan denize dökülür Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar Kanyon vadilerden akar Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz’e dökülür Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını alan Ceyhan Maraş’taki Aksu çayı ile birleşir Çukurova’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür 4 Basra körfezine dökülenler: Fırat:Erzurum dağlarından doğar Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşurbu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonra Fırat adını alır Daha sonra Suriye ve Irak’tan geçerek Dicle ile birleşir Şat-ül Arap adı altında dökülür Dicle: Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar Türkiye-Suriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer Fırat’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür En önemli kolu Yüksekova’dan kaynağını alan Zapsuyu’dur 5 Hazar denizine Dökülenler: Kura: Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar Ardahan’ı geçtikten sonra Gürcistan’a girer Aras ile birleşerek Hazar’a dökülür Aras: Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar Iğdır ovasında Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir AKARSU HAVZALARIMIZ a) İç Anadolu Kapalı Havzaları: 1-Afyon Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları Kuzeyde Emir dağları kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk Akşehir ve Eber göllerinin (bilgi yelpazesi) bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir’e dökülür Akşehir’in suyu tuzlu Eber’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür 2-Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular tuzlu bataklıkları besler 3-Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi çökme sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuz gölüne dökülür b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları: 1-Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür 2-Acıgöl Havzası:Doğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür Not: Göller yöresinde ayrıca Salda Yarışlı Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır c) Van kapalı havzası: Van gölünün güneyinde Bitlis kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır Van gölü Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ VE DEBİLERİ Akarsu rejimi: Akarsuyun debisinin yıl içersinde gösterdiği alçalma yükselme halindeki seviye değişikliğidir Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn’yede gecen su miktarına debi denir Rejime etki eden faktörler 1) Yağış rejimi 2) Yağış biçimi 3) Akarsu kaynağı 4) Sıcaklık ve buharlaşma 5) Havzanın genişliği 6) Arazinin şekli ve eğimi Debiye etki eden faktörler: 1) İklim (yağış sıcaklığı) 2) Bitki örtüsü 3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları 4) Yatağın geçirimliliği 5) Dağlardaki kar kalınlığı 6) Göller 7) İnsan AKARSU REJİM TİPLERİ a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde akarsularda yazın seviye düşmesi kışında seviye yükselmesi görülür Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda seviye düşmesi fazla olmaz Akdeniz akarsu rejimi barajın olmadığı akarsu veya kolunda görülür Örnek: Baraj olan Seyhan-Ceyhan-Gediz-Manavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim yağışın büyük bölümünün kar şeklinde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda (bilgi yelpazesi) görülür Örnek: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu tip akarsularda akım seviyesi Mart- Ağustos arasında yükselir kışın düşer c) Kaynak sularıyla beslenenler: Örnek: Manavgat ve Köprücay’dır d) Gölden çıkan akarsular: 1-Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu 2-Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı 3-Manyas gölüne ulaşıp tekrar gölden çıkan Koçaçay 4-Ulubat gölünü ulaşıp tekrar gölden çıkan Kemalpaşa- Orhaneli 5-Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu 6-Çıldır gölünden çıkan Arpaçay e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak Yeşilırmak Sakarya Fırat ve Dicle önemli karma rejimli akarsulardandırbu tür akarsular farklı iklim bölgelerinden beslenir