Yeryüzünde Sıcaklık Dağılışını Etkileyen Faktörler Nelerdir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Yeryüzünde Sıcaklık Dağılışını Etkileyen Faktörler Nelerdir?

SICAKLIK DAGILISINI ETKiLEYEN FAKTÖRLER (SICAKLIK ETMENLERi)
1

Günes isinlarinin yeryüzüne düsme açisi
Yeryüzünde sicaklik dagilisini etkileyen en önemli faktördür

Günes isinlari bir yere ne kadar dik düserse

orasi o kadar fazla isinir

Düsme açisi küçüldükçe isinma azalir

Düsme açisini belirleyen etkenler sunlardir:
a

Dünya’nin sekli ve enlem: Dünya’nin sekline bagli olarak

Ekvator’dan kutuplara dogru gidildikçe günes isinlarinin yere düsme açilari küçülür

Bunun sonucunda da Ekvator’dan kutuplara gidildikçe sicaklik azalir

b

Yasanan Mevsim: Dünya’nin eksen egikligi ve yillik hareketine bagli olarak günes isinlarinin düsme açisi yil boyunca degisir

Buna göre

Kuzey Yarim Küre

yaz mevsiminde günes isinlarini daha dik

kisin daha egik alir

c

Günün Saati: Dünya’nin günlük hareketine bagli olarak

günes isinlarinin bir noktaya gelis açisi gün boyunca degisme gösterir

Günes isinlari sabah ve aksam egik açiyla

ögle vakti ise gelebilecegi en dik açi ile gelir

d

Baki ve egim: Günes isinlarinin düsme açisi

yersekillerinin Günes’e bakma durumuna göre (Bakiya göre) ve yersekillerinin egimine göre degisir

2

Günes isinlarinin atmosferde katettigi yol
Günes isinlarinin atmosferde aldigi yol uzadikça enerji kaybi o oranda artar

Dik açi ile gelen isinlar daha kisa bir yoldan yeryüzüne ulasir ve daha az kayba ugrar

(Ekvator çevresi gibi)
Dar açi ile gelen isinlar ise

daha uzun bir yoldan yeryüzüne ulasir ve daha fazla kayba ugrar

(Kutup çevreleri gibi)
3

Güneslenme Süresi
Güneslenme süresi arttikça sicaklik artar

Yaz aylarinda güneslenme süresi fazla oldugundan sicaklik degerleri yüksektir

Yine gün içinde en yüksek sicakliklarin tam ögle vakti degil

ögleden birkaç saat sonra olmasi güneslenme süresi ile ilgilidir

Geceleri ise

Günes’ten enerji alinmadigi için soguma görülür

Bu nedenle günün en soguk ani

sabah Günes dogmadan önceki andir

4

Yükselti
Troposfer katinda

yerden yükseldikçe sicaklik degerleri her 100 m

de 0

5 °C azalirken

alçaldikça her 100 m

de 0

5°C artar

5

Kara ve Denizlerin Dagilisi
Ayni miktarda günes enerjisi alan karalar ve denizler ayni derecede isinmazlar

Karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk isinirken

denizler daha az ve geç isinirlar

Yine karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk sogurken

denizler daha az ve geç sogurlar

Denizler karalara oranla geç isinip geç sogudugu için

karasal iklimlerde en sicak ay Temmuz

en soguk ay Ocak iken

denizel iklimlerde en sicak ay Agustos

en soguk ay Subattir

6

Nem Miktari
Nem

bir yerin fazla isinmasi ve sogumasini önler

Sicaklik farkini azaltir

Günes isinlarinin dik ve dike yakin geldigi Ekvator çevresi Dünya’nin en sicak yerleri olmasi gerekirken

nemin fazlaligindan dolayi olmamistir

Dünya’nin en sicak yerleri ise Dönenceler civari (Tropikal çöller) olmustur

Kis mevsiminde

havanin bulutlu oldugu günlerde

isi kaybi azaldigindan sicaklik degerleri yüksektir

Havanin bulutsuz oldugu günlerde ise

isi kaybi daha fazla oldugundan sicaklik degerleri düsüktür

Kuru ve ayaz bir hava yasanir

Nemin fazla oldugu deniz yüzeylerinde

vadilerde ve alçak ovalarda nemin fazlaligindan dolayi sicaklik kaybi az iken

dag zirvelerinde nemin azligindan dolayi sicaklik kaybi fazladir

7

Okyanus Akintilari
Okyanus akintilari

hem denizler hem de karalar üzerinde havanin sicakligini etkilerler

Bu akintilar sicakligin Ekvator’dan kutuplara dogru düzenli olarak azalmasini engeller

Ekvator yönünden gelen Gulf - Stream

Brezilya

Kurosivo ve Alaska gibi akintilar sicakligi yükseltir

Buna karsilik

kutup yönünden gelen Labrador

Kanarya

Oyasivo

Benguela ve Kaliforniya gibi akintilar sicakligi düsürür

8

Rüzgârlar
Kuzey Yarim Küre’de güneyden

Güney Yarim Küre’de de kuzeyden esen rüzgârlar

Ekvator yönünden geldikleri için sicakligi artirir

Kutup yönünden gelen rüzgârlar ise

sicakligi düsürürler

Bu durum enlem - sicaklik iliskisine örnektir

Denizden karaya dogru esen rüzgârlar kisin ilitici

yazin ise serinletici etki yapar

Karadan denize dogru esen rüzgârlar ise

kisin sicakligi düsürücü

yazin ise sicakligi yükseltici etki yapar

9

Bitki Örtüsü
Bitki örtüsü

günes isinlarinin bir kismini emerek gündüz yerin fazla isinmasini önler

Gece ise

yerden isiyan sicakligin bir bölümünü tutarak fazla sogumayi engeller

Bunun sonucunda

bitki örtüsünün gür oldugu alanlar ile seyrek oldugu alanlar arasinda

sicakligin dagilisi açisindan önemli farklar ortaya çikar

SICAKLIGIN YERYÜZÜNDEKI DAGILISI
Sicakligin yeryüzüne dagilisi izoterm adi verilen es sicaklik egrileri ile gösterilir

Sicaklik haritalarina ise izoterm haritalari denir

izoterm haritalari günlük

aylik ve yillik olabilir

Bu haritalarin bir kismi gerçek sicakliklari gösterir

Bunlara gerçek izoterm haritalari denir

Bu haritalarda yükseltinin etkisi hesaba katilir

Bir de

yükselti degerleri her yerde sifir metre kabul edilerek

sicaklik degerlerinin buna göre düzenlenip çizildigi haritalar vardir

Bu haritalara da indirgenmis izoterm haritalari denir

Her yerin gerçek sicakligina

yükseltiden dolayi kaybettigi sicakligin eklenmesiyle indirgenmis sicaklik bulunur

Örnegin

1000 m

yükseklikteki bir yerin gerçek sicakligi 16°C ise

buranin indirgenmis sicakligi;

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Yeryüzünde Sıcaklık Dağılışını Etkileyen Faktörler Nelerdir? Yeryüzünde Sıcaklık Dağılışını Etkileyen Faktörler Nelerdir? SICAKLIK DAGILISINI ETKiLEYEN FAKTÖRLER (SICAKLIK ETMENLERi) 1 Günes isinlarinin yeryüzüne düsme açisi Yeryüzünde sicaklik dagilisini etkileyen en önemli faktördür Günes isinlari bir yere ne kadar dik düserse orasi o kadar fazla isinir Düsme açisi küçüldükçe isinma azalir Düsme açisini belirleyen etkenler sunlardir: a Dünya’nin sekli ve enlem: Dünya’nin sekline bagli olarak Ekvator’dan kutuplara dogru gidildikçe günes isinlarinin yere düsme açilari küçülür Bunun sonucunda da Ekvator’dan kutuplara gidildikçe sicaklik azalir b Yasanan Mevsim: Dünya’nin eksen egikligi ve yillik hareketine bagli olarak günes isinlarinin düsme açisi yil boyunca degisir Buna göre Kuzey Yarim Küre yaz mevsiminde günes isinlarini daha dik kisin daha egik alir c Günün Saati: Dünya’nin günlük hareketine bagli olarak günes isinlarinin bir noktaya gelis açisi gün boyunca degisme gösterir Günes isinlari sabah ve aksam egik açiyla ögle vakti ise gelebilecegi en dik açi ile gelir d Baki ve egim: Günes isinlarinin düsme açisi yersekillerinin Günes’e bakma durumuna göre (Bakiya göre) ve yersekillerinin egimine göre degisir 2 Günes isinlarinin atmosferde katettigi yol Günes isinlarinin atmosferde aldigi yol uzadikça enerji kaybi o oranda artar Dik açi ile gelen isinlar daha kisa bir yoldan yeryüzüne ulasir ve daha az kayba ugrar (Ekvator çevresi gibi) Dar açi ile gelen isinlar ise daha uzun bir yoldan yeryüzüne ulasir ve daha fazla kayba ugrar (Kutup çevreleri gibi) 3 Güneslenme Süresi Güneslenme süresi arttikça sicaklik artar Yaz aylarinda güneslenme süresi fazla oldugundan sicaklik degerleri yüksektir Yine gün içinde en yüksek sicakliklarin tam ögle vakti degil ögleden birkaç saat sonra olmasi güneslenme süresi ile ilgilidir Geceleri ise Günes’ten enerji alinmadigi için soguma görülür Bu nedenle günün en soguk ani sabah Günes dogmadan önceki andir 4 Yükselti Troposfer katinda yerden yükseldikçe sicaklik degerleri her 100 m de 05 °C azalirken alçaldikça her 100 m de 05°C artar 5 Kara ve Denizlerin Dagilisi Ayni miktarda günes enerjisi alan karalar ve denizler ayni derecede isinmazlar Karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk isinirken denizler daha az ve geç isinirlar Yine karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk sogurken denizler daha az ve geç sogurlar Denizler karalara oranla geç isinip geç sogudugu için karasal iklimlerde en sicak ay Temmuz en soguk ay Ocak iken denizel iklimlerde en sicak ay Agustos en soguk ay Subattir 6 Nem Miktari Nem bir yerin fazla isinmasi ve sogumasini önler Sicaklik farkini azaltir Günes isinlarinin dik ve dike yakin geldigi Ekvator çevresi Dünya’nin en sicak yerleri olmasi gerekirken nemin fazlaligindan dolayi olmamistir Dünya’nin en sicak yerleri ise Dönenceler civari (Tropikal çöller) olmustur Kis mevsiminde havanin bulutlu oldugu günlerde isi kaybi azaldigindan sicaklik degerleri yüksektir Havanin bulutsuz oldugu günlerde ise isi kaybi daha fazla oldugundan sicaklik degerleri düsüktür Kuru ve ayaz bir hava yasanir Nemin fazla oldugu deniz yüzeylerinde vadilerde ve alçak ovalarda nemin fazlaligindan dolayi sicaklik kaybi az iken dag zirvelerinde nemin azligindan dolayi sicaklik kaybi fazladir 7 Okyanus Akintilari Okyanus akintilari hem denizler hem de karalar üzerinde havanin sicakligini etkilerler Bu akintilar sicakligin Ekvator’dan kutuplara dogru düzenli olarak azalmasini engeller Ekvator yönünden gelen Gulf - Stream Brezilya Kurosivo ve Alaska gibi akintilar sicakligi yükseltir Buna karsilik kutup yönünden gelen Labrador Kanarya Oyasivo Benguela ve Kaliforniya gibi akintilar sicakligi düsürür 8 Rüzgârlar Kuzey Yarim Küre’de güneyden Güney Yarim Küre’de de kuzeyden esen rüzgârlar Ekvator yönünden geldikleri için sicakligi artirir Kutup yönünden gelen rüzgârlar ise sicakligi düsürürler Bu durum enlem - sicaklik iliskisine örnektir Denizden karaya dogru esen rüzgârlar kisin ilitici yazin ise serinletici etki yapar Karadan denize dogru esen rüzgârlar ise kisin sicakligi düsürücü yazin ise sicakligi yükseltici etki yapar 9 Bitki Örtüsü Bitki örtüsü günes isinlarinin bir kismini emerek gündüz yerin fazla isinmasini önler Gece ise yerden isiyan sicakligin bir bölümünü tutarak fazla sogumayi engeller Bunun sonucunda bitki örtüsünün gür oldugu alanlar ile seyrek oldugu alanlar arasinda sicakligin dagilisi açisindan önemli farklar ortaya çikar SICAKLIGIN YERYÜZÜNDEKI DAGILISI Sicakligin yeryüzüne dagilisi izoterm adi verilen es sicaklik egrileri ile gösterilir Sicaklik haritalarina ise izoterm haritalari denir izoterm haritalari günlük aylik ve yillik olabilir Bu haritalarin bir kismi gerçek sicakliklari gösterir Bunlara gerçek izoterm haritalari denir Bu haritalarda yükseltinin etkisi hesaba katilir Bir de yükselti degerleri her yerde sifir metre kabul edilerek sicaklik degerlerinin buna göre düzenlenip çizildigi haritalar vardir Bu haritalara da indirgenmis izoterm haritalari denir Her yerin gerçek sicakligina yükseltiden dolayi kaybettigi sicakligin eklenmesiyle indirgenmis sicaklik bulunur Örnegin 1000 m yükseklikteki bir yerin gerçek sicakligi 16°C ise buranin indirgenmis sicakligi;