Anlamlarına Göre Cümleler Nelerdir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

eylemin yapılması doğrultusundaysa bu tür cümlelere olumlu cümle denir

Örnek :
Ne kadar geriye bakarsanız

o kadar ileriyi görürsünüz

(Olumlu eylem cümlesi)
Özü gerçek yaşam dayalı tiyatro yapıtları

doğrudur ve güzeldir

(Olumlu ad cümlesi)
Sattığınız malların dökümünü çıkarıp karı hesaplayalım

(Olumlu eylem cümlesi)
Olumlu Cümleler İkiye Ayrılır :
Biçimce ve anlamca olumlu cümleler : Bu tür cümlelerde olumsuzluk bildiren hiçbir dil birimi kullanılmaz

yüklemin yansıttığı anlamda olumlu olur

Örnek :
Ne zamandır gelmenizi bekliyorduk

Biçimce olumsuz

anlamca olumlu cümleler : Bu tür cümlelerde cümlenin kuruluşu olumsuz

anlamıysa olumludur

Örnek :
Seni sürekli eleştiren ve senin kuyunu kazan bu insanı nasıl bilmezsin? (bilirsin)
Bu kadar çok döversen hangi çocuk yaramaz olmaz? (yaramaz olur)
Olumsuz Cümle : Bir eylemin gerçekleşmediğini

gerçekleşmeyeceğini ya da bir şeyin yokluğunu bildiren cümlelerdir

Örnek :
Aradığınız kişi burada yok

(Olumsuz ad cümlesi)
Dünkü davranışlarınızı hiç tasvip etmedim

(Olumsuz eylem cümlesi)
Kimse olayın nedenini bilmiyor

(Olumsuz eylem cümlesi)
Olumsuz Cümleler İkiye Ayrılır :
Biçimce ve anlamca olumsuz cümleler : Bu tür cümlelerde yüklem ya olumsuz bir eylemdir ya da yargı bildiren ad soylu bir sözcüktür

Örnek :
Mutluluğunu herkesle paylaşsan da yalnızlığını paylaşamazsın

Başarı

zannedildiği kadar kolay elde edilen bir şey değildir

Biçimce olumlu anlamca olumsuz cümleler : Bu tür cümlelerde olumsuzluk anlamı taşıyan ek ya da sözcük kullanılmadığı halde cümleler olumsuzluk bildirir

Örnek :
Kim demiş onu çok sevdiğimi? (sevmiyorum)
O kadar sinirli ki ona parayı kaybettiğini söyle söyleyebilirsen

(söyleyemezsin

)
Soru Cümlesi : Bir işin yapılıp yapılmadığını sormak

bir şeyin nedenini öğrenmek

durumla ilgili bilgi edinmek ya da kuşkuyu gidermek… gibi amaçlarla kurulan cümlelere soru cümlesi denir

Örnek :
Kardeşin eve geldi mi?
Daha çok hangi kitapları okuyorsunuz?
Olanları sana kim anlattı?
Buraya nasıl geldin?
Soru öğeleri kullanılarak soru cümleleri kurulabildiği gibi

bu yolla cümleye değişik anlam özellikleri de katılabilir

Bu açıdan soru cümleleri ikiye ayrılır :
Gerçek Soru Cümlesi : Yanıt gerektiren

soruyu soranın yanıt beklediği soru cümleleridir

Gerçek soru cümleleri şu amaçlarla kurulabilir :
Cümlenin öğelerinden birini ya da birkaçını öğrenmek için

Örnek :
Bu elbiseyi mi aldınız?
Hangi kitabı ne zaman okudunuz?
Eylemin yapılıp yapılmadığını sormak için

Örnek :
Ismarladığım kitapları alacak mısın?
Anlaşılmayan bir düşünceyi

bir duyguyu sormak için

(Yineletme amaçlı sorular) Örnek :
Öğretmen gelmeyecek mi dediniz?
Anlaşılmayan bir soruyu anlamak için

Örnek :
Buraya neden mi geldim?
Sözde Soru Cümlesi : Yanıt gerektirmeyen

cümleye şaşma

küçümseme

inanmayış

beklenmezlik

özlem … vb

anlamlar katmak için kurulan soru cümleleridir

Örnek :
Önüne baksan kör müsün? (Azarlama)
Bugün öğretmen gelir mi ki? (Olasılık)
Bu yüksek notu almak sana mı kaldı? (Küçümseme)
Nerde o günler? (Özlem)
O zavallı kime kötülük edecek ki? (Onaylatma)
Dilek (istek) Cümlesi : Bir dileği

bir isteği

bir arzuyu

bir temenniyi bildiren cümlelere

anlamları yönünden dilek veya istek cümlesi denir

Örnek :
Yarın bizde toplanıp bir güzel yemek yiyelim

Çocuk tek kazansın da neresi olursa olsun

Umarım işleriniz yolunda gidiyordur

Ah şu bahar bir gelse

çocuklar neşe içinde koşup oynasa

İnşallah bütün düşlerin bir gün gerçek olur

Allah sana uyuz versin de tırnak vermesin

Gözün kör olsun

Emir (Buyruk) Cümlesi : Emir kipiyle kurulan ya da gelecek zaman kipinin emir anlamıyla kullanıldığı cümlelere

anlamları yönünden emir cümlesi denir

Örnek :
Sandalyeyi çek

sessizce oturup bekle

Öğretmeniniz izinli

gürültü etmeden çalışın

Herkes ödevlerini önümüzdeki hafta getirecek

not alacak

Şuraya da bir halı ser

ortalığı topla

Sen de çalış ve para kazan artık

Ünlem Cümlesi : Korku

acıma

şaşırma

sevinme

kızma gibi ansızın beliren duyguları anlatmaya yarayan cümlelere

anlamları yönünden ünlem cümlesi denir

Örnek :
Ah

elim yandı!
Kapıyı açtım ki bir de ne göreyim!
Oh

okul bitti

rahat bir nefes alalım!
O… kimler gelmiş

kimleri görüyorum!
Elimi cebime attım ki cüzdan yok!

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Anlamlarına Göre Cümleler Nelerdir? Anlamlarına Göre Cümleler Nelerdir? eylemin yapılması doğrultusundaysa bu tür cümlelere olumlu cümle denir Örnek : Ne kadar geriye bakarsanız o kadar ileriyi görürsünüz (Olumlu eylem cümlesi) Özü gerçek yaşam dayalı tiyatro yapıtları doğrudur ve güzeldir (Olumlu ad cümlesi) Sattığınız malların dökümünü çıkarıp karı hesaplayalım (Olumlu eylem cümlesi) Olumlu Cümleler İkiye Ayrılır : Biçimce ve anlamca olumlu cümleler : Bu tür cümlelerde olumsuzluk bildiren hiçbir dil birimi kullanılmaz yüklemin yansıttığı anlamda olumlu olur Örnek : Ne zamandır gelmenizi bekliyorduk Biçimce olumsuz anlamca olumlu cümleler : Bu tür cümlelerde cümlenin kuruluşu olumsuz anlamıysa olumludur Örnek : Seni sürekli eleştiren ve senin kuyunu kazan bu insanı nasıl bilmezsin? (bilirsin) Bu kadar çok döversen hangi çocuk yaramaz olmaz? (yaramaz olur) Olumsuz Cümle : Bir eylemin gerçekleşmediğini gerçekleşmeyeceğini ya da bir şeyin yokluğunu bildiren cümlelerdir Örnek : Aradığınız kişi burada yok (Olumsuz ad cümlesi) Dünkü davranışlarınızı hiç tasvip etmedim (Olumsuz eylem cümlesi) Kimse olayın nedenini bilmiyor (Olumsuz eylem cümlesi) Olumsuz Cümleler İkiye Ayrılır : Biçimce ve anlamca olumsuz cümleler : Bu tür cümlelerde yüklem ya olumsuz bir eylemdir ya da yargı bildiren ad soylu bir sözcüktür Örnek : Mutluluğunu herkesle paylaşsan da yalnızlığını paylaşamazsın Başarı zannedildiği kadar kolay elde edilen bir şey değildir Biçimce olumlu anlamca olumsuz cümleler : Bu tür cümlelerde olumsuzluk anlamı taşıyan ek ya da sözcük kullanılmadığı halde cümleler olumsuzluk bildirir Örnek : Kim demiş onu çok sevdiğimi? (sevmiyorum) O kadar sinirli ki ona parayı kaybettiğini söyle söyleyebilirsen (söyleyemezsin) Soru Cümlesi : Bir işin yapılıp yapılmadığını sormak bir şeyin nedenini öğrenmek durumla ilgili bilgi edinmek ya da kuşkuyu gidermek… gibi amaçlarla kurulan cümlelere soru cümlesi denir Örnek : Kardeşin eve geldi mi? Daha çok hangi kitapları okuyorsunuz? Olanları sana kim anlattı? Buraya nasıl geldin? Soru öğeleri kullanılarak soru cümleleri kurulabildiği gibi bu yolla cümleye değişik anlam özellikleri de katılabilir Bu açıdan soru cümleleri ikiye ayrılır : Gerçek Soru Cümlesi : Yanıt gerektiren soruyu soranın yanıt beklediği soru cümleleridir Gerçek soru cümleleri şu amaçlarla kurulabilir : Cümlenin öğelerinden birini ya da birkaçını öğrenmek için Örnek : Bu elbiseyi mi aldınız? Hangi kitabı ne zaman okudunuz? Eylemin yapılıp yapılmadığını sormak için Örnek : Ismarladığım kitapları alacak mısın? Anlaşılmayan bir düşünceyi bir duyguyu sormak için (Yineletme amaçlı sorular) Örnek : Öğretmen gelmeyecek mi dediniz? Anlaşılmayan bir soruyu anlamak için Örnek : Buraya neden mi geldim? Sözde Soru Cümlesi : Yanıt gerektirmeyen cümleye şaşma küçümseme inanmayış beklenmezlik özlem … vb anlamlar katmak için kurulan soru cümleleridir Örnek : Önüne baksan kör müsün? (Azarlama) Bugün öğretmen gelir mi ki? (Olasılık) Bu yüksek notu almak sana mı kaldı? (Küçümseme) Nerde o günler? (Özlem) O zavallı kime kötülük edecek ki? (Onaylatma) Dilek (istek) Cümlesi : Bir dileği bir isteği bir arzuyu bir temenniyi bildiren cümlelere anlamları yönünden dilek veya istek cümlesi denir Örnek : Yarın bizde toplanıp bir güzel yemek yiyelim Çocuk tek kazansın da neresi olursa olsun Umarım işleriniz yolunda gidiyordur Ah şu bahar bir gelse çocuklar neşe içinde koşup oynasa İnşallah bütün düşlerin bir gün gerçek olur Allah sana uyuz versin de tırnak vermesin Gözün kör olsun Emir (Buyruk) Cümlesi : Emir kipiyle kurulan ya da gelecek zaman kipinin emir anlamıyla kullanıldığı cümlelere anlamları yönünden emir cümlesi denir Örnek : Sandalyeyi çek sessizce oturup bekle Öğretmeniniz izinli gürültü etmeden çalışın Herkes ödevlerini önümüzdeki hafta getirecek not alacak Şuraya da bir halı ser ortalığı topla Sen de çalış ve para kazan artık Ünlem Cümlesi : Korku acıma şaşırma sevinme kızma gibi ansızın beliren duyguları anlatmaya yarayan cümlelere anlamları yönünden ünlem cümlesi denir Örnek : Ah elim yandı! Kapıyı açtım ki bir de ne göreyim! Oh okul bitti rahat bir nefes alalım! O… kimler gelmiş kimleri görüyorum! Elimi cebime attım ki cüzdan yok!