Edebiyat Nedir?-Edebiyat Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Edebiyat Nedir?-Edebiyat Hakkında

Edebiyatın

kendine özgü değerlere ve yapıya sahip bir toplumda var olması

edebi-
yat araştırmalarında yeni bir bakış açısının ortaya çıkmasını sağlamıştır

Bu

edebi-
yat hayatı ve ürünlerini sosyolojinin verilerine göre değerlendirmeyi amaçlayan
sosyolojik yaklaşımdır

Bu anlayışa göre bir edebiyat eseri

toplumsal koşulların
ürünü olan bir belgedir

Öyleyse edebî şahsiyetin

edebî eserin kendisinin ve edebi-
yat ortamının toplumsal yapı açısından dikkate alınması gerekir

Ancak bu sayede

edebiyat toplum ilişkileri sağlıklı olarak kavranabilir

Birçok isimden söz edilebilirse de

sosyolojik anlayışın en önemli kuramcısı İngi-
liz Edebiyatı Tarihi (1858)’nin yazarı Fransız Hippolyte Taine (1828-1893)’dir

Tai-
ne'e göre

bir milletin edebiyatı üç faktörün etkisinde gelişir ve biçimlenir

Bunlar
“ırk

çevre ve an”dır

Görüldüğü üzere

Taine’nin kuramının esasınıoluşturan kav-
ramlar da sosyolojik niteliklidir

Irk

Taine’nin anlayışında bir milletin bireylerinde

ve sonuçta toplumda ortak olan özelliklerdir

Bunlar toplumlara göre değişir

Öy-
leyse bir duyuşve düşünüşsanatıolan edebiyat

ortaya çıktığımilletin ırkî özellikle-
ri dikkate alınmadan doğru olarak kavranamaz

Çevre

edebiyat eserini hazırlayan
fiziksel ve sosyal ortamdır

Toplumun coğrafî konumundan sosyal koşullarına va-
rıncaya kadar birçok öge bu kavram içinde yer alır

An ise edebî eseri meydana geti-
ren tarihsel zemindir

Sosyolojik yaklaşımın

edebiyatı edebiyat dışı etkenlerin etkisinde yorumlamaya
çalıştığı şüphesizdir

Ancak kimi durumlarda bir edebiyat eserinin kavranması

kendi dışındaki bilgilerin kullanılmasını da gerektirebilir

Böyle bir çaba içinde ol-
ması

sosyolojik bakış açısını değerli yapan yönlerinden biridir

Bir yöntem olarak edebiyat hayatı ve olaylarının sosyolojik bakış açısıyla açıklan-
maya başlanmasından sonra

bir kavramdan çok söz edilmeye başlandı: Toplumcu-
luk

Kavramın

Marksist eleştiride özellikle kullanılması

bir edebiyatın toplumcu
oluşu ile Marksizmi özdeşleştiren anlayışlarına ortaya çıkmasın yol açtı

Oysa top-
luma yön vermede edebiyatıaraç seçen her hareket

ideolojisi ne olursa olsun

“top-
lumcu” bir yöneliş içindedir

Dünya görüşlerindeki farklılığa rağmen

Türk edebi-
yatının iki önemli temsilcisi Tevfik Fikret (1867-1915)’le Mehmet Akif (1873-1936)
'in de asıl hedefi toplumdur

Dolayısıyla toplumun sorunlarıyla ilgilenme

herhangi
bir ideolojinin tekelinde değildir

Kaldı ki bugün edebiyat anlayışımızın geldiği
noktada

edebiyatta neyin anlatıldığıkadar

nasıl anlatıldığının önem kazandığıbir
estetik bilinç daha belirleyici bir rol oynamaktadır

Mehmet Akif'in aşağıdaki şiirini inceleyerek

şairin toplumu hedef alıp almadığını
belirlemeye çalışınız

Seyfi Baba
Geçen akşam eve geldim

Dediler: Seyfi Baba
Hastalanmış

yatıyormuş

— Nesi varmış acaba?
— Bilmeyiz

oğlu haber verdi geçerken bu sabah

— Keşke ben evde olaydım

esef ettim

vah vah!
Bir fener yok mu

verin

Nerde sopam? Kız

çabuk ol

Gecikirsem kalırım beklemeyin

Zirâ yol
Hem uzun

hem de bataktır

— Daha a'lâ

kalınız:
Teyzeniz geldi

bu akşam değiliz biz yalınız

Sopa sağ elde

kırık camlı fener sol elde;
Boşanan yağmur iliklerde

çamur tâ belde

Hani çoktan gömülen kaldırımın

hortlayarak

"Gel!" diyen taşları kurtarmasa

insan batacak

Saksağanlar gibi sektikçe birinden birine

Boğuyordum müteveffâyı bütün âferine

Sormayın derdimi

bitmez mi o taşlar giderek

Düştü artık bize göllerde pek âlâ yüzmek!
Yakamozlar saçarak her tarafından fenerim

Çifte sandal

yüzüyordu; o yüzer

ben yüzerim!Çok mu yüzdük

bilemem

toprağı bulduk neyse;
Fenerim başladı etrâfını tek tük hisse

Vâkıâ ben de yoruldum

o fakat pek yorgun

Bakıyordum daha mahmurluğu üstünde onun:
Gâh olur

kör gibi çarpar sıvasız bir duvara;
Gâh olur

mürde şuââtı düşer bir mezara;
Gâh bir sakfı çökük hânenin altında koşar;
Gâh bir ma'bed-i fersûdenin üstünden aşar;
Vakt olur pek sapa yerlerde

bakarsın

dolaşır;
Sonra en korkulu eşhâsa çekinmez sataşır;
Gecenin sütre-i yeldâsını çekmiş uryân

Sokulup bir saçağın altına gûyâ uyuyan
Hânuman yoksulu binlerce sefîlân-ı beşer;
Sesi dinmiş yuvalar

hâke serilmiş evler;
Kocasından boşanan bir sürü bî-çâre karı;
O kopan râbıtanın darmadağın yavruları;
Zulmetin

yer yer

içinden kabaran mezbeleler:
Evi sırtında

sokaklarda gezen âileler!
Gece reh-zen

sabâh olmaz mı bakarsın

sâil!
Serserî

der-be-der

âvâre

harâmî

kaatil

Böyle kaç manzara gördüyse bizim kör kandil
Bana göstermeli bir kerre

Niçin? Belli değil!
Ya o bî-çâre de rahmet suyu nûş eyleyerek
Hatm-i enfâs edivermez mi hemen "cız!" diyerek;
O zaman sâmianın

lâmisenin sevkıyle
Yürüyen körlere döndüm

o ne dehşetti hele!
Sopam artık bana hem göz

hem ayak

hem eldi

Ne yalan söyleyeyim kalbime haşyet geldi

Hele yâ Rabbî şükür

karşıdan üç tâne fener
Geçiyor

Sapmayarak doğru yürürlerse eğer

Giderim arkalarından

Yolu buldum zâten

Yolu buldum

diyorum

gelmiş iken hâlâ ben!
İşte karşımda bizim yâr-ı kadîmin yurdu

Bakalım var mı ışık? Yoksa muhakkak uyudu

Kapının orta yerinden ucu değnekli bir ip
Sarkıtılmış olacak

bir onu bulsam da çekip
Açıversem

İyi ammâ kapı zâten aralık

Gaalibâ bir çıkan olmuş

Neme lâzım

artık
Girerim ben

diyerek kendimi attım içeri;
Ayağımdan çıkarıp lâstiği geçtim ileri

Sağa döndüm

azıcık gitmeden üç beş basamak

Mehmet Akif

Edebiyat ve Sosyal Tabakalaşma

Sosyal tabakalaşma ile edebiyat arasındaki ilişkiler de

edebiyatla toplumu birlikte
değerlendirmenin sonucu ortaya çıkan bir başka sorundur

Bilinen bir gerçektir ki

her toplum farklı kültür kesitlerinden oluşur ve bunların kendilerine göre zevkleri
vardır

Edebiyattaki farklı duyuş ve düşünüş biçimleri

bu sosyal tabakalaşmanın
edebiyat hayatına olağan bir yansımasıdır

Her kültür

hayatı kendi kavrayış gücüne göre algılar ve ifade eder

Böyle olunca bir toplumda değişik edebiyat topluluk ve anlayışlarıyla buna bağlı
bir edebiyat beğenisinin oluşması tabiîdir

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Edebiyat Nedir?-Edebiyat Hakkında Edebiyat Nedir?-Edebiyat Hakkında Edebiyatın kendine özgü değerlere ve yapıya sahip bir toplumda var olması edebi- yat araştırmalarında yeni bir bakış açısının ortaya çıkmasını sağlamıştır Bu edebi- yat hayatı ve ürünlerini sosyolojinin verilerine göre değerlendirmeyi amaçlayan sosyolojik yaklaşımdır Bu anlayışa göre bir edebiyat eseri toplumsal koşulların ürünü olan bir belgedir Öyleyse edebî şahsiyetin edebî eserin kendisinin ve edebi- yat ortamının toplumsal yapı açısından dikkate alınması gerekir Ancak bu sayede edebiyat toplum ilişkileri sağlıklı olarak kavranabilir Birçok isimden söz edilebilirse de sosyolojik anlayışın en önemli kuramcısı İngi- liz Edebiyatı Tarihi (1858)’nin yazarı Fransız Hippolyte Taine (1828-1893)’dir Tai- ne'e göre bir milletin edebiyatı üç faktörün etkisinde gelişir ve biçimlenir Bunlar “ırk çevre ve an”dır Görüldüğü üzere Taine’nin kuramının esasınıoluşturan kav- ramlar da sosyolojik niteliklidir IrkTaine’nin anlayışında bir milletin bireylerinde ve sonuçta toplumda ortak olan özelliklerdir Bunlar toplumlara göre değişir Öy- leyse bir duyuşve düşünüşsanatıolan edebiyat ortaya çıktığımilletin ırkî özellikle- ri dikkate alınmadan doğru olarak kavranamaz Çevre edebiyat eserini hazırlayan fiziksel ve sosyal ortamdır Toplumun coğrafî konumundan sosyal koşullarına va- rıncaya kadar birçok öge bu kavram içinde yer alır An ise edebî eseri meydana geti- ren tarihsel zemindir Sosyolojik yaklaşımın edebiyatı edebiyat dışı etkenlerin etkisinde yorumlamaya çalıştığı şüphesizdir Ancak kimi durumlarda bir edebiyat eserinin kavranması kendi dışındaki bilgilerin kullanılmasını da gerektirebilir Böyle bir çaba içinde ol- ması sosyolojik bakış açısını değerli yapan yönlerinden biridir Bir yöntem olarak edebiyat hayatı ve olaylarının sosyolojik bakış açısıyla açıklan- maya başlanmasından sonra bir kavramdan çok söz edilmeye başlandı: Toplumcu- luk Kavramın Marksist eleştiride özellikle kullanılması bir edebiyatın toplumcu oluşu ile Marksizmi özdeşleştiren anlayışlarına ortaya çıkmasın yol açtı Oysa top- luma yön vermede edebiyatıaraç seçen her hareket ideolojisi ne olursa olsun “top- lumcu” bir yöneliş içindedir Dünya görüşlerindeki farklılığa rağmen Türk edebi- yatının iki önemli temsilcisi Tevfik Fikret (1867-1915)’le Mehmet Akif (1873-1936) 'in de asıl hedefi toplumdur Dolayısıyla toplumun sorunlarıyla ilgilenme herhangi bir ideolojinin tekelinde değildir Kaldı ki bugün edebiyat anlayışımızın geldiği noktada edebiyatta neyin anlatıldığıkadar nasıl anlatıldığının önem kazandığıbir estetik bilinç daha belirleyici bir rol oynamaktadır Mehmet Akif'in aşağıdaki şiirini inceleyerek şairin toplumu hedef alıp almadığını belirlemeye çalışınız Seyfi Baba Geçen akşam eve geldim Dediler: Seyfi Baba Hastalanmış yatıyormuş — Nesi varmış acaba? — Bilmeyiz oğlu haber verdi geçerken bu sabah — Keşke ben evde olaydım esef ettim vah vah! Bir fener yok mu verin Nerde sopam? Kız çabuk ol Gecikirsem kalırım beklemeyin Zirâ yol Hem uzun hem de bataktır — Daha a'lâ kalınız: Teyzeniz geldi bu akşam değiliz biz yalınız Sopa sağ elde kırık camlı fener sol elde; Boşanan yağmur iliklerde çamur tâ belde Hani çoktan gömülen kaldırımın hortlayarak "Gel!" diyen taşları kurtarmasa insan batacak Saksağanlar gibi sektikçe birinden birine Boğuyordum müteveffâyı bütün âferine Sormayın derdimi bitmez mi o taşlar giderek Düştü artık bize göllerde pek âlâ yüzmek! Yakamozlar saçarak her tarafından fenerim Çifte sandal yüzüyordu; o yüzer ben yüzerim!Çok mu yüzdük bilemem toprağı bulduk neyse; Fenerim başladı etrâfını tek tük hisse Vâkıâ ben de yoruldum o fakat pek yorgun Bakıyordum daha mahmurluğu üstünde onun: Gâh olur kör gibi çarpar sıvasız bir duvara; Gâh olur mürde şuââtı düşer bir mezara; Gâh bir sakfı çökük hânenin altında koşar; Gâh bir ma'bed-i fersûdenin üstünden aşar; Vakt olur pek sapa yerlerde bakarsın dolaşır; Sonra en korkulu eşhâsa çekinmez sataşır; Gecenin sütre-i yeldâsını çekmiş uryân Sokulup bir saçağın altına gûyâ uyuyan Hânuman yoksulu binlerce sefîlân-ı beşer; Sesi dinmiş yuvalar hâke serilmiş evler; Kocasından boşanan bir sürü bî-çâre karı; O kopan râbıtanın darmadağın yavruları; Zulmetin yer yer içinden kabaran mezbeleler: Evi sırtında sokaklarda gezen âileler! Gece reh-zen sabâh olmaz mı bakarsın sâil! Serserî der-be-der âvâre harâmî kaatil Böyle kaç manzara gördüyse bizim kör kandil Bana göstermeli bir kerre Niçin? Belli değil! Ya o bî-çâre de rahmet suyu nûş eyleyerek Hatm-i enfâs edivermez mi hemen "cız!" diyerek; O zaman sâmianın lâmisenin sevkıyle Yürüyen körlere döndüm o ne dehşetti hele! Sopam artık bana hem göz hem ayak hem eldi Ne yalan söyleyeyim kalbime haşyet geldi Hele yâ Rabbî şükür karşıdan üç tâne fener Geçiyor Sapmayarak doğru yürürlerse eğer Giderim arkalarından Yolu buldum zâten Yolu buldum diyorum gelmiş iken hâlâ ben! İşte karşımda bizim yâr-ı kadîmin yurdu Bakalım var mı ışık? Yoksa muhakkak uyudu Kapının orta yerinden ucu değnekli bir ip Sarkıtılmış olacak bir onu bulsam da çekip Açıversem İyi ammâ kapı zâten aralık Gaalibâ bir çıkan olmuş Neme lâzım artık Girerim ben diyerek kendimi attım içeri; Ayağımdan çıkarıp lâstiği geçtim ileri Sağa döndüm azıcık gitmeden üç beş basamak Mehmet Akif Edebiyat ve Sosyal Tabakalaşma Sosyal tabakalaşma ile edebiyat arasındaki ilişkiler de edebiyatla toplumu birlikte değerlendirmenin sonucu ortaya çıkan bir başka sorundur Bilinen bir gerçektir ki her toplum farklı kültür kesitlerinden oluşur ve bunların kendilerine göre zevkleri vardır Edebiyattaki farklı duyuş ve düşünüş biçimleri bu sosyal tabakalaşmanın edebiyat hayatına olağan bir yansımasıdır Her kültür hayatı kendi kavrayış gücüne göre algılar ve ifade eder Böyle olunca bir toplumda değişik edebiyat topluluk ve anlayışlarıyla buna bağlı bir edebiyat beğenisinin oluşması tabiîdir