Dillerin Sınıflandırılması Nedir?-Dillerin Sınıflandırılması Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Dillerin Sınıflandırılması Nedir?-Dillerin Sınıflandırılması Hakkında

Binlerce dünya dilinin sınıflandırılması yapılırken dillerin tarihine (genetik yön)

göstergesel işleyiş biçimlerine (tipolojik yön)

veya yaygınlıklarına (alansal yön) öncelik verilebilir

Genetik dilbilim karşılaştırmalı bir yöntemle dillerin tarihini oluşturmaya çalışır

Sözgelimi 2 sayısı çeşitli Hint-Avrupa dillerinde benzerlikler gösterir: deux (Fransızca)

two (İngilizce)

zwei (Almanca)

daou (Bretonca)

dio (yeni Yunanca)

dva (Rusça)

dü (Farsça)

doi (Bengali)

Buna karşılık ikinci öbekteki dillerde 2 sayısı şu şekillerde karşılanmıştır: iki (Türkçe)

kaski (Fince)

isnan (Arapça)

irandu (Tamilce)

futatsu (Japonca)

roa (Madagaskar dili)

Dilsel evrimde kurallar çıkarmayı sağlayan benzeşim yasaları oluşturulmuştur: pater-father-peder mother-mader frater-brother-birader (baba

anne

erkek kardeş; Latince

İngilizce

Farsça)

Ayrıca diller arasındaki sözlüksel yakınlığın zamanla kayboluşuna ilişkin çalışmalar da yapılmıştır

Mesela

Fransızca ve İspanyolca’da bazı kelimeler aynı kökten gelmiştir: main ve mano (el)

doigt ve dedo (parmak)

Buna karşılık tete ve cabeza (baş)

epaule ve hombro (omuz) kelimlerini ele aldığımızda aynı köklerin değişik anlam yüklenip başka kelimelerde ortaya çıktığını gözlemleriz: Altay dil ailesinde de “ben

sen” kavramları Türkçe ben sen; Moğolca bi çi; Tunguzca bi şi; Mançuçe bi si kelimeleriyle karşılanır

Tiplendirici dilbilim

dil öğelerinin durumunu dil sistemi içinde inceler

Dil tipleri belirlenirken sesbilgisel

prozodik

sözdizimsel

sözlüksel olgular göz önünde bulundurulur

Ancak bunlar salt birleşimsel biçimbilim açısından önemlidir

-Dış bükün: mu-ntu (insan)

ba-ntu (insanlar) [Tongan dili]

-İç bükün: trinken-trank-getrunken “içmek-içti-içmişti” (Almanca)

-Bitişim: ev-le-rin-den (isim-çoğul eki- iyelik eki- çıkma durumu eki)

-Çoğulbireşim: Haupt-bahn-hof (baş-yol-avlu)

“merkez istasyonu”

(Almanca)

-Çözümleme: Fransızca’da je lis “okuyorum”: je n’ai pas encore pu finir de la lire “henüz onu okumayı bitiremedim” şeklinde ifade edilebilir

Alışılagelmiş tanımlama ölçütlerinden biri de özne (Ö)

yüklem (Y)

tümleç (T) öğelerinin sıralanışıdır

Bu öğelerin altı değişik sıralanış biçimi benimsenmekle birlikte

ÖYT ve ÖTY sıralanışları dünya dünya dillerinin üçte birinin belirgin özelliğidir

YÖT sıralanışının dillerin altıda birinde bulunması

genel eğilimim özneyi tümleçten önce kullanma yönünde olduğunu göstermektedir

Burada da hakimiyet durumu söz konusudur

çünkü sözdizimsel ve anlamsal koşullara göre bu sıra aynı dil içinde de çeşitlilik gösterebilir

Alan dilbilimi bir dil olgusunun genetik veya tipsel sınırlarını göz ardı ederek

mekan içinde yayılımını inceler

Mesela

yuvarlak ön ünlülere (Fransızca’da u veya eu; Mur “duvar”

peu “az”) Baskça’dan Norveççe’ye

Fince’ye

Fransızca’ya

Almanca’ya ve İskandinav dillerine kadar uzanan bir alanda rastlanır

Addan sonra gelen belirli tanımlık

Arnavutça’da

Rumence’de

Bulgarca’da

Makedonca’da gözlemlenen

Balkanlar’a özgü bir olgudur

Bu tür olgular dilin alt katmanlarıyla (bir bölgede eskiden konuşulan diller) ve çoğunlukla diller arası ilişki derecesiyle açıklanabilir

Söz konusu durumlara

uzun süre çeşitli ülkelerden gelen insan topluluklarının bir arada bulunup konuşması ve ikidilliliğe elverişli ortamların oluşması yol açar

Dünyada Belli Başlı Diller

Hint-Avrupa Dilleri

1-Roman Dilleri: Fransızca

Provence

Katalanca

İspanyolca

Portekizce

İtalyanca

Sardinya dili

Retro-Roman dili

Rumence (Moldovca)
2-Germen Dilleri: İngilizce

Friesland dili

Almanca (Yiddiş)

Hollandaca (Afrikaans)

İsveççe

Danca

Norveççe

İzlandaca
3-Baltık-Slav Dilleri: Letonca

Litvanca

Rusça

Ukrayna dili

Beyaz Rusça

Lehçe

Çekçe

Slovakça

Sorab dili

Bulgarca

Makedonca

Sırp-Hırvat dili

Slovence
4-Kelt Dilleri: Gaelce (İrlandaca)

İskoçça

Bretonca

Cornwall dili

Galce
5-Hint-İran Dilleri: Sanskritçe

Farsça

Peştu

Kürtçe

Tacikçe

Hintçe-Urduca

Bihari

Nepalce

Assam dili

Bengali

Oriya dili

Gucerat dili

Marathi

Seylan dili

Pencabi

Sindhi

Keşmir dili

Çingene dilleri
6-Diğer diller: Arnavutça

Yunanca

Ermenice

Kafkas Dilleri

Gürcüce

Avarca

Abhazca

Lazca

Çerkezce

Çeçence

İnguşca

Kabartayca

Lezgice

Baskça

Dravid Dilleri

Tamilce

Telugu dili

Kanara

Malayalam

Ural Dilleri

Fince

Estonca

Laponca

Macarca

Hantıy dili

Mansi dili

Samoyed dilleri

Altay Dilleri

Türkçe (Türkiye Türkçesi

Azerice

Özbekçe

Yeni Uygurca

Kazakça

Tatarca

Türkmence

Kırgızca)

Moğolca

Tunguzca

Japonca

Korece

Çin-Tibet Dilleri

Çince (Mandarin

Yue)

Tibetçe

Birmanca

Diğer Asya Dilleri

Çukçice

Gilyak dili

Yukagirce

Tayca

Miao-Yao dili

Mon-Khmer dilleri

Munda dili
Malaya-Polinezya Dilleri

Madagaskar dili

Malayca

Cava dili

Tagalogca

Maori dili

Tahiti dili

Hawai dili

Tongan dili

Diğer Okyanusya Dilleri

Aranda dili

Dyirbal dili

Papua dilleri

Eskimo Dili

Amerika Yerli Dilleri

Navaho dili

Apaş dili

Şayence

Mikmekçe

Siu dili

Hakan dili

Maya dili

Nahuatl dili

Hopi dili

Otto-Mange dilleri

Tarasko dili

Salish dili

Çibça dili

Ge-Bororo-Karhaca

Panoca

Karayibce

Keçuvaca

Aymaraca

Tukanoca

Aravakça

Tupi-Guarani dilleri

Araukanca

Hami-Sami Dilleri

Arapça

Maltaca

İbranice

Aramca

Süryanice

Amharca

Tigrinaca

Kabiliye dili

Tuaregce

Somali dili

Afar dili

Nijer-Kongo Dilleri

Hausa dili

Bambaraca

Mendece

Diulaca

Malinkece

Uolot dili

Serer dili

Fulani dilleri

Mosice

Senufo dili

Yoruba dili

Eve dili

Fon dili

İbo dili

Akan dilleri

Svahilice

Kongo dili

Ruanda dili

Ksosa dili

Zuluca

Kikuyu dilleri

Sango dili

Gabya dilleri

Nil-Sahra Dilleri

Nübye dili

Songay dili

Mangbetuca

Masai dili

Hoisan Dilleri

Boşiman dili

Hotanto dili

Sandave dili

Hadza dilleri

Prof

Bernard Pottier
Çeviri: Thema Larousse

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Dillerin Sınıflandırılması Nedir?-Dillerin Sınıflandırılması Hakkında Dillerin Sınıflandırılması Nedir?-Dillerin Sınıflandırılması Hakkında Binlerce dünya dilinin sınıflandırılması yapılırken dillerin tarihine (genetik yön) göstergesel işleyiş biçimlerine (tipolojik yön) veya yaygınlıklarına (alansal yön) öncelik verilebilir Genetik dilbilim karşılaştırmalı bir yöntemle dillerin tarihini oluşturmaya çalışır Sözgelimi 2 sayısı çeşitli Hint-Avrupa dillerinde benzerlikler gösterir: deux (Fransızca) two (İngilizce) zwei (Almanca) daou (Bretonca) dio (yeni Yunanca) dva (Rusça) dü (Farsça) doi (Bengali) Buna karşılık ikinci öbekteki dillerde 2 sayısı şu şekillerde karşılanmıştır: iki (Türkçe) kaski (Fince) isnan (Arapça) irandu (Tamilce) futatsu (Japonca) roa (Madagaskar dili) Dilsel evrimde kurallar çıkarmayı sağlayan benzeşim yasaları oluşturulmuştur: pater-father-peder mother-mader frater-brother-birader (baba anne erkek kardeş; Latince İngilizce Farsça) Ayrıca diller arasındaki sözlüksel yakınlığın zamanla kayboluşuna ilişkin çalışmalar da yapılmıştır Mesela Fransızca ve İspanyolca’da bazı kelimeler aynı kökten gelmiştir: main ve mano (el) doigt ve dedo (parmak) Buna karşılık tete ve cabeza (baş) epaule ve hombro (omuz) kelimlerini ele aldığımızda aynı köklerin değişik anlam yüklenip başka kelimelerde ortaya çıktığını gözlemleriz: Altay dil ailesinde de “ben sen” kavramları Türkçe ben sen; Moğolca bi çi; Tunguzca bi şi; Mançuçe bi si kelimeleriyle karşılanır Tiplendirici dilbilim dil öğelerinin durumunu dil sistemi içinde inceler Dil tipleri belirlenirken sesbilgisel prozodik sözdizimsel sözlüksel olgular göz önünde bulundurulur Ancak bunlar salt birleşimsel biçimbilim açısından önemlidir -Dış bükün: mu-ntu (insan) ba-ntu (insanlar) [Tongan dili] -İç bükün: trinken-trank-getrunken “içmek-içti-içmişti” (Almanca) -Bitişim: ev-le-rin-den (isim-çoğul eki- iyelik eki- çıkma durumu eki) -Çoğulbireşim: Haupt-bahn-hof (baş-yol-avlu) “merkez istasyonu” (Almanca) -Çözümleme: Fransızca’da je lis “okuyorum”: je n’ai pas encore pu finir de la lire “henüz onu okumayı bitiremedim” şeklinde ifade edilebilir Alışılagelmiş tanımlama ölçütlerinden biri de özne (Ö) yüklem (Y) tümleç (T) öğelerinin sıralanışıdır Bu öğelerin altı değişik sıralanış biçimi benimsenmekle birlikte ÖYT ve ÖTY sıralanışları dünya dünya dillerinin üçte birinin belirgin özelliğidir YÖT sıralanışının dillerin altıda birinde bulunması genel eğilimim özneyi tümleçten önce kullanma yönünde olduğunu göstermektedir Burada da hakimiyet durumu söz konusudur çünkü sözdizimsel ve anlamsal koşullara göre bu sıra aynı dil içinde de çeşitlilik gösterebilir Alan dilbilimi bir dil olgusunun genetik veya tipsel sınırlarını göz ardı ederek mekan içinde yayılımını inceler Mesela yuvarlak ön ünlülere (Fransızca’da u veya eu; Mur “duvar” peu “az”) Baskça’dan Norveççe’ye Fince’ye Fransızca’ya Almanca’ya ve İskandinav dillerine kadar uzanan bir alanda rastlanır Addan sonra gelen belirli tanımlık Arnavutça’da Rumence’de Bulgarca’da Makedonca’da gözlemlenen Balkanlar’a özgü bir olgudur Bu tür olgular dilin alt katmanlarıyla (bir bölgede eskiden konuşulan diller) ve çoğunlukla diller arası ilişki derecesiyle açıklanabilir Söz konusu durumlara uzun süre çeşitli ülkelerden gelen insan topluluklarının bir arada bulunup konuşması ve ikidilliliğe elverişli ortamların oluşması yol açar Dünyada Belli Başlı Diller Hint-Avrupa Dilleri 1-Roman Dilleri: Fransızca Provence Katalanca İspanyolca Portekizce İtalyanca Sardinya dili Retro-Roman dili Rumence (Moldovca) 2-Germen Dilleri: İngilizce Friesland dili Almanca (Yiddiş) Hollandaca (Afrikaans) İsveççe Danca Norveççe İzlandaca 3-Baltık-Slav Dilleri: Letonca Litvanca Rusça Ukrayna dili Beyaz Rusça Lehçe Çekçe Slovakça Sorab dili Bulgarca Makedonca Sırp-Hırvat dili Slovence 4-Kelt Dilleri: Gaelce (İrlandaca) İskoçça Bretonca Cornwall dili Galce 5-Hint-İran Dilleri: Sanskritçe Farsça Peştu Kürtçe Tacikçe Hintçe-Urduca Bihari Nepalce Assam dili Bengali Oriya dili Gucerat dili Marathi Seylan dili Pencabi Sindhi Keşmir dili Çingene dilleri 6-Diğer diller: Arnavutça Yunanca Ermenice Kafkas Dilleri Gürcüce Avarca Abhazca Lazca Çerkezce Çeçence İnguşca Kabartayca Lezgice Baskça Dravid Dilleri Tamilce Telugu dili Kanara Malayalam Ural Dilleri Fince Estonca Laponca Macarca Hantıy dili Mansi dili Samoyed dilleri Altay Dilleri Türkçe (Türkiye Türkçesi Azerice Özbekçe Yeni Uygurca Kazakça Tatarca Türkmence Kırgızca) Moğolca Tunguzca Japonca Korece Çin-Tibet Dilleri Çince (Mandarin Yue) Tibetçe Birmanca Diğer Asya Dilleri Çukçice Gilyak dili Yukagirce Tayca Miao-Yao dili Mon-Khmer dilleri Munda dili Malaya-Polinezya Dilleri Madagaskar dili Malayca Cava dili Tagalogca Maori dili Tahiti dili Hawai dili Tongan dili Diğer Okyanusya Dilleri Aranda dili Dyirbal dili Papua dilleri Eskimo Dili Amerika Yerli Dilleri Navaho dili Apaş dili Şayence Mikmekçe Siu dili Hakan dili Maya dili Nahuatl dili Hopi dili Otto-Mange dilleri Tarasko dili Salish dili Çibça dili Ge-Bororo-Karhaca Panoca Karayibce Keçuvaca Aymaraca Tukanoca Aravakça Tupi-Guarani dilleri Araukanca Hami-Sami Dilleri Arapça Maltaca İbranice Aramca Süryanice Amharca Tigrinaca Kabiliye dili Tuaregce Somali dili Afar dili Nijer-Kongo Dilleri Hausa dili Bambaraca Mendece Diulaca Malinkece Uolot dili Serer dili Fulani dilleri Mosice Senufo dili Yoruba dili Eve dili Fon dili İbo dili Akan dilleri Svahilice Kongo dili Ruanda dili Ksosa dili Zuluca Kikuyu dilleri Sango dili Gabya dilleri Nil-Sahra Dilleri Nübye dili Songay dili Mangbetuca Masai dili Hoisan Dilleri Boşiman dili Hotanto dili Sandave dili Hadza dilleri Prof Bernard Pottier Çeviri: Thema Larousse