Bileşik Cümle Nedir?-Bileşik Cümle Nasıl Kullanılır?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Bileşik Cümle Nedir?-Bileşik Cümle Nasıl Kullanılır?

Tek bir yüklemi olan ve içinde yan cümlecik bulunan cümlelerdir

Yan cümlenin özelliğine ve yükleme bağlanışına göre değişik gruplara ayrılır

a Girişik Cümle: Yan cümleciğin fiilimsi olduğu cümlelerdir

Örnek: “Çocukların sağlıklı büyümesi için gayret gösterilmeli

” cümlesinde “gayret gösterilmeli” yüklemdir

Diğer söz öbeği zarf tümlecidir

Bu tümleç içindeki “büyümesi” isim-fiili yan cümle yapmıştır

Fiilimsi hangi öğe içindeyse

görevi o öğeyle özdeştir

Bu cümlede zarf tümleci içinde olduğundan kendisi de zarf tümlecidir

Örnek: “Çiçekleri koparan çocukları sonunda yakaladım

” cümlesinde “yakaladım” yüklemdir

“Çiçekleri koparan çocukları” nesnedir

Nesne içindeki “koparan” sıfat-fiili yan cümlecik yapmış

yan cümleciğin görevi de nesnedir

Örnek: “Kimsenin kalbini kırmadan görevini yaptı

” cümlesinde “yaptı” yüklem

“kimsenin kalbini kırmadan” zarf tümlecidir

“Kırmadan” fiilimsi olduğundan yan cümleciktir

Örnek: Bazen yan cümlecik yüklemin içinde de olabilir

Örnek: “Kimsenin bilmediği

ıssız güzel bir yerdi

” cümlesi bir sıfat tamlaması olduğundan

olduğu gibi yüklemdir

Yüklem içindeki “bilmediği” sıfat-fiili sıfat görevindedir

Yani yüklemin temel unsuru olan “yer” isminin tamamlayıcı öğesi olduğundan yan cümleciktir

Bazı cümlelerde ise fiilimsi yüklem görevindedir

Örnek: “Romancının görevi okuyucuyu aydınlatmaktır

” cümlesinde “aydınlatmaktır” fiilimsisi

temel cümleyi oluşturduğundan cümlede yan cümlecik yoktur

Cümle basit bir cümledir

b Şart Cümlesi: Temel cümleye şart koşan bir yan cümlecikten oluşan cümlelerdir

Yan cümle daima -se

-sa şart kipiyle çekimlenir

Örnek: “Bir kişi daha olursa kadroyu tamamlıyoruz

” cümlesinde “tamamlıyoruz” yüklemdir

“Bir kişi daha olursa ” öğesi ise şart bildiren yan cümleciktir

Örnek: “Sınava iyi hazırlanmışsa

onu mutlaka kazanır

”cümlesinde “kazanır” yüklemdir

“sınava iyi hazırlanmışsa” öğesi ise temel cümleye şart koşan bir yan cümleciktir

Şart anlamı veren her cümle yapıca şart cümlesi değildir

Örnek: “Yarın gelmek üzere şimdi dağılabilirsiniz

” cümlesinde şart anlamı olmasına rağmen cümle yapısına göre şart cümlesi değildir

“Gelmek” sözü fiilimsi olduğundan cümle girişik bileşik cümledir

c İlgi Cümlesi: Çekimlenmiş bir fiilden oluşan yan cümleciğin

temel cümleye “ki” bağlacıyla bağlandığı cümlelerdir

Temel cümle çoğu zaman “ki” den önceki öğedir

Örnek: “Anladım ki o da beni seviyormuş

” cümlesinde “anladım” yüklemdir

“Neyi anladım?” diye sorarsak “o da beni seviyormuş” sözü gelir; bu nesnedir

Aslında bir cümle olabilen söz öbeği nesne görevinde kullanıldığı için yan cümlecik oluşturmuştur

Yükleme “ki” bağlacıyla bağlandığı için cümle ilgi bileşik cümlesidir

d İç İçe Bileşik Cümle: Cümle içinde bulunan başka bir cümlenin yüklemin bir öğesi durumunda bulunduğu ya da bir öğenin tamamlayıcısı olduğu cümlelerdir

Örnek: “İçeriye girerken duyduğum

dışarıda bekle

sözü beni korkuttu

” cümlesinde “korkuttu” yüklemdir

“Korkutan ne?” sorusuna “dışarıda bekle

sözü” cevap veriyor

Özne olan bu öğenin içinde bulunan “dışarıda bekle” söz öbeği aslında bir cümle olabilir; çünkü “bekle”

çekimlenmiş bir fiildir

Cümle olabilecekken temel cümlenin öğesi durumunda bulunan bu öğe

bir yan cümleciktir

Cümlenin yüklemine göre gösterdiği durum da çoğu zaman yapıyla birlikte adlandırılır

Örnek: “Bu konuyu iyi bilmek çok önemlidir

” cümlesi yüklem isim soylu olduğu için isim cümlesi

“bilmek” yan cümleciğinden dolayı bileşik cümledir

İkisini birden ifade edecek olursak

cümle bileşik isim cümlesidir

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Bileşik Cümle Nedir?-Bileşik Cümle Nasıl Kullanılır? Bileşik Cümle Nedir?-Bileşik Cümle Nasıl Kullanılır? Tek bir yüklemi olan ve içinde yan cümlecik bulunan cümlelerdir Yan cümlenin özelliğine ve yükleme bağlanışına göre değişik gruplara ayrılır a Girişik Cümle: Yan cümleciğin fiilimsi olduğu cümlelerdir Örnek: “Çocukların sağlıklı büyümesi için gayret gösterilmeli” cümlesinde “gayret gösterilmeli” yüklemdir Diğer söz öbeği zarf tümlecidir Bu tümleç içindeki “büyümesi” isim-fiili yan cümle yapmıştır Fiilimsi hangi öğe içindeyse görevi o öğeyle özdeştir Bu cümlede zarf tümleci içinde olduğundan kendisi de zarf tümlecidir Örnek: “Çiçekleri koparan çocukları sonunda yakaladım” cümlesinde “yakaladım” yüklemdir “Çiçekleri koparan çocukları” nesnedir Nesne içindeki “koparan” sıfat-fiili yan cümlecik yapmış yan cümleciğin görevi de nesnedir Örnek: “Kimsenin kalbini kırmadan görevini yaptı” cümlesinde “yaptı” yüklem “kimsenin kalbini kırmadan” zarf tümlecidir “Kırmadan” fiilimsi olduğundan yan cümleciktir Örnek: Bazen yan cümlecik yüklemin içinde de olabilir Örnek: “Kimsenin bilmediği ıssız güzel bir yerdi” cümlesi bir sıfat tamlaması olduğundan olduğu gibi yüklemdir Yüklem içindeki “bilmediği” sıfat-fiili sıfat görevindedir Yani yüklemin temel unsuru olan “yer” isminin tamamlayıcı öğesi olduğundan yan cümleciktir Bazı cümlelerde ise fiilimsi yüklem görevindedir Örnek: “Romancının görevi okuyucuyu aydınlatmaktır” cümlesinde “aydınlatmaktır” fiilimsisi temel cümleyi oluşturduğundan cümlede yan cümlecik yoktur Cümle basit bir cümledir b Şart Cümlesi: Temel cümleye şart koşan bir yan cümlecikten oluşan cümlelerdir Yan cümle daima -se -sa şart kipiyle çekimlenir Örnek: “Bir kişi daha olursa kadroyu tamamlıyoruz” cümlesinde “tamamlıyoruz” yüklemdir “Bir kişi daha olursa ” öğesi ise şart bildiren yan cümleciktir Örnek: “Sınava iyi hazırlanmışsa onu mutlaka kazanır”cümlesinde “kazanır” yüklemdir “sınava iyi hazırlanmışsa” öğesi ise temel cümleye şart koşan bir yan cümleciktir Şart anlamı veren her cümle yapıca şart cümlesi değildir Örnek: “Yarın gelmek üzere şimdi dağılabilirsiniz” cümlesinde şart anlamı olmasına rağmen cümle yapısına göre şart cümlesi değildir “Gelmek” sözü fiilimsi olduğundan cümle girişik bileşik cümledir c İlgi Cümlesi: Çekimlenmiş bir fiilden oluşan yan cümleciğin temel cümleye “ki” bağlacıyla bağlandığı cümlelerdir Temel cümle çoğu zaman “ki” den önceki öğedir Örnek: “Anladım ki o da beni seviyormuş” cümlesinde “anladım” yüklemdir “Neyi anladım?” diye sorarsak “o da beni seviyormuş” sözü gelir; bu nesnedir Aslında bir cümle olabilen söz öbeği nesne görevinde kullanıldığı için yan cümlecik oluşturmuştur Yükleme “ki” bağlacıyla bağlandığı için cümle ilgi bileşik cümlesidir d İç İçe Bileşik Cümle: Cümle içinde bulunan başka bir cümlenin yüklemin bir öğesi durumunda bulunduğu ya da bir öğenin tamamlayıcısı olduğu cümlelerdir Örnek: “İçeriye girerken duyduğum dışarıda bekle sözü beni korkuttu” cümlesinde “korkuttu” yüklemdir “Korkutan ne?” sorusuna “dışarıda bekle sözü” cevap veriyor Özne olan bu öğenin içinde bulunan “dışarıda bekle” söz öbeği aslında bir cümle olabilir; çünkü “bekle” çekimlenmiş bir fiildir Cümle olabilecekken temel cümlenin öğesi durumunda bulunan bu öğe bir yan cümleciktir Cümlenin yüklemine göre gösterdiği durum da çoğu zaman yapıyla birlikte adlandırılır Örnek: “Bu konuyu iyi bilmek çok önemlidir” cümlesi yüklem isim soylu olduğu için isim cümlesi “bilmek” yan cümleciğinden dolayı bileşik cümledir İkisini birden ifade edecek olursak cümle bileşik isim cümlesidir