Boğumlama Nedir?-Boğumlama Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Boğumlama Nedir?-Boğumlama Hakkında

Boğumlama konuşma örgenlerinin akciğerden gelen soluğa biçim vermesidir

Bu

sesi anlaşılır kılar

Boğumlama konuşmanın temel ögesidir

İnsanların başlangıçta

boğumlamayıöğrenmeden önce

hayvanlar gibi sesler çıkardıklarıvarsayılır

Süreç içinde boğumlamayı öğrendikleri zaman konuşmaya başlamışlardır

Topluluk karşısında konuşan bir kişinin söylediği bütün sözcüklerin anlaşılması gerekir

Bunun için bağırmak gerekmez

seslerin doğru boğumlandırılmasıgerekir

Bazı insanlar konuşurken dudaklarını

dilerini

çenelerini iyice hareket ettirmezler

Böyle tembellikleri olan kişilerin söylediklerini dinleyicilerin bir çoğu anlamaz

Bu-
nun için de sözlerini birkaç kez tekrarlamak zorunda kalırlar

Bu nedenle seslerin nasıl doğru boğumlandırılacağıöğrenilmelidir; çünkü ses şiddeti yetersiz birçok kişi

sesleri iyi boğumlandırabildiği için sözlerini rahatlıkla karşısındakilere iletebilmektedir

Diyaframın

göğüs kaslarının

kaburgaların yardımıyla akciğerden gelen basınçlı hava

sestellerindeki titreşimle sesyarığında

yani gırtlak içinde sesi oluşturur (ancak kimi seslerin oluşumunda sestelleri hareketsizdir)

Bu durumda titreşimin üretimi gırtlakta gerçekleşir denilebilir

Tınlama ise sesyarığından yukarıda yutak

ağız
ve burun boşluklarında sağlanır (Aksan

1995)

Bu örgenlerle birlikte daha önce belirtilen soluğun dışarı çıkarken çarptığı örgenler çeşitli kapanma

engelleme ve hareketlerle sesin değişik biçimlerde oluşmasını sağlar

İşte bu süreç boğumlama olarak adlandırılmaktadır

Herhangi bir sözcüğün söylenmesi için genel olarak o sözcüğü oluşturan sesbirimlerin her biri için belirli ve kimi zaman birbirinden çok değişik hareketlerin yapılması gerekir (Aksan

1995)

Türkiye Türkçesinde bulunan seslerin nasıl oluştuğunu hep birlikte inceleyelim

211 Türkiye Türkçesi Seslerinin Boğumlanması

1928 yılında kabul edilen Yeni Türk Alfabesi

Latin Alfabesinden alınan 29 Latin harfiyle düzenlenmiştir

Türk Abecesi her ses için ayrıbir harf ve her harf için yalnız bir ses esasıüzerine düzenlenmiştir

Oysa Türkçede 36 ses vardır

Ortak kullanılan

söylenen sesler temel olarak alındığı için abece 29 harften oluşturulmuştur

Türkçe
sesçil bir dil olduğu için de yazıda gösterilmeyen sesler kültür dilinde söylenmemektedir

Türkiye Türkçesinde kültür dili İstanbul ağzı olarak kabul edilmektedir

1911 yılında Selanik'te Ömer Seyfettin

Ziya Gökalp'in de içinde bulunduğu bir grup Genç Kalemler adlıbir dergi çıkartır

Bu dergiyle dilin sadeleştirilmesi gerektiği düşüncesini yaymaya çalışırlar

Dilin nasıl sadeleştirileceği ile ilgili yazılar yayımlarlar

Bu düşüncenin savunucularından olan Ziya Gökalp bunlara ek olarak Türkçülüğün Esaslarıadlıkitabında İstanbul Türkçesinin en güzel Türkçe olduğunu belirtir

İstanbul'un o dönemde başkent olması

aydınların

okur-yazar çoğunluğunun

yazılı basının orada bulunması gibi nedenler de İstanbul ağzının kültür dili olarak kabul edilmesini sağlamıştır

Yazıda gösterilmeyen

kültür dilinde kullanıl-
mayan yedi ses

Türkiye Türkçesinin yerel ağızlarında görülmektedir

Türkçedeki ünlü ve ünsüzler boğumlanma açısından zorlayıcı hiçbir nitelik taşımaz

Bunlar oldukça kolay ve rahat çıkışlı seslerdir

Abecede 8 ünlü vardır

Ünlüler ses yolunda engellenmeden çıkarlar

Ünlüler dilin

çenenin ve dudağın aldığıbiçimlere göre üç bölüme ayrılabilir

Bir ünlünün üç özelliği vardır

Dile görekalın - ince

dudağa göre düz - yuvarlak

çeneye göre geniş- dardır

Dilin ön ve arkada bulunmasına göre ünlüler kalın - incediye ikiye ayrılır

Buna önarka ünlüler de denebilir

Dil önde iken oluşan seslere ince (ön)

arkada iken oluşan seslere kalın (arka) ünlü denir

Kalın : a

ı

o

u
İnce : e

i

ö

ü
Dudağın aldığışekle göre ünlüleredüzveyayuvarlak ünlüadıverilir

Dudak birbirine paralel bir durumda iken oluşan seslere düz

yuvarlak veya öne doğru büzülerek oluşan seslere yuvarlak ünlüler denir

Düz
: a

e

ı

i
Yuvarlak : o

ö

u

ü
Çenenin aldığıbiçime göre ise ünlüleregenişveya dar ünlüadıverilir

Sesler oluşurken alt çene ile üst çene arasındaki uzaklık fazla ise geniş

daha az ise dar ünlüler oluşur

Geniş
: a

e

o

ö
Dar
: ı

i

u

ü
Ünsüzler ses yolunda çeşitli engellere uğrarlar

Ünsüzler bu engellere çarparak

onlarıaşarak biçimlenir

Bazen ses yolu kapanır; bazen de az ya da çok darlaşarak sesi sızdırır

Bu durumda ünsüzler şöyle bölümlenebilir: Çıkışyerlerine göre

sürekli söylenip söylenmediğine göre

ötümlü - ötümsüz olmalarına göre

Çıkışlarına göre
Dudak ünsüzleri:
İki dudağın birbirine değmesi sonucunda çıkar
: b

m

p
Alt dudağın üst dişlere değmesi sonucunda çıkar : f

v
Diş ünsüzleri:
Dilin diş veya dişetlerine değmesi sonucu çıkar
: d

l

n

r

s

t

z
Dilin damak ve dişetine değmesi sonucunda çıkar : c

ç

j

l

ş
Damak ünsüzleri:
Dilin kubbemsi bir biçim alarak damağa değmesi sonucunda çıkar : g

ğ

k

y
Gırtlak ünsüzü: h
Sürekli söylenip söylenmediğine göre
Sürekli ünsüzlerde ses yolu daralır; sesler ses yolundan sızarak çıkarlar

Süreksizlerde ise ses yolu büsbütün kapanır; sesler patlayarak çıkar

Bir ünsüzün sürekli mi

süreksiz mi olduğunu anlamak için ünsüzün başına bir ünlü getirilerek söylenmeye çalışılır

Eğer ses uzuyorsa sürekli

uzamıyor

kesiliyorsa süreksizdir

Örneğin "f" sesinin başına bir ünlü getirildiğinde "efffff" gibi

sesin uzayıp gittiği; "b" sesinde ise "eb" gibi sesin uzamadığı görülür

Sürekli ünsüzler : f

ğ

h

j

l

m

n

r

s

ş

v

y

z
Süreksiz ünsüzler : b

c

ç

d

g

k

p

t
Ötümlü (yumuşak)- ötümsüz (sert) olmalarına göre
Kimi ünsüzler oluşurken ses kirişlerini titretirler

Burada titremeden dolayı bir ses oluşur

Bu ses boğumlanma yerinde çıkan sesle birlikte işitilirse böyle oluşan ünsüzlere ötümlü ünsüzler denir

Ses kirişlerini titretmeden yalnız boğumlanma yerinde çıkan ses işitilirse böyle oluşan ünsüzlere de ötümsüz ünsüz denir

Ötümsüz (sert) ünsüzler
: ç

f

h

k

p

s

ş

t
Ötümlü (yumuşak) ünsüzler : b

c

d

g

ğ

j

l

m

n

r

v

y

z

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Boğumlama Nedir?-Boğumlama Hakkında Boğumlama Nedir?-Boğumlama Hakkında Boğumlama konuşma örgenlerinin akciğerden gelen soluğa biçim vermesidir Bu sesi anlaşılır kılar Boğumlama konuşmanın temel ögesidir İnsanların başlangıçta boğumlamayıöğrenmeden önce hayvanlar gibi sesler çıkardıklarıvarsayılır Süreç içinde boğumlamayı öğrendikleri zaman konuşmaya başlamışlardır Topluluk karşısında konuşan bir kişinin söylediği bütün sözcüklerin anlaşılması gerekir Bunun için bağırmak gerekmez seslerin doğru boğumlandırılmasıgerekir Bazı insanlar konuşurken dudaklarını dilerini çenelerini iyice hareket ettirmezler Böyle tembellikleri olan kişilerin söylediklerini dinleyicilerin bir çoğu anlamaz Bu- nun için de sözlerini birkaç kez tekrarlamak zorunda kalırlar Bu nedenle seslerin nasıl doğru boğumlandırılacağıöğrenilmelidir; çünkü ses şiddeti yetersiz birçok kişi sesleri iyi boğumlandırabildiği için sözlerini rahatlıkla karşısındakilere iletebilmektedir Diyaframın göğüs kaslarının kaburgaların yardımıyla akciğerden gelen basınçlı hava sestellerindeki titreşimle sesyarığında yani gırtlak içinde sesi oluşturur (ancak kimi seslerin oluşumunda sestelleri hareketsizdir) Bu durumda titreşimin üretimi gırtlakta gerçekleşir denilebilir Tınlama ise sesyarığından yukarıda yutak ağız ve burun boşluklarında sağlanır (Aksan 1995) Bu örgenlerle birlikte daha önce belirtilen soluğun dışarı çıkarken çarptığı örgenler çeşitli kapanma engelleme ve hareketlerle sesin değişik biçimlerde oluşmasını sağlar İşte bu süreç boğumlama olarak adlandırılmaktadır Herhangi bir sözcüğün söylenmesi için genel olarak o sözcüğü oluşturan sesbirimlerin her biri için belirli ve kimi zaman birbirinden çok değişik hareketlerin yapılması gerekir (Aksan 1995) Türkiye Türkçesinde bulunan seslerin nasıl oluştuğunu hep birlikte inceleyelim 211 Türkiye Türkçesi Seslerinin Boğumlanması 1928 yılında kabul edilen Yeni Türk Alfabesi Latin Alfabesinden alınan 29 Latin harfiyle düzenlenmiştir Türk Abecesi her ses için ayrıbir harf ve her harf için yalnız bir ses esasıüzerine düzenlenmiştir Oysa Türkçede 36 ses vardır Ortak kullanılan söylenen sesler temel olarak alındığı için abece 29 harften oluşturulmuştur Türkçe sesçil bir dil olduğu için de yazıda gösterilmeyen sesler kültür dilinde söylenmemektedir Türkiye Türkçesinde kültür dili İstanbul ağzı olarak kabul edilmektedir 1911 yılında Selanik'te Ömer Seyfettin Ziya Gökalp'in de içinde bulunduğu bir grup Genç Kalemler adlıbir dergi çıkartır Bu dergiyle dilin sadeleştirilmesi gerektiği düşüncesini yaymaya çalışırlar Dilin nasıl sadeleştirileceği ile ilgili yazılar yayımlarlar Bu düşüncenin savunucularından olan Ziya Gökalp bunlara ek olarak Türkçülüğün Esaslarıadlıkitabında İstanbul Türkçesinin en güzel Türkçe olduğunu belirtir İstanbul'un o dönemde başkent olması aydınların okur-yazar çoğunluğunun yazılı basının orada bulunması gibi nedenler de İstanbul ağzının kültür dili olarak kabul edilmesini sağlamıştır Yazıda gösterilmeyen kültür dilinde kullanıl- mayan yedi ses Türkiye Türkçesinin yerel ağızlarında görülmektedir Türkçedeki ünlü ve ünsüzler boğumlanma açısından zorlayıcı hiçbir nitelik taşımaz Bunlar oldukça kolay ve rahat çıkışlı seslerdir Abecede 8 ünlü vardır Ünlüler ses yolunda engellenmeden çıkarlar Ünlüler dilin çenenin ve dudağın aldığıbiçimlere göre üç bölüme ayrılabilir Bir ünlünün üç özelliği vardır Dile görekalın - ince dudağa göre düz - yuvarlak çeneye göre geniş- dardır Dilin ön ve arkada bulunmasına göre ünlüler kalın - incediye ikiye ayrılır Buna önarka ünlüler de denebilir Dil önde iken oluşan seslere ince (ön) arkada iken oluşan seslere kalın (arka) ünlü denir Kalın : a ı o u İnce : e i ö ü Dudağın aldığışekle göre ünlüleredüzveyayuvarlak ünlüadıverilir Dudak birbirine paralel bir durumda iken oluşan seslere düz yuvarlak veya öne doğru büzülerek oluşan seslere yuvarlak ünlüler denir Düz : a e ı i Yuvarlak : o ö u ü Çenenin aldığıbiçime göre ise ünlüleregenişveya dar ünlüadıverilir Sesler oluşurken alt çene ile üst çene arasındaki uzaklık fazla ise geniş daha az ise dar ünlüler oluşur Geniş : a e o ö Dar : ı i u ü Ünsüzler ses yolunda çeşitli engellere uğrarlar Ünsüzler bu engellere çarparak onlarıaşarak biçimlenir Bazen ses yolu kapanır; bazen de az ya da çok darlaşarak sesi sızdırır Bu durumda ünsüzler şöyle bölümlenebilir: Çıkışyerlerine göre sürekli söylenip söylenmediğine göre ötümlü - ötümsüz olmalarına göre Çıkışlarına göre Dudak ünsüzleri: İki dudağın birbirine değmesi sonucunda çıkar : b m p Alt dudağın üst dişlere değmesi sonucunda çıkar : f v Diş ünsüzleri: Dilin diş veya dişetlerine değmesi sonucu çıkar : d l n r s t z Dilin damak ve dişetine değmesi sonucunda çıkar : c ç j l ş Damak ünsüzleri: Dilin kubbemsi bir biçim alarak damağa değmesi sonucunda çıkar : g ğ k y Gırtlak ünsüzü: h Sürekli söylenip söylenmediğine göre Sürekli ünsüzlerde ses yolu daralır; sesler ses yolundan sızarak çıkarlar Süreksizlerde ise ses yolu büsbütün kapanır; sesler patlayarak çıkar Bir ünsüzün sürekli mi süreksiz mi olduğunu anlamak için ünsüzün başına bir ünlü getirilerek söylenmeye çalışılır Eğer ses uzuyorsa sürekli uzamıyor kesiliyorsa süreksizdir Örneğin "f" sesinin başına bir ünlü getirildiğinde "efffff" gibi sesin uzayıp gittiği; "b" sesinde ise "eb" gibi sesin uzamadığı görülür Sürekli ünsüzler : f ğ h j l m n r s ş v y z Süreksiz ünsüzler : b c ç d g k p t Ötümlü (yumuşak)- ötümsüz (sert) olmalarına göre Kimi ünsüzler oluşurken ses kirişlerini titretirler Burada titremeden dolayı bir ses oluşur Bu ses boğumlanma yerinde çıkan sesle birlikte işitilirse böyle oluşan ünsüzlere ötümlü ünsüzler denir Ses kirişlerini titretmeden yalnız boğumlanma yerinde çıkan ses işitilirse böyle oluşan ünsüzlere de ötümsüz ünsüz denir Ötümsüz (sert) ünsüzler : ç f h k p s ş t Ötümlü (yumuşak) ünsüzler : b c d g ğ j l m n r v y z